سفالگری هنر ساختن ظروف و اشیای گوناگون با گل است. شاید ظرف های سفالی یکی از قدیمی ترین مصنوعات ساخت دست بشر باشند. در گوشه و کنار ایران نیز، این هنر زیبا و ارزنده به شکل های گوناگون وجود دارد. خاک رس یکی از بهترین ها برای سفال گری است. بشقاب، فنجان، ظروف تزیینی و کوزه از جمله وسایلی هستند که با سفال ساخته می شوند. ظرف های سفالی در حقیقت یکی از قدیمی ترین صنایع دستیدنیا هستند. از میان مشهورترین ظروف سفالی قدیمی، کوزه ها و پیاله ها را می توان نام برد. قبل از اینکه ساخت شیشه رواج پیدا کند، غالب ظروف مورد استفاده ی بشر، سفالی بودند.
هنر سفالگری
سفالگری به هنر ساخت ظروف سفالین گفته می شود. سفالگران ماهر و زبر دست در طی سالیان طولانی، سفال های بسیار زیبایی را با نقش ها و طرح های متنوع از خود به یادگار گذاشته اند. هنر سفالگری در واقع یکی از ارزشمندترین هنرها و صنایع دستی به شمار می رود و سفال های ساخته شده در هر قرن نمادی از فرهنگ و روند زندگی در آن دوران می باشد. بنابراین هنر سفالگری یکی از مهارت های بسیار ارزشمند با ابزار مناسب و در دسترس می باشد که می توان از آن برای خلق آثار هنری بسیار زیبا و بی نظیر بهره مند شد.در سفالگری پس از ساخت ظروفی از گِل رُس توسط هنرمند سفالگر، آنها را داخل کوره گذاشته و به واسطه دمای زیاد کوره و پختن ظروف، ماهیت مواد از گِل رُس به سفال سخت تغییر کرده و سخت و محکم می شود. واژه ی سفال در لغت نامه ی دهخدا این گونه معنا شده است:
“سفال به گیلکی «سوفال». معروف است که ریزه ی کوزه سبوی شکسته باشد. (برهان). آوند گلی و خزف. (غیاث). اسم فارسی خزف است. (تحفه ی حکیم مومن). گل پخته. (الفاظ الادویه): و بام خانه هاشان [ خانه های طبرستان]همه سفال سرخ است. (حدود العالم).”
تاریخچه ای از سفالگری
به طور حتم می توان گفت ظروف ساخته شده با گل رس، قدیمی ترین ساخته دست بشر است. ولی نمی توان به درستی مشخص کرد که در کدام نقطه از جهان اولین بار انسان دست به خلاقیت زدهو ترکیب آب و خاک را برای ساخت اشیا به کار برده است. البته از آن جایی که تمدن های باستانی محل اولیه همه اکتشافات و اختراعات انسانی می باشند، لذا می توان گفت سفالگری نیز ریشه در تمدن ها و سرزمین های باستانی دارد. یکی از قدیمی ترین صنایع دستی است و آثار بسیار زیادی از این هنر در دوره های مختلف تاریخی در سراسر جهان کشف شده است. برای اولین بار انسان های نخستین به ساخت ظروف گلی اقدام کرده بودند و پس از مدتی که به دلیل تبخیر رطوبت موجود در گل، ظروف ساخته دست آن ها خشک شده بود و آن ها به این موضوع پی برده بودند که با شکل دادن به گل و خشک کردن آن می توان ظروف مورد نیاز را تهیه نمود و سپس در طول زمان متوجه این نکته شده بودند که می توان ظروف گلی ساخته شده را توسط حرارت خشک نمود و به این ترتیب به ساخت ظروف محکم تر و با دوام بیشتری می پرداختند. مطالعه تاریخ سفالگری در جهان، می تواند بینش مناسبی نسبت به فرهنگ گذشته را برای ما فراهم آورد. سفال یکی از ماندگارترین آثار هنری است و مطالعه سفال های باستانی می تواند اطلاعات کلی و جامعی از وضعیت اقتصادی و توسعه فرهنگی را به دست آورد.
