زغره دوزی یا ژغره دوزی به معنی فلز دوزی ست در گذشته جنس پولک ها از فلزهای گرانبهایی چون طلا و نقره بود و همچنین ملیله ها نیز از همان جنس و به صورت دست ساز تهیه می گردید این نوع دوخت که بسیار دلپذیر و ظریف است معمولاً به صورت دو خط موازی در کنار هم یک خط پهن را ایجاد می نمود و برای تزئین حاشیه لباس ها در قسمت یقه پیش سینه، حاشیه کت و تزئین حاشیه پرده های بزرگ استفاده می شد.
این دوخت دلپذیر در دو مرحله یعنی زغره و سپس جلوه دوزی به انجام می رسد جلوه دوختی است که حتماً می بایست روی حد فاصل و روی دوخت های زمینه انجام شود جلوه دوزی مرحله تکمیلی زغره دوزی است که زیبایی کار را صد چندان می نماید امروزه از زغره و جلوه دوزی برای دوخت اسماء متبرکه و تزئین بقچه های ترمه تزئین لباس شب و غیره استفاده می شود این دوخت در گذشته فقط در یزد و اصفهان به کار گرفته می شد و امروزه متاسفانه اثری از آثار این دوخت دلپذیر موجود نیست.
تعریف زغره دوزی
به دوختن سرمه یا پولک بر روی پارچه یا لباس زغره دوزی می گویند. در سوزن دوزی به نوعی از پولک دوزی گفته می شود که به جای استفاده از منجوق بر روی پولک از تکه های بریده شده سرمه استفاده می گردد. این سوزن دوزی بیشتر برای پر کردن و جلوه دادن به زمینه مورد استفاده قرار می گیرد. هنرمندان برای زیباتر جلوه دادن کار خود از این دوخت با دوخت های دیگرمانند سرمه دوزی، پیله دوزی و بخارا دوزی به صورت ترکیبی استفاده می کردند. در بخارا، زغره دوزی همراه با « بخارا دوزی » به کار می رود. نوع دیگری زغره دوزی وجود دارد که مختص به تهران و اصفهان و گاهی استان هرمزگان است. این هنر در کاشان و تبریز نیز رواج دارد.
دوخت های متفاوت برای زغره دوزی
- دوخت ساده: از این دوخت معمولا برای پر کردن متن کار را ساده دوزی استفاده می کنند. در این شیوه ، سوزن را از زیر پارچه فرو برده و از روی پارچه خارج و از سوراخ پولک بیرون می آورند، سپس یک ترمه سرمه را نیز از داخل آن عبور داده و سوزن را دوباره از داخل سوراخ پولک به پارچه فرو می برند.
- دوخت مدور: از این دوخت برای گل های کوچک و تکه های منفرد استفاده می شود. برای این دوخت همانند دوخت ساده عمل می کنند با این تفاوت که تکه سرمه ای وسط پولک قرار داده می شود طولی حدود 5 میلی متر دارد. انقد این عمل را تکرار می کنند تا طرح مدور گل بر روی پارچه تکمیل شود.
- دوخت قرینه یا دو طرفه: از این نوع زغره دوزی برای خطوط پیرامون یک شکل که معمولا یا گلبرگ است استفاده می کنند. برای این دوخت سوزن را از زیر پارچه فرو برده و از روی پارچه بیرون می آورند. بعد از عبور سوزن از سوراخ پولک و گرفتن سرمه 5 میلی متری، آن را از خط میانی گلبرگ فرو برده و این کار را به طور قرینه تکرار می کنند به طوری که یک سر سرمه روی مرکز پولک و سر دیگر آن بر روی خط میانی بوده و از دو طرف حالتی شیب دار و جناغی شکل داشته باشد.
- دوخت جناغی: از این دوخت برای اشکال گیاهی به ویژه برگ استفاده می شود. بر روی محیط برگ پولک دوخته می شود و روی خط وسطی آن تکه سرمه هایی به صورت جناغی از میان هم عبور داده می شوند.
- دوخت گره دار: برای دوخت گلبرگ ها و غیره از این دوخت استفاده می شود. شیوه کار به این ترتیب است که در ابتدا پولک به وسیله یک سرمه نیم سانتی بر پاچه دوخته شده و در خطی همچنان امتداد پیدا می کند. سپس به وسیله نخی که تکه سرمه بلندی از آن رد شده، روی تکه سرمه های روی پولک گره هایی ایجاد می کنیم.
ابزار زغره دوزی
برای زغره دوزی به ابزاری مانند انواع پولک و سرمه، نخ محکم، انواع پارچه، مروارید و پیله نیاز است. در زغره دوزی از طرح هایی مانند گل و بته، گل و مرغ، منظره ها، نقوش حیوانی و…استفاده می شود. همچنین از این هنر برای زینت بخشیدن به انواع تابلو، رومیزی، روتختی، روکرسی و ترمه سرمه دوزی شده استفاده می شود.
سخن آخر
هنرمندان برای زیباسازی هرچه بیشتر کار درکنار دوخت زغره دوزی، هنرهای دیگری از جمله: سرمه دوزی، پولک دوزی، بخارا دوزی را هم امتحان کرده و به کار می بردند.
آشنایی با هنر روبان دوزی
