آشنایی با ارگ کریمخان شیراز

ارگ کریم خان ارگی است که در مرکز شیراز قرار دارد. این ارگ در زمان سلطنت سلسله زندیه ساخته شده است و پس از اینکه کریمخان زند شیراز را به عنوان پایتخت و این مکان را به عنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریم خانی معروف شد. در زمان سلطنت سلسله پهلوی از ارگ به عنوان زندان استفاده شد که آسیب هایی به آن وارد شده است. در سال ۱۳۵۰ این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. این ارگ زیر نظر وزارت میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اداره می شود و مرمت نیز شده است. از این ارگ به عنوان موزه نیز مورد استفاده قرار گرفته است. این اثر در ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۱۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

جالب است بدانید ساخت این بنا به قدری برای کریم خان اهمیت داشت ماهرترین معماران آن زمان را گرد هم آورد و مرغوب ترین مصالح را از داخل و خارج برایشان فراهم کرد تا قلعه ای بسازد که نماینده دوران حکومتش در سالیان بعد باشد. اما بعد هاهم جزئیاتی مانند تابلو نبرد رستم و دیو سفید در زمان قاجاریه به آن اضافه شد. بیشترین مصالح ارگ کریمخان شیراز را سنگ و آجر تشکیل می دهد. گفتنی است که سنگ های مرمر این بناهمگی از تبریز آورده شده است. در بالای ارگ سوراخ های هلالی شکل می بینید که به منظور تیراندازی ساخته شده است.
در بدو ورود به ارگ کریمخان شیراز متوجه می شوید معماری آن نه تنها به صورت نظامی بلکه به منظور سکونت بوده است. اتاق هایی که دور تا دور محوطه قرار دارند به هم دیگه راه دارند. هر کدام از این اتاق ها به نحوی زیبا تزئین شده اند. شیشه های رنگی اتاق ها نیز هنگامی که نور خورشید به درون اتاق ها می تابد زیبایی محسور کننده ای دارد. وجود آبنماها و باغچه ها روح لطیف تری به این قلعه بخشیده است.

چرا ارگ کریم خان؟

• یادگاری ارزشمند از دوران زندیه محسوب می شود.
• یکی از آثار تاریخی مهم شیراز است.
• شب های دل پذیری را می توانید در کنار این ارگ سپری کنید و از دیدن شکوه آن لذت ببرید.
• جاذبه های تاریخی دیگری در اطراف این مجموعه قرار دارد.

ارگ کریمخان شیراز

ارگ کریمخانی یا زندان کریم خان از جاذبه های دیدنی شهر شعر و ادب است. این بنای باشکوه و زیبا را کریمخان زند معروف به وکیل الرعایا در در سال ۱۱۸۰ هجری قمری بنا کرد. وی بعد از به قدرت رسیدن و انتخاب شیراز برای مقر فرمانروایی خود، تصمیم گرفت به مانند میدان نقش جهان اصفهان، میدانی وسیع در شمال شیراز قدیم بسازد. این میدان در گذشته توپخانه نام داشت که در ضلع شمال آن دیوانخانه کریمخان، در ضلع شرقی میدان بازار وکیل و چندین کاروان سرا، در جنوب میدان حمام و مسجد وکیل، در جنوب غربی آن باغ و در غرب میدان ارگ و اندرونی قرار داشت.

ارگ کریمخان در طی زمان کاربری های گوناگونی به خود دیده است. روزگاری این ارگ مکان زندگی و سلطنت کریمخان محسوب می شد. بعد از فتح شیراز توسط آقا محمد خان قاجار، به دلیل خصومت و دشمنی که با کریمخان داشت؛ دستور تخریب برخی از بناهای کریمخانی را صادر کرد و به دنبال این تصمیم تعدادی از بناهای عصر زندیه از جمله حصار شهر تخریب شدند. خوشبختانه بنای ارگ از تخریب محفوظ ماند و از آن به عنوان دارالحکومه امرایی استفاده شد که از طرف حکومت مرکزی به امیری و استانداری فارس برگزیده شده بودند.

در دوره قاجار فرمانروایان و حاکمان، بنا بر به سلیقه های شخصی، دخل وتصرف هایی زیادی در ارگ کریمخان داشتند؛ از جمله اینکه در حیاط مرکزی دست به ایجاد یک سلسله عمارت زدند که با معماری ارگ سازگاری نداشت. آن ها همچنین روی نقاشی های دوران زندیه را پوشاندند و تزییناتی دیگر مطابق با سلیقه خود ایجاد کردند. از آنجایی که گچ به راحتی روی لایه های قبلی گچ قرار نمی گرفت، سطح دیوار را با تیشه خراشیدند و تخریب زیادی در بنا ایجاد کردند.