مناطقی که سفالگری در آنها رواج دارد
مند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کوزه کنان آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان
در هر یک از این مکان ها سفال های مخصوص به خود وجود دارد و تفاوت اندک در نوع مواد اولیه باعث تفاوت رنگ و طرح آن ها می شود و این موضوع سبب شده که محصول هر منطقه به راحتی از منطقه ای دیگر قابل تشخیص شود.
ابزار مورد نیاز سفالگری
برای انجام سفالگری باید ابزار های مورد نیاز سفالگری را آماده کنیم که گِل رُس مهم ترین آن است.
برای انجام پروژه های سفالگری کوچک می توانید گِل را به صورت آماده تهیه کنید.
دیگر ابزارهای مهمی که برای سفالگری لازم است عبارت است از :
- سوزن سفالگری: این سوزن، سوزن بلندی است که دسته ای چوبی یا پلاستیکی دارد. از این سوزن به منظور برش دادن گِل و ایجاد نقش و خطوط بر روی سفال استفاده می شود.
- چاقوی سفالگری: چاقویی با تیغه نازک است که در دو نوع سخت و نرم عرضه می شود. نوع سخت آن قابلیت انعطاف پذیری ندارد، در حالیکه نوع نرم آن بسیار منعطف و حالت پذیر بوده و می توان آنرا به زوایای دلخواه انحنا داد. از این چاقو به منظور پیراستن و آرایش ظروف ساخته شده استفاده می شود.
- مشته: در زمان کار با چرخ سفالگری از مشته به منظور صاف کردن گِل و شکل دادن به ظرف استفاده می شود. مشته انواع متفاوتی دارد ولی معمول ترین نوع آن از جنس چوب یا لاستیک ساخته شده و به شکل نیم دایره یا مثلث با گوشه های گرد می باشد.
- کاردک:از این ابزارها به منظور پیرایش ظروف سفالین استفاده می شود.
- اسفنج: یکی از مفید ترین لوازم سفالگری اسفنج است. یک اسفنج نسبتاً بزرگ طبیعی یا مصنوعی با کیفیت برای جذب آب اضافی کاربرد فراوانی دارد.
- قلمو: از قلمو به منظور حمل آب و چکاندن در مناطق مورد نظر استفاده می شود. همچنین می توانید پس از خشک شدن ظرف به وسیله قلمو، آن را رنگ کرده و تزئین نمائید.
- سیم قطع کننده: رایج ترین نوع آن سیمی ست که به انتهای دو سر آن دو تکه چوب بعنوان دسته وصل شده است. می توان از سیم ماهیگیری نیز به این منظور استفاده نمود. این وسیله در بریدن توده های گِل و تقسیم گِل به قطعات کوچکتر کاربرد دارد، همچنین به منظور جدا کردن ظرف سفالین از چرخ مورد استفاده قرار می گیرد.
- کاسه و آب: یکی از لوازم ضروری در سفالگری کاسه و آب است. چون در هنگام کار با گِل، گِل به دست سفالگر چسبیده و مزاحم کار وی می شود، سفالگر با تر نمودن دستان خویش گِل را نرم کرده و از دستش جدا می کند.
- اندازه گیر: از این وسیله به منظور اندازه گیری وسیله مورد نظر استفاده می شود. چون اندازه و ابعاد ظروف ممکن است کم یا زیاد شود، سفالگران با استفاده از اندازه گیر، اندازه دقیق هر وسیله را مشخص کرده و مطابق با آن اندازه ظرف مورد نظر را آماده می کنند.
- جعبه: ابزارهای سفالگری اغلب کوچک هستند، لذا برای سر و سامان دادن به لوازم و جلوگیری از گم شدن احتمالی، سفالگران برای لوازم خود یک جعبه تهیه می کنند. برای این منظور جعبه مقوایی توصیه نمی شود چون احتمال ریختن آب و گِل بر روی جعبه وجود دارد و ممکن است به جعبه شما آسیب وارد شود. برای این منظور بهتر است از جعبه های فلزی، چوبی یا پلاستیکی استفاده کنید.
مراحل سفالگری
دانستن مراحل سفالگری برای هر کسی که حتی اندکی به این هنر و ظروف زیبای سفالی علاقمند باشد، بسیار جالب خواهد بود.به همین دلیل در این مقاله قصد داریم مراحل سفالگری را به صورت کامل برای شما کاربران گرامی شرح دهیم. همراه ما باشید تا با هم مراحل سفالگری را مرور کنیم.
