ضرب المثل جالب خرج اتینا کردن
ضرب المثل ، سخن کوتاه و مشهوری است که به قصه ای عبرت آمیز یا گفتاری نکته آموز اشاره میکند و جای توضیح بیشتر را می گیرد . در همه زبانهای دنیا ضرب المثل فراوان است . بعضی از مثل ها در همه زبانها به هم شباهت دارند .هر قدر تاریخ تمدن ملتی درازتر باشد بیشتر حادثه در آن پیدا شده و مثل های بیشتری در آن وجود دارد و در زبان فارسی نیز ده ها هزار ضرب المثل وجود دارد . خرج اتینا کردن ، در فرهنگ عامه نشان از پولی است که خرج هوا و هوس می شود و برای تفریح از بین می رود اما ریشه این ضرب المثل به زمانی برمی گردد که نوازندگان دوره گرد پس از اجرای خود کاسه ای را می گرداندند و پول طلب می کردند ، برای این که هرکه پول می دهد مورد تشویق قرار بگیرد و بعد از هر بار که پول می ریخت ، آن که کاسه را می چرخاند می گفت: اعطینا یعنی «مرحمت فرمودند».این اعطینا به مرور زمان چرخید و تبدیل شد به اتینا.
ریشه تاریخی ضرب المثل جالب خرج اتینا کردن
مطلب بر سر واژه اتینا است که باید دید این واژه چیست و در عبارت مثلی چه نقشی دارد. شادروان امیرقلی امینی می نویسد: سابقا مطرب ها در مجالس عروسی و امثال آن پس از آن که یک دور می رقصیدند در مقابل هر یک از مهمان ها می نشستند و پس از چندی عشوه گری و سروکله آمدن، زنگی را که در دست نگه می داشتند یا یک نعلبکی را که در دهان داشتند را جلو می بردند و میهمان به کرم خود سکه ای طلا و یا سکه های نقره در زنگ و یا نعلبکی او می ریخت. در حقیقت مهمان پولش را به مفت و رایگان از دست می داد. پس از آن که مطرب شادباش خود را دریافت می کرد با صدای بلند اعلام می کرد: “اعطینا” که در عربی به معنای《مرحمت کردند به ما》می باشد.
به تدریج در زبان فارسی کلمه اعطینا به اتینا منحرف گشته و با توجه به داستان فوق ضرب المثل خرج اتینا کردن پیدا شد. و معنای آن خرج های بیهوده و بی مصرف است.
به این ترتیب واژه اتینا در این عبارت مثلی غلط است و باید خرج عطینا به معنی و مفهوم تقریبی خرج اعطایی و مرحمتی، گفته شود. این رسم سنتی اگرچه در حال حاضر تقریبا متروک شده و در شهرهای بزرگ اثری از آن مشهود نیست ولی در قرون گذشته به صورت شادباش در مجالس عروسی و ختنه سوران و نظایر آن بسیار مورد توجه قرار می گرفت.
گاهی اصرار مطربان در گرفتن اعطینا از مهمانان مجلس باعث رسوایی و دردسر می شد و حتی بعضی از صاحبان مجالس هنگام آوردن مطرب، حق گرفتن شاد باش را منع یا محدود می کردند. به هر صورت اصطلاح خرج اتینا و یا به اصطلاح صحیح خرج عطینا مخفف خرج اعطیناست که مفهوم فارسی آن همان شادباش است .
بدون شک این مثل بعد از غلبه عرب در ایران و نفوذ زبان عربی جز ضرب المثل های ایرانیان شده است و مخصوصاً در میان عوام بیشتر از سایر طبقات مردم مورد استفاده قرار می گیرد. چنان که در ترانه عامیانه شیرازی گفته می شود:
نه فکر دنیا می کنه
نه فکر عقبی می کنه
هر چی که پیدا می کنه خرج اتینا می کنه …
کاربرد ضرب المثل جالب خرج اتینا کردن
هرگاه كسی پولی را كه باید صرف مخارج لازم و ضروری شود در راه بیهوده و طریق غیر عادلانه خرج كند ، با استفاده از ضرب المثل بالا می گویند : فلانی همه را خرج اتینا كرد ، یعنی نفله كرد و روی اصل جهالت و جوانی به مخارج غیر لازم رسانید .
همراهان عزیز ساعدنیوز ، امیدواریم استفاده لازم از این مطلب برده باشید.لطفا نظرات خود را درباره آن با ما به اشتراک بگذارید.
با چند حکایت جالب و آموزنده درباره اخلاق آشنا شوید
