سیزده بدر آخرین مراسم از آیین های نوروزی پس از گذراندن چند روز آداب و رسوم مانند خانه تکانی، چهارشنبه سوری، تحویل سال، سفره هفت سین و دید و بازدید است. در این یک روز نیز ایرانیان از صبح خروس خوان تا شامگاه، آیین های مختلفی را برای گذراندن یک روز شاد در طبیعت انجام می دهند به طوریکه برخی از این مراسم قدمتی چندین ساله دارند.
آیین ایرانیان قدیم در سیزده بدر
ایرانیان از روزگاران قدیم پس از دوازده روز جشن و شادی آن هم به یاد دوازده ماه سال، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ای می دانستند، به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان می رساندند. ایرانیان از پیش از نوروز انواع دانه ها را می کاشتند و هر دانه ای که در طی این دوازده روز، بیشتر رشد می کرد آن را برای کاشت همان سال به کار می بردند و فرض را بر این می گرفتند که اگر روزهای نوروزی به اندوه بگذرد همه سال به اندوه می گذرد و اگر آن را به شادی سپری کنند تا آخر سال شاد خواهند بود به همین دلیل تمام روز پایانی اعیاد نوروز را به شادی سپری می کرده و می کنند.
خوردنیهای روز سیزده بدر
با این حال بیشتر مردم شاید بدون اینکه خودشان بدانند برخی سنت ها را در این روز اجرا می کنند که قدمتی چندین ساله دارد به عنوان مثال همیشه از روز دوازدهم فروردین در تدارک تهیه ناهار و تمام خوراکی های روز سیزده هستند. مانند آش رشته که باید ازشب قبل، تمام حبوبات آن را پخته و آماده کرد تا آن را در دشت و بیابان روی آتش بار گذاشت. دمی باقلا، دمی بلغور هم بیشتر از خوردنی های وقت ناهار تهرانی ها به شمار می آید. اما در شهرهایی که کمتر صنعتی است و مردم راحت تر به دامان طبیعت بکر و کوه و دشت دسترسی دارند، استفاده از گیاهان محلی به یک رسم تبدیل شده است. مردم بعضی از مناطق ایران معتقدند روز سیزده باید با گیاهان صحرایی غذا پخت. به عنوان نمونه، یکی از آیین های سیزده بدر در خراسان آشی است که با سبزی های صحرایی بار می گذارند. سمنو یا حلوا نیز باید در سفره سیزده بدر باشد. از آیین سیزده بدر شمالی ها نیز میتوان گفت که انواع حلواها را در سفره خود جای می دهند.
از آنجا که در آیین های سیزده بدر کباب همیشه پای ثابت تفریحات ایرانی هاست، به سیخ کشیدن کباب کوبیده و جوجه نیز انگار مخصوص این نوع از تفریحات مردم باید باشد به همین دلیل در زمانی که قربانی کردن گوسفند مانند امروز هزینه بر نبود، مردم شمال در جشن تشتر، گوسفند قربانی می کردند. آنها توجه داشتند گوسفندی که در سیزده می کشند باید یک دست سفید یا سیاه باشد و لکّه نداشته باشد.
از آیین سیزده بدر در بیجار رسم است که برای ناهار سیزده بدر، کوفته می پزند. کاهو و سکنجبین هم از واجبات سیزده بدر است که یا زنان خانواده سکنجبین را ترش و یا آن را طبق ذائقه اهالی خانه، شیرین درست کرده و با کاهو می خورند. در برخی از استان ها مانند بروجرد و فارس نیز مردم همراه خود سیزده تخم مرغ پخته شده و سیزده گردو می برند و ناهار، پلو با تخم مرغ و گردو می خورند و اگر از تخم مرغ و گردوها چیزی باقی بماند، با این اعتقاد که آوردن غذای روز چهارده به منزل موجب نحسی خواهد شد، آنها را به منزل برنمی گردانند برخی دیگر نیز معتقدند هر چه آجیل و شیرینی در طول ایام عید خورده نشده باید آن را در این روز تمام کنند!
