« درویش دوزی » یا « تفرشی دوزی» یکی از انواع رودوزی های سنتی ایرانی است و به این علت تفرشی خوانده می شود که در گذشته تولید کننده عمده و اصلی این هنر ، مردم تفرش بودند. اما متاسفانه این رودوزی زیبا در حال حاضر بازار و رونق خود را از دست داده است. این نوع دوخت که از تکنیک بسیار ساده ای برخودار است و به صورت حاشیه هایی پهن بر روی پارچه ایجاد می گردد شباهت زیادی به چشمه دوزی دارد با این تفاوت که در آن به نسبت چشمه دوزی نخ کشی کمتری انجام می شود.
تاریخچه
صنایع دستی و تمدن در ایران دارای سابقه دیرینه ای است. تفرشی دوزی از اواخر دوره قاجار در شهر تفرش رایج شده است، که می توان گفت این نوع دوخت بیش از صدسال قدمت دارد. این هنر زیبا در گذشته روی کلاه های نمدین دراویش، پوستین، خرقه، کمربندهایی از جنس پشم و سفره های دراویش دوخته می شد. این هنر زیبا و ظریف در اوایل سلسله پهلوی در تفرش که محل اقامت ظهیرالدوله، داماد ناصرالدین شاه بود به اوج رونق خود رسید. زیرا ایشان خود یکی از دراویش بنام آن روزگار بودند. ظهیرالدوله با تاسیس انجمنی که صنایع دستی مختلف را به زنان و مردان آموزش می داد، سعی در مهارت آموزی به افراد نیازمند را داشت و از آنجا که این هنر بین دراویش باب بود، از طریق انجمن در میان سایر مردم نیز رایج گشت. حتی خود ظهیرالدوله، که در اواخر عمر خود بسیار فقیر شده بود، از طریق دوختن سفارش های دیگران و درآمد آن زندگی می نمود. نمونه های آثار ایشان در موزه تفرش موجود است که بسیار زیبا و ظریف می باشند.
روش دوخت تفرشی دوزی
دوخت درویش بسیاره ساده است و فقط از شلال های کوچک تشکیل شده است. ابتدا هنرمند طرح مورد نظر خود را روی کاغذ شطرنجی پیاده می کند، سپس کاغذ را روی پارچه زمینه قرار داده و اطراف آنرا کوک می زند. در مرحله بعد هنرمند با ابزار دوخت اقدام به پیاده کردن طرح روی پارچه می کند. در انتهای کار، کاغذ را مرطوب و ازسطح پارچه جدا کرده و به اتوکشی و آسترزدن کار می پردازد. در روشی دیگر به صورت تار کشی انجام می شود و نیازی به کشیدن نقش روی پارچه نیست، بلکه طرح ها کاملا ذهنی است و از طریق شمارش تار و پود پارچه و با دوخت شلال به وجود می آید. در این روش ابتدا با کشیدن سه نخ از طول و عرض پارچه مربع هایی به ضلع یک سانتی متر برروی پارچه مشخص می نمایند و سپس وسط آن را با نخ ابریشمی به رنگ پارچه می دوزند. در ردیف اول با شمارش تار و پود پارچه، شلال های منظم و یکنواختی بر روی پارچه دوخته می شود و در ردیف دوم شلال ها طوری زده می شود که هر نخی که در ردیف اول روی پارچه قرار داشته، در این ردیف زیر قرار می گیرد. نکته قابل تذکر در مورد این مرحله این است که ردیف شلال های در طرح باید زوج باشد(شش یا هشت ردیف).
در گذشته از این نوع دوخت برای پارچه های تزیینی روی کرسی، صندوقچه و بر روی سایر لوازم خانگی استفاده می شد. همچنین برای تزئین بقچه، جانمازی، سجاده، مانتو، رومیزی (در ابعاد مختلف)، پرده، چادرشب و … نیز استفاده می شود.
ابزار کار
- نخ: اغلب از نخ عمامه و در برخی مواقع از نخ های ابریشم استفاده می شود.
- سوزن: سوزن ساده با طول متوسط
- کاغذ شطرنجی: برای انتقال طرح بر روی ماغذ و سپس روی پارچه
- قیچی
- پارچه: بر روی پارچه هایی که بافتی ساده و تار و پودی قابل شمارش دارند انجام می پذیرد ؛ مانند پارچه های فاستونی که از آن برای دوخت رومیزی و همچنین پارچه های درشت بافتی چون کنفی که برای دوخت لباس ، کیف و سایر وسایل استفاده می شوند.
- انگشتانه
سخن آخر
از گذشته های دور تا کنون این نوع دوزندگی در شهرهای قزوین، مشهد، گناباد، سنندج و اراک رواج داشته اما همانگونه که از نامش پیداست مرکز این هنر زیبا شهرستان تفرش بوده است.
آشنایی با هنر پوستین دوزی
