آشنایی با ساز ویولنسل، سازی از خانواده ویولن

ویولنسل

ویولنسل یا چلو، یک ساز تنور و باس از خانواده ويولن (شامل ويولن، ويولاو ويولنسل) است. در قرن نوزدهم ويولنسل در كنار ويولن، تبديل به مهم ترين ساز آرشه اي براي كارهاي تكنوازي شد. در قرن بيستم نوازندگان ويولن ماهرتر شدند، بطوريكه بيشتر روي تكنوازي، موسيقي مجلسي و اركسترال متمركز شدند. در ساخت اين ساز از اجزاي مشابهي همانند ساز ويولن استفاده مي شود، تنها تفاوت بين اين دو ساز اندازه بزرگ تر ويولنسل است. در مقايسه اين ساز با ويولن، آرشه اين ساز تقريباً 2 سانتي متر كوتاه تر و وزن آن به اندازه يك چهارم بيشتر است. موي اسب مابين دو انتهاي آرشه كشيده مي شود و كلوفون زده مي شود (رزين كاري) تا از تماس آرشه با سيم اطمينان حاصل شود.

تاريخچه ساز ويولنسل (چلو)

سازهاي متعلق به خانواده ويولن از ويولا دا براچيو (viola da braccio) بين سال هاي 1520 و 1550 در ايتالياي شمالي پديد آمدند. اين خانواده از سازها از ابتدا شامل سازهاي باس بود؛ كه در اندازه ها و كوك هاي مختلف وجود داشتند و نام هاي مختلفي با خود به همراه داشتند. همانند: باسو دي ويولا دا براچيو (basso di viola da braccio ) يا باسو دا براچيو (basso da braccio) در سال 1600 در ايتاليا، باس د ويولن (در فرانسه)، باس ويولن (در انگلستان)، و groß Geigen و klein Geigen يا polische Geigen در در قرن 16 در كشورهاي آلماني زبان. در قرن 17ام در ايتاليا اصطلاح ويولن به طور گسترده به عنوان نام مشترك براي تمامي سازهاي آرشه اي بزرگ مورد استفاده قرار گرفت (اين كلمه از ريشه ويولا (viola) و پسوند one به معناي ويولاي بزرگ شكل گرفت). در ابتداي قرن هفدهم اين كلمه، سازهاي باس را از خانواده گامبا و ويولن توصيف مي كرد. تنها از اواسط قرن بود كه اين نام تنها براي سازهاي باس از خانواده ويولن مورد استفاده قرار گرفت. در نيمه اول قرن شانزدهم، هنگامي كه خانواده ويولن از ويولا دا براچيو (viola da braccio) بوجود آمد، سازها در سه رجيستر (محدوده صدایی) ساخته شدند: تربل (سوپرانو) ، آلتو/تنور و باس. اولين كساني كه مبادرت به ساخت ويولنسل كردند سازندگان مشهور ويولن آندريا آماتي (Andrea Amati, 1581-1632)، گاسپارو دا سالو (Gasparo da Salo, 1549-1609) و پائولو ماگيني (Paolo Maggini, 1581-1632) بودند. سازهاي آنها با طول بدنه 80 سانتي متر، بزرگتر از سازهاي استاندارد كنوني بودند.