اولین مرحله : آماده کردن گل رُس
گل مورد استفاده در سفالگری ، از خاک رس و آب تشکیل می شود.
هنگام انجام مراحل سفالگری : زمان افزودن آب به خاک رس باید دقت زیادی صورت گیرد تا گل مناسبی آماده گردد که نه خیلی رقیق باشد و نه خیلی غلیظ.چون هم گل رقیق و هم گل غلیظ از استحکام کافی برخوردار نیستند.به این خاطر که اگر شما در هنگام ریختن آب در خاک رُس دقت کافی را نداشته باشید امکان دارد بعد از ساخت ظرف در دیواره های ظرف شکاف هایی به وجود بیاید و تمامی زحمتتان را به باد دهد.
ورز دادن کامل گل رُس
بعد از مخلوط کردن خاک رس با آب، گل تولید شده باید به حد کافی ورز داده شود.گل را مثل خمیر شیرینی ورز دهید و روی آن را با مشت بکوبید تا حباب های هوا که لا به لای ذرات گل وجود دارد از بین بروند.
شکل دادن به گل رس
یکی از مهم ترین مراحل سفالگری : شکل دادن به گل رس است.وقتی که گل رس به حد کافی ورز داده شد و گل قوام کافی را به دست آورد ، فرم دهی به گل رس را آغاز کنید.
روش سفالگری بدون چرخ
می توانید ، گل آماده شده را هم با استفاده از روش های سفالگری بدون چرخ و هم سفالگری با چرخ، شکل دهید.در روش سفالگری بدون چرخ که شامل 3 روش { فشاری ، فتیله ای و صفحه ای } است می توانید به آسانی ظروف یا مجسمه های ساده ای را آماده کنید.
سفالگری با چرخ
سفالگری با چرخ نیازمند مهارت بیشتری است و با این روش می توانید ظروف و آثار هنری پیچیده تری را به زیبایی بیافرینید.
نکاتی برای مراحل سفالگری
- زمان فرم دادن به گل رس حتماً همه جای ظرف را با دقت بررسی نمایید تا کاملاً متوازن و برابر باشد.
این کار باعث می شود : ظرفی که تولید می کنید از نظر زیبایی و استحکام مشکلی نداشته باشد. - در این مرحله از سفالگری اگر میخواهید قطعه ی دیگری مانند دسته یا لبه را به ظرفی که ساخته اید متصل نمایید مطمئن شوید که گل از نظر رطوبت و ثبات به گلی که ظرف را با آن تهیه کرده اید برابر باشد.
- حتما نزدیک خود یک کاسه آب قرار دهید تا مدام دست خود را مرطوب نموده و از خشک شدن گل جلوگیری کنید.
پختن ظرف سفالی آماده شده
- زمانی که ظرف سفالی مورد نظر را آماده شد نوبت به پختن و خشک کردن آن می رسد.
- در این مرحله از سفالگری ابتدا اطمینان حاصل کنید که ظرف مورد نظر تقریباً خشک شده باشد، سپس آن را داخل کوره قرار دهید.
- درجه حرارت کوره و زمان باقی ماندن ظرف درون کوره نسبت به شرایط و نوع ظرف متفاوت می باشد.
- بعد از پختن ظرف سفالی، زمان بیرون آوردن ظرف از کوره حتماً از دستکش و انبر استفاده نمایید.
- اگر به طور حرفه ای سفالگری را دنبال نمی کنید و به کوره دسترسی ندارید.
- با سرچ و پرس و جو ی کوره در شهر خود می توانید آن را برای پخت به نزدیک ترین مرکزی که کوره سفالگری دارد، بفرستید.
آخرین قدم از مراحل سفالگری
لعاب کاری روی ظرف سفالی پخته شده است. برای زیباتر شدن ظرف سفالی تهیه شده آن را به لعاب آغشته می نمایند. از آنجا که لعاب روان است در نتیجه پیش از این مرحله : قسمت پایین ظرف سفالی را آغشته به موم نمایید تا از چسبیده شدن ظرف به کوره جلوگیری کند.
امیدوارم با یادگیری این هنر زیبایی های زیادی خلق کنید.
آشنایی با هنر زیبای سوخته نگاری