ارگ کریمخانی در دوره پهلوی سرنوشت دیگری را تجربه کرد و در سال ۱۳۱۰ با ساخت مرکز شهربانی به زندان شهربانی تغییر کاربری داد؛ به همین علت آسیب زیادی به آن وارد شده است. جهت اسکان زندانیان، تالارها را دو طبقه کردند و هرکدام به چهار تا ۶ سلول تبدیل شدند. سطح نقاشی های عصر قاجاریه را با گچ پوشاندند و بنا به نیاز گرمازایی و روشن کردن آتش، سطح اتاق ها با لایه ای از دوده پوشیده شد. در مقابل ارسی ها نیز دیواری به ضخامت ۵۰ سانتی متر کشیدند.

معماری و ساختمان ارگ کریم خان

ساختمان ارگ کریم خان زند به گونه ای طراحی شده است که مستطیل شکل بوده و دارای دو بخش مجزا از یکدیگر می باشد؛ یک بخش به عنوان ساختمان نظامی طراحی شده و بخش دیگر برای سکونت می باشد. به طور تقریبی این ارگ دارای 13 هزار متر مربع مساحت و 4 هزار متر مربع زیر بنا است. جالب است بدانید این بنا پس از تخریب ها و عملیات های بسیار هنوز هم با پرجا است و این به دلیل استفاده مصالح ساختمانی عالی توسط معماران و هنر مندان به نام در آن زمان می باشد که تلاش هایی بسیار را در مدت زمانی کوتاه برا ساخت ارگ کریم خان کرده اند.

ارگ کریمخان به شیوه معماری درونگرا ساخته شده که این معماری اغلب در بناهای اصفهانی به کار می رفته است. معماری درونگرا به این معناست که در داخل بنای ارگ، تزئینات ظریف به کار رفته و فضای داخلی مجللی دارد؛ اما نمای بیرونی بسیار ساده و بی آرایشی را دارا می باشد. در ادامه از زمان ورود به ارگ کریم خان زند را تا انتهای آن بازگو خواهیم کرد، اگر علاقه مند به بازدید از این مکان تاریخی هستید با ما همراه شوید.

ارگ کریم خان زند از درب ورود تا فضای داخلی

در زمان مراجعه و بازدید از ارگ کریم خان، ابتدا با درب ورودی این ارگ مواجه خواهید شد که درست در بالای آن، کاشی کاری های زیبایی با نقش نگار صحنه نبرد رستم و دیو به صورت هفت رنگ به چشم می خورد. قدمت این کاشی کاری ها متعلق به دوران قاجار می باشد که پس از مخدوش کردن طرح های زندیه، به سلیقه های مختلف در نمای این ساختمان نقش بسته است.

پس از ورود به ساختمان ارگ کریم خان شیراز می توانید ابتدا به بخش مسکونی مراجعه نمایید که در سه جهت شمالی، جنوبی و غربی ایجاد شده اند. هر ضلع از این بخش مسکونی دارای یک ایوان با دو ستون می باشد که در ابتدای ساخت ارگ به شکل سنگی بوده اند، اما پس از تصرف محمد خان، ستون های قرار گرفته در ایوان جنوبی و غربی تخریب شدند و جای خود را به ستون هایی چوبی و مارپیچ دادند.

در دو طرف هر ایوان تالار ارگ کریم خان زندیه و همچنین در میان آن ها، دو راه رو، دو طبقه و 6 اتاق وجود دارد که ساخت آن ها مربوط به دوران پهلوی و به منظور ایجاد محلی برای نگه داری زندانی ها می باشد. تالار های ارگ نیز با پنجره های ارسی، جلوه زیبایی را به خود گرفته اند و فضای داخلی را دلباز و بزرگ نشان می دهند. پنجره های ارسی به پنجره هایی گفته می شود که با جنس چوب ساخته شده اند و دارای شیشه هایی رنگی بوده که به صورت کشویی عمودی باز و بسته می شوند.

سقف تالار ارگ کریم خان به صورت دو پوش می باشد که سقف کاذب بالایی با کمی فاصله از سقف پایینی قرار گرفته است. با ورود به تالار اگر نگاهی به سقف بی اندازید، مقرنس کاری های زیبایی را مشاهده خواهید کرد که با نقاشی ها و کاشی کاری های چشم گیری سقف این تالار را تزئین کرده اند. اگرچه این تالار ربطی به دوران صفوی ندارد، اما نقاشی های ایجاد شده شبیه به نقاشی های صفوی است که برای لحظه ای شما را خیره نگه می داد.

حیاط خلوت