ترمه چيست؟
پارچه ترمه به پارچه ظريف و لطيفي اطلاق ميشود كه از دو سري نخ تار وپود که با دست بافت بافته شده باشد به نحوي كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودي آن زياد باشد .جنس آن از كرك و پشم يا ابريشم با طرحهاي اصيل و سنتي ايران است .
تاريخچه ترمه
شروع ترمه بافي در ايران به اوايل دوره صفويه مي رسد هر چند برخي را عقيده بر آنست كه زادگاه اصلي ترمه قلب آسياي مركزي و ارتفاعات كشمير است عده اي نيز بر اين باورند كه ترمه بافي در ابتدا درايران آغاز گرديد و سپس به كشمير راه يافته است .آنچه در خصوص اين پارچه بسيار ظريف ميتوان گفت اين است كه ذوق و سليقه و ابتكار ايرانيان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهاي خيال انگيز آن در جهان كم نظير ميباشد .اين هنر در دوره شاه عباس صفوي به اوج شكوفايي و تكامل خود دست يافت ، كه شهره جهان گشت و به يكي از محصولات صادراتي ايران مبدل شد .
پارچه ترمه
ترمه بافی در ایران یک صنایع دستی ارزشمند و فاخر محسوب می شود. از گروه صنایع دستی، ترمه بافی در جایگاه شناخته شده ای دارد. متداول ترین کاربردهای پارچه ترمه استفاده از آن برای دوخت رومیزی در شکل ها رنگ ها و طرح های مختلف است. رنگ های متنوع پارچه های ترمه را می توانید به راحتی با دکوراسیون داخلی آپارتمان خود هماهنگ، انتخاب کنید. به دلیل اینکه بافت پارچه ترمه با الیاف طلایی و زرد تکمیل می شود، جزو پارچه های گران قیمت دسته بندی شده است. از دیگر کاربردهای پارچه های ترمه بافی در ایران شامل تهیه روتختی، تهیه سفره های ترمه، سرویس جهیزیه عروس، روکش قرآن، روکش کتاب حافظ و شاهنامه، ترمه بافی و تولید لحاف، تهیه و تولید سجاده و جانماز ترمه، انواع کیف ترمه بافی و موارد دیگر می باشند.
رومیزی های ترمه بافی شده هم به صورت دایره ای و هم به صورت مربع یا مستطیل در بازار وجود دارند. رومیزی هایی که به شکل شش ضلعی باشند برای قفسه ها و طاقچه ها هم به کار می روند. به طور کلی، هنر ترمه بافی در ایران، جذاب و پرطرفدار است. هر کدام از این پارچه های ترمه را که استفاده کنید، در جایگاه خود، تغییرات زیبایی را در دکوراسیون داخلی به وجود می آورند.
تجهیزات ترمه
دستگاه بافندگی ترمه، تقریبا شبیه سایر دستگاه های نساجی سنتی، چوبی است و در خود مناطق تولید و توسط صنعتگران محلی ساخته می شود. این نوع دستگاه ها چهار وردی است که وردها توسط پدال هایی که در زیر پای بافنده قرار دارند به حرکت در می آیند. پس از تهیه مواد اولیه و تدارک دستگاه بافندگی کار چله کشی به شکلی که در بافت سایر منسوجات دست بافت رایج است انجام می شود و سپس به وسیله گوشواره کش و استاد بافته می شود.
رنگ های ترمه
رنگ ترمه های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شود. این رنگ ممکن است از ریشه، تنه، برگ ها، گل، میوه و یا پوست گیاهان به دست آید. از جمله رنگ های رایج در ترمه می توان به نارنجی - قرمز، بنفش - قرمز، قرمز - قهوه ای، آبی یا آبی تیره، قهوه ای - خاکستری، زرد پررنگ، زرد روشن، قهوه ای، قهوه ای - خاکستری، بنفش، قهوه ای - زرد، عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی اشاره کرد.