به نظر مي رسد احتمالاً سازهاي باس اوليه از خانواده ويولن به جاي سه سيم، چهار سيم داشتند. ركوردهايي از سازهايي در كوك هاي متعدد وجود دارند. كه دو تا از آنها به مدت زيادي مورد پذيرش عموم قرار گرفتند. اولين اينها روي Bb1, F2, C3, G3 دارد كه دو نوع از اين كوك ها در مدت زمان طولاني نسبت به سايرين بيشتر مورد استفاده بود. اولي روي Bb1, F2, C3, G3 ( يك تن كامل عميق تر از امروزه) كوك شد، كه اين كوك در فرانسه و انگلستان تا اواسط قرن 18ام رواج داشت و ادامه رجيستر باس از كوك روي فواصل پنجم ويولن و ويولا بود. در اين شكل تمام سيم هاي سازهاي زهي روي يك فاصله پنجم كوك شدند: E5, A4, D4, G3, C3, F2, Bb1. اين كوك نياز به سازهاي نسبتاً بزرگي داشت كه هنگاميكه تنها ويولنسل ساز باس بود، مورد استفاده قرار گرفت بدون اينكه از حمايت كنتر باس (دوبل باس) برخوردار باشد. به هر حال با توجه به طبيعت گروه سازهاي زهي ثابت شد كه نوع دوم كوك مناسب تر است و چلو (ساز باس) روي يك اكتاو زير ويولا (ساز التو- تنور) كوك شد. بنابراين كوك C2–G2–D3–A3 بوجود آمد كه هنوز امروزه مورد استفاده قرار مي گيرد و ممكن است در كشورهاي آلماني زبان در اواخر قرن 16ام مورد استفاده قرار گرفته باشد.مايكل پراتوريوس (Michael Praetorius) در Syntagma Musicum (1619) ساز خيلي كوچكي با كوك F2, C3, G3, D4 توصيف مي كند.
قبل از سال 1700 اساساً دو ساز با اندازه هاي مختلف وجود داشت كه اين كوك مرتبط با آنها بود: ساز باس بزرگتر، بدنه اي با طول 80 سانتي متر داشت و عرض آن 37 سانتي متر در بالا، 47 سانتي متر در پایين بود. ارتفاع ريب ها يا نوارهاي قوسي (11 سانتي متر تا 13 سانتي متر) بود. ساز باس كوچكتر در حدود 74 سانتي متر طول داشت و به همان نسبت باريكتر بود. تا زماني كه سيم هاي تابيده شده فلزي اختراع نشدند ساخت سازهاي كوچكتر امكان پذير نبود: حجم صداي بيشتر، طول نسبتاً كوتاه سيم ها را جبران مي كرد، به اين ترتيب كيفيت هاي مورد نظر صدا حذف نمي شد.
سازهاي بزرگتر غالباً به صورت ايستاده نواخته مي شدند يا روي شانه آويزان مي شدند (در سازهاي پركاشن). اين سازها، با توجه به صداي قدرتمندتر به عنوان سازهاي ريپينو (ripieno) عمل مي كردند. سازهاي كوچك تر عمدتاً براي كارهاي تكنوازي مورد استفاده قرار مي گرفتند.
يكي از شاخصه هاي بيشتر ويولنسل هاي اوليه بايد در اينجا ذكر شود: cutting اصطلاحاً به كاهش اندازه سازهاي بزرگ به ابعادي كه تا امروز متدوال است اطلاق مي شد: بالا و پایين بدنه حذف، ساز كوتاه تر، بخش هاي (bouts) بالايي و پایيني باريك تر و ريب ها مسطح تر شدند. ولي اين آخرين اقدام در آستانه استانداردسازي اين ساز نبود.

جنس ساخت

ویولنسل عموماً ا ز چوب شاخته میشود اما بعضی اوقات برای ساخت آن از فیبر کربن یا آلیمینیوم نیز استفاده میشود.
صفحه بالا ویولنسل های سنتی از چوب کاج شاخته میشود و صفحه پشت، دیواره های کناری و گردن آن از چوب افرا ساخته میشود. البته گاهی از چوب های سپیدارو بید برای پشت و دیواره نیز استفاده میشود.
در ساخت ویولنسل از چسب حیوانی استفاده میشود که امکان این را فرآهم می آورد که در زمان تعمیر براحتی جدا شود، این چسب مقاومت کمتری از بدنه ساز داشته و در اگر به ساز فشار وارد شود باز میشود و مانع ترک خوردن صفحه ساز میگردد.

آرشه ویولنسل

آرشه های سنتی از چوب درخت برزیل ساخته میشوند اما امروزه در ساخت ارشه از فیبر کربن هم استفاده میشود که مقاومت بیشتری نیز دارد و از فایرگلس هم در آرشه های ارزان قیمت استفاده میشود. میانگین طول آرشه 73 سانتیمتر و عرض 1,5 سانتیمتر است. موی آرشه سنتی از جنس موی اسب و موی مصنوعی میباشد.موی آرشه نیاز به تعویض دارد و باید بعد از مدتی آن را عوض کرد.

ویژگی های ویولنسل

ویلنسل(Violoncello) سازی زهی و آرشه ای از خانواده ویولن است. صدای این ساز در منطقه میانی سازهای این خانواده قراردارد. ویلنسل از ویولن و ویولا (ویلن آلتو)بزرگ تر است. در هنگام اجرا، این ساز در بین دو پای نوازنده قرار می گیرد و از طرفی دیگر، توسط میله ای که در انتهای آن وجود دارد روی زمین استوار می گردد. این ساز از خانواده سازهای زهی آرشه ای است. استفاده از این ساز در تک نوازی ها( سلو)، در گروه نوازی ها، از جمله در ارکسترهای مجلسی و ارکستر سمفونی متداول است. این ساز عضو ثابت در ارکسترها به صورت استاندارد می باشد که در بخش باس زهی ها قرار می گیرد.

کودکان می توانند به یادگیری ویولنسل بپردازند ولی شروع کلاس اموزش ویولنسل بهتر است بعد از گذراندن دوره آموزش موسیقی کودک (ارف) باشد. نوجوانان و بزرگسالان هم می توانند به یادگیری ویولنسل بپردازند. اموزش موسیقی در هیچ سنی دیر نیست و علاوه بر اینکه بعنوان تفریح محسوب می شود می تواند در تقویت حافظه و توانایی های ذهنی، نقش داشته باشد.

