کوکسا یک فنجان یا لیوان چوبی است که توسط مردم سامی در Lappland یا شمال اسکاندیناوی ساخته می شد. کوکسا تا به امروز در بین طبیعت گردان اقصا نقاط جهان طرفداران زیادی پیدا کرده است و تقریبا بدون جایگزین است. در سال های نخستین اختراع کوکسا، Guksi یا Kuksa، به طور گسترده در کشور های نزدیک به قطب شمال به عنوان فنجان نوشیدنی استفاده می شد که از بروسن (جوش چوب) ساخته می شدند و بهترین گزینه برای شرایط آب و هوایی آن مناطق به شمار می آمد. امروزه هم از کوکسا یا لیوان های چوبی به شکل گسترده استفاده می شود و بازار خوبی هم برای هنرمندان صنعت چوب به وجود آورده است.
انواع کوکسا
- کوکسای بند انگشتی: عمق این کوکسا برابر با دو بند انگشت است و بیشتر کاربرد فانتزی و دکوری دارد. این مدل طرفداران زیادی در ایران دارد و از آنجایی که کاربرد دکوری دارد، می توان از هر چوبی برای ساخت آن استفاده کرد.
- کوکسای گوکسی: این نوع بهترین و پر کاربرد ترین کوکسا در دنیاست، زیرا علاوه بر داشتن سایز مناسب هم برای نوشیدنی های گرم و سرد و هم برای سرو سوپ می توان از آن استفاده کرد.
- کوکسای اسماگ: این نوع از قدیمی ترین انواع کوکسا است و در ساخت آن هیچ اصول خاصی رعایت نشده است. کوکسای اسماگ مانند کاسه بزرگ بوده و دسته ای بلند دارد و می توان هر نوع غذایی را در آن سرو کرد، اما در نظر داشته باشید که باید از چوب توس ساخته شود تا بو نگیرد و خراب نشود.
- کوکسا ماگ: این کوکسا در صده های گذشته توسط وایکینگ ها برای مصرف آبجو و شراب استفاده می شد.این کوکسا استوانه ای شکل و دارای دسته است.
مراحل ساخت کوکسا
- جدا کردن جوش چوب از درخت: برای جداسازی جوش چوب از درخت نکاتی را باید در نظر بگیرید تا به درخت آسیب نرسانید. برای جدا کردن جوش چوب از درخت از اره دستی استفاده کنید. جوش چوب را با دقت برش بزنید و زخم باقی مانده روی درخت را با روغن کاج یا سایر مواد عایق بپوشانید تا زخم زودتر التیام یابد. هنگام بریدن جوش چوب از تنه درخت چند نکته دیگر نیز باید مورد توجه قرار گیرد: هنگام بریدن جوش چوب، دسته کوکسا را در نظر بگیرید. سعی کنید در تابستان یا پاییز جوش چوب را از درخت بردارید، زیرا در زمستان درخت شیره کمتری دارد. بنابراین زخم روی درخت دیرتر بهبود می یابد.
- خشک کردن جوش چوب: چوب تازه یا جوش چوب، نرم تر از چوب خشک است و تراشیدن آن راحت تر از چوب خشک است. اما برای جلوگیری از آسیب بیشتر باید چوب را خشک کنید. اگر می خواهید از چوب تازه استفاده کنید، می توانید آن را با موم زنبور عسل یا چسب پلی اورتان یا هر عایق دیگری بپوشانید تا روند خشک شدن چوب کند شود. اگر چوب به سرعت خشک شود، جوش چوب ترک می خورد و دیگر نمی توان از آن برای ساخت کوکسا استفاده کرد. برای خشک شدن چوب باید اجازه دهید چوب چند ماه تا یک سال در مکانی با تهویه مناسب خشک شود. بعد از این زمان می توانید از آن برای تهیه یک فنجان کوکسا استفاده کنید.
- گود کردن جوش چوب: پس از خشک شدن جوش چوب می توانید یک کوکسا با استفاده از ابزار مناسب درست کنید. برخی کوکسا را با دست حکاکی می کنند و برخی با استفاده از ماشین و دستگاه های نجاری آن را تولید می کنند. در هر صورت باید ابتدا شکل اولیه کوکسا را روی چوب بکشید و سپس داخل آن را تو خالی و درنهایت به آن شکل دهید.
- روغن کاری کوکسا: در نهایت زمانی که کوکسا آماده شد، باید آن را با استفاده از روغن های گیاهی مانند روغن بذر کتان یا زیتون روغن کاری کنید. به خوبی روغن را روی کوکسا ماساژ دهید و اجازه دهید روغن به خوبی در چوب نفوذ کند. این کار را چندین مرتبه انجام دهید تا به مقاومت نهایی برسید. بعد از این مرحله کوکسای شما آماده است.
کاربرد کوکسا
کوکسا یک فنجان چوبی است که در گذشته بین کوهنوردان سنتی، بوشکرفت ها، طبیعت گردها و بقیه افرادی که از جایگاه ویژه و مقدسی برخوردار بوده اند رایج بوده است. لیوان چوبی کوکسا کاربردهای فراوانی در مصارف مختلفی از جمله:
- لیوان چوبی خانگی، لیوان چوبی تزئینی، دکوری، لیوان چوبی کوهنوردی و… دارد، که طرفداران این سبک از لیوان های چوبی می توانند با توجه به نیاز خود نوع مناسبی از لیوان چوبی مورد نظرشان را انتخاب نماید.
- کوکسا چوبی بر حسب نوع نیاز مصرف کننده، اندازه های مختلفی دارد که می توان از جمله این موارد به: فنجان چوبی، ماگ چوبی، لیوان چوبی، سوپ خوری، شات اسپرسو و غیره اشاره کرد.
بافت یا نقوش در کوکسا
بروسن یا جوش چوب، نوعی برامدگی حاصل از رشد غیر طبیعی نیم دایره ای است که به صورت تورم بر روی تنه درخت دیده می شود. بروسن به عنوان یک واکنش دفاعی درخت در برابر استرس و عوامل مختلف محیطی است که به عنوان یک قسمت برامده روی تنه اصلی درخت ایجاد می شود. به این ترتیب می توان بروسن را با تومور در بدن انسان مقایسه کرد. نقوش یا برآمدگی های بروسن می تواند توسط یک آسیب یا یک ویروس یا یک قارچ در درخت ایجاد شود. چوب بخش بروسن درخت، خصوصیات کاملا متفاوتی نسبت به تنه اصلی یا چوب آن دارد. چوب در نقاط دارای نقوش بروسن، هیچ حلقه رشد سالیانه ای ندارد و بافت بسیار متراکمی دارد. این خصوصیات متفاوت، یک ویژگی مثبت برای ساخت کوکسا یا لیوان چوبی است.
مواد سازنده کوکسا
کوکسا از جوش چوب درخت درست می شود. جوش چوب بخشی از درخت است که معمولاً به شکل دایره ای، در قسمت بیرونی تنه یا شاخه درخت به شکلی غیرهموار و نافرم رشد می کند و پر از جوانه های خشک شده است. جوش چوب به دلیل عواملی مانند آسیب یا عفونت قارچی و ویروسی ایجاد می شود. در هنگام استفاده از جوش چوب، آن را می تراشند، با دقت خشک می کنند تا از ترک خوردن آن جلوگیری شود، سپس به آن شکل می دهند و به عنوان صنایع دستی استفاده می کنند. کوکسایی که از جوش چوب درخت توس ساخته می شود دوام و ماندگاری بیشتری نسبت به کوکسایی که از چوب صاف توس درست می شوند دارد. امروزه چون جوش چوب درخت توس زیاد در دسترس نیست، می توان از چوب درخت های دیگری مانند چوب گردو، چوب بلوط، راش یا چوب های سخت دیگر برای ساخت کوکسا استفاده کرد.
سخن آخر
در حال حاضر از کوکسا به صورت گسترده استفاده می شود و کسب کار خوبی در بازار برای علاقه مندان و هنرمندان صنعت چوب ایجاد کرده است. کوکساهایی که از گذشته تا به زمان حال با چوب بروسن ساخته می شود، یک اثر هنری و با کیفیت محسوب می شود. به همین علت هیچ کدام از کوکساها مشابه یکدیگر نیستند، زیرا شکل آنها فقط به شکل بروسن شان بستگی دارد که بر اساس نقوش روی بروسن، کوکسا ها و لیوان های چوبی مانندی تولید می شود که هر کدام طرح منحصر به فرد خود را دارد اما به دلیل در دسترس نبودن بروسن معمولا از درخت گردو یا سکویا و از چوب هایی مثل گردو و یا دیگر چوب های جنگلی در ساخت آن استفاده می شود. اکثرا از گونه های سکویا، گردو و زیتون که درای مقداری بروسن هستند، بهترین گزینه برای ساخت این محصول به حساب می آید.
آشنایی با هنر زیبای نقطه کوبی