معمولا بازار خوردن آجیل بعد از ظهرهاست و قبل از ناهار نیز کاهو سکنجبین. در این روز قبل از خوردن هر خوراکی آنها که دست و دلبازتر هستند، به قول معروف لقمه همسایه را فراموش نمی کنند و از غذای خود، به آنهایی که اطرافشان نشسته اند، می دهند همین موضوع باعث بازشدن باب آشنایی با مردمی دیگر از همان شهر می شود که با هم یک مکان را برای شاد بودن در این روز انتخاب کرده اند.
گره زدن سبزه
گره زدن سبزه و به آب سپردن آن بخشی دیگر از آداب روز سیزدهم فروردین ماه، به آب و کشتزار سپردن سبزه های عید است. در قدیم خانواده های ایرانی با نهایت دقت تا سیزده م نوروز از سبزه عید مراقبت می کردند و روز سیزده، سبزه را به آب روان می سپردند. به این امید که این دانه ها به همراه آب روان موجب برکت و باروری کشتزارها شوند اما امروزه که آب روان را در شهرهای بزرگتر کمتر می توان دید که سر از کشتزار در آورد برخی هنوز بر این باور هستند که باید سبزه را در دشت و طبیعت بکارند تا زمین از وجود آن بارورتر شود و قبل از هر کاری دختران مجرد گره ای به آن بزدند تا به میمنت برکت آن بختشان باز شود!
بازی های سیزده بدر
بازی کردن در روز طبیعت آن هم با خانواده موجب ایجاد شادی و نشاط می شود که بخش مهمی از برنامه های این روز به حساب می آید هر چند که امروزه، دوچرخه سواری و توپ بازی جای کشتی های دو نفره و چوب بازی و بسیاری دیگر از بازی ها را در شهرهای صنعتی گرفته اما هنوز هم در استان های دیگر مانند آذربایجان غربی، شیراز و کردستان، بازی های محلی آن هم در دشتی بزرگ با انتخاب چند نفر از هر خانواده که با هم به دشت آمده اند، اجرا می شود. بازی های مانند هفت سنگ، دکبدی (بازی زو) با یک پا و ...
اهمیت طبیعت برای ایرانیان
همیشه طبیعت برای مردم ایران مقدس بوده و هست و می دانستند آبادانی حاصل طبیعت سالم است به همین دلیل ایرانیان در هر کجا شادی این روز را سپری می کردند به گونه ای با طبیعت برخورد داشتند که ردی از آنها باقی نمی ماند به این معنا که همان مکان را همان طور دست نخورده و بکر باقی می گذاشتند و روز را به پایان می رساندند. اکنون شاید تنها آدابی که از این روز کم کم درحال فراموش شدن است، همین برخورد درست با طبیعتی باشد که به خاطرش یک روز از تقویم کشور را نامگذاری کرده ایم.
آیین سیزده بدر اهالی خرم آباد
اما امروزه نیز با اینکه رسم به طبیعت رفتن در روز سیزدهم فروردین هنوز پابرجا مانده اما برخی دیگر از آداب و رسوم نیز به آن اضافه شده که هنوز خیلی از مردم به آن پایند هستند در کنار آن برخی دیگر از مردم ایران مانند اهالی خرم آباد و یا برخی دیگر از اقوام لر، به جای روز سیزدهم در روز چهاردهم فروردین به طبیعت می روند چون معتقدند که باید در روز سیزدهم اهالی غیر بومی به طبیعت رفته و آنها که بومی هستند یک روز پس از آنها شادی کنند به این ترتیب روز سیزدهم را که به سیزده غریب نامیده می شود در خانه می مانند. سابق براین رسم براین بود که مردم خرم آباد اولین شنبه سال جدید را همانند سیزده بدر برگزار می کردند.
آداب و رسوم نوروز در کشورهای مختلف جهان