نقش های ترمه
نقش های ترمه قدیمی هستند و قدمت برخی از آن ها به 400 تا 600 سال پیش می رسد. این نقش ها به صورت ارثی و از پدر به پسر و نسل به نسل به دست بافندگان امروز رسیده اند. رایج ترین نقوش ترمه عبارت است از:
بته جقه، شاه عباسی، بته خرقه ای، بته ترمه ای، بته کشمیری، طرح جام، بته اژدری، رضا ترکی، گلزار، قاب قرآن، خجسته، تاجی، بته بادامی، بته سروی، بته گلزاری، بته بادامی، بته خوابیده، بته تاجی، بته کنگره ای، بته کلاغی، ترمه بند، نقش افشان بند، نقش لری، راه راه (محرمات)، شاخ گوزنی، امیری و...
انواع ترمه های ایرانی و کشمیری به شرح زیر می باشند:
شال چارقدی، شال راه راه، شال اتابکی، شال بندی، شال محرمات، شال کشمیری، شال زمردی، شال کرمان، شال امیری، شال یزدی، شال کمربندی، شال رضوی
مراحل بافت ترمه :
-
مواد اوليه مصرفي :
نخستين مرحله بافت ترمه تهيه كردن مواد اوليه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابريشم مي بافند اما پشم سفيد رايج ترين پشمي است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار مي گيرد زيرا ميتوان آنرا با هر رنگي كه دلخواه است رنگ آميزي نمود .پشم ترمه بايد مرغوب باشد و الياف بلندي داشته باشد كه گوسفندان ايران و كشمير داراي پشمهاي نرم و محكم خوبي بوده و تا حد زيادي براق و سفيد است و بهترين پشم گوسفند در ناحيه پهلوها - شكم - پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا اين پشمها براي بافت ترمه استفاده مي گردد .نحوه آماده كردن - ريسيدن و رنگرزي كردن و بافتن پشم در قرن 16 ميلادي در ايران پيشرفت زيادي كرد . دوره شاه عباس صفوي را مي توان دوران اوج و شكوفايي صنعت ترمه بافي عنوان کرد ، به دليل اينكه شاه عباس طراحان برجسته اي را از چين وارمنستان به ايران دعوت كرد تا هنر نوين خود را به ايرانيان تعليم دهند به همين دليل ترمه هاي آن زمان زيبايي و برجستگي خاصي پيدا كرد .
-
شستن پشم :
پس از تهيه مرغوب ترين پشم ، اولين قدم تميز كردن پشم از چربي و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه بايد قبل از رنگرزي انجام شود .ايرانيان معمولا قبل از اينكه پشم گوسفندان را قيچي كنند حيوان را 10 دقيقه در آب ميشويند سپس براي جدا كردن مواد چربي از پشم آن را دربازها (قليا)خيس كرده و سپس چندين بار با آب مي شستند تا با اينكار ناخالصي ها پاك و پشم براق گردد.
-
سفيد كردن پشم :
در ايران از دو روش براي سفيد كردن پشم استفاده ميشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن مي كردند تا پس از جذب شبنم و تبخير آن در روز سفيدتر گردد و اين عمل را چندين مرحله انجام مي دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد براي سفيد كردن پشم .
-
ثابت كردن رنگ :
بعد از اينكه پشم ها به اندازه كافي سفيد شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه يكي از مهمترين مراحل تهيه پشم براي بافت ترمه مي باشد . چون رنگهايي كه مستقيم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهاي ايران براي رفع اين مشكل ، از موادي بنام دندانه استفاده مي كردند . دندانه ماده شيميايي معدني است كه توانايي جذب رنگ را در پشم افزايش مي دهد .براي اينكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزي كسب كند بايد قبلآ خالص گردد . رايج ترين دندانه ها كه در ايران بكار مي رفتند عبارتند از : زاج سفيد ـ قلع ـ روي ـ كلر ـ سرب و سولفاتهاي ديگر كه مواد معدني و مازوج و برگ سماق و غيره كه مواد گياهي بودند .
-
رنگرزي به وسيله رنگهاي طبيعي و گياهي :
رنگ ترمه هاي ايراني معمولا از گياهان طبيعي تهيه مي شود .اين رنگ ممكن است از ريشه ، تنه ، برگها ، گل ، ميوه و يا پوست گياهان بدست آيد . چون حفظ پارچه هاي ترمه پشمي بسيار مشكل است و در اثر رطوبت و بيد از ميان رفته اند و اطلاعات كمي از رنگ آنها باقي مانده است.
هنر زیبای قلمکاری را بشناسیم