کوک سیم های این ساز به ترتیب از زیر به بم عبارت است از : لا (سیم اول) ر (سیم دوم) سل (سیم سوم) دو (سیم چهارم) سیم های ویلنسل نسبت به سیم های ویولا یک اکتاو بم تر کوک می شوند .

نت این ساز را به علت گستره صوتی وسیع اش با کلید فا خط چهارم (صداهای منطقه بم این ساز) کلید دو خط چهارم (صداهای منطقه میانی این ساز) و کلید سل (صداهای منطقه زیر این ساز) می نویسند.

انواع ویولن سل

ویولن سل در اندازه كامل؛

رايج ترين نوع ويولنسل كه بسياري از نوازندگان آن را ترجيح مي دهند، ويولنسل در اندازه كامل است كه معمولاً 48 اينچ است. سيم هاي اين نوع ويولنسل از پایين ترين تا بالاترين زير و بمي، C G D A كوك مي شوند.

ويولن سل فيبر كربني؛

اين نوع ويولنسل منحصراً توسط شركت لوئيس اند كلارك (Luis & Clark) ساخته مي شوند. اين نوع ويولنسل ها نيز داراي اندازه هايي مشابه با ويولنسل در اندازه كامل هستند ولي با توجه به توليد اين سازها از فيبر كربن، داراي هيچگونه cornices نيستند. Cornices یا كنگره ها همان دندانه هاي كناره هاي ويولنسل هستند كه براي حفاظت از آن بكار مي روند. ويولنسل فيبر كربني محكم تر بوده و نيازي به اين cornices ندارند. اين امر فضاي بيشتري براي صدا ايجاد مي كند كه سبب غني تر شدن صداي ويولونسل ها مي شود.

ويولن سل هاي در اندازه كوچكتر؛

ويولنسل ها همچنين در اندازه اي كوچكتر از اندازه كامل نيز ساخته مي شوند. كه اين چلوها با اندازه هاي 7/8, 3/4, 1/2, 1/4, 1/8 و 1/10 مشخص مي شوند. ويولنسل هاي كوچكتر نيز معمولاً از همان مواد چلوهاي بزرگتر ساخته مي شوند و تنها تفاوت آنها اندازه آنهاست. استفاده از اين ويولنسل هاي كوچكتر براي نوازندگان با جثه كوچكتر مثلا بچه ها يا مبتديان راحت تر است.

ویولن یا ویولون سل: کدام ساز برای شما مناسب است؟

جوانب مثبت و منفی ویولن

• ویولن بسیار ارزان تر از ویولن سل است.راهنمای خرید ویولن
• ویولن کوچکتر و قابل حمل تر است.
• بسیاری از افراد صدای ویولن را بیشتر دوست دارند زیرا به لحن صدای انسان شبیه تر است.
• در ارکسترها تعداد ویولونیست ها بسیار بیشتر و فضای خیلی زیادی به آن ها داده می شود و این به این معنی است که اگر شما قصد دارید سریع تر به ارکستر اضافه شوید اگر نوازنده ویولن باشید شانس خیلی بیشتری دارید.
• ویولن حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد و تقریبا همه چالش ها برای ویولونیست ها مشخص شده است.
• رقابت در ویولن خیلی سخت است زیرا تعداد زیادی از مردم ویولن می نوازند و تعاد نوازنده های قدرتمند بسیار زیاد است و این یعنی اگر می خواهید نوازنده سطح بالایی باشید باید به شدت تمرین و رقابت کنید.

جوانب مثبت و منفی ویولون سل

• نکته خیلی مهم این است که وجود ویولن سل برای همه ارکسترها و گروه های محلی ضروری است.
• ویولن سل از صدایی بسیار عمیق تر و غنی برخوردار است و موسیقی این ساز در قسمت باس نوشته و خوانده می شود.
• از بزرگترین معایب ویولن سل قیمت و اندازه آن است که حمل و نقل را دشوار می کند.
• برای هنرجویانی که علاقه به صداهای بم دارند این ساز ارزش نگهداری و مراقبت و حمل و نقل دشوار را دارد.
• هم ویولن و هم ویولن سل دارای محدوده صدایی منحصر به فردی هستند که مخاطبین خاص خود را دارند اما محدوده ی صدایی ویولن بسیار وسیع تر از ویولن سل است.
• هنرجویان معمولا مطالعه و تحقیق کمتری در مورد ویولن سل می کنند.اما هنرجویانی که نوازنده ویولن سل هستند در مجموع مطالعه بسیار بیشتری نسبت به نوازندگان ویولن دارند.
  آشنایی با ساز ویولا و تفاوت هایش با ساز ویلن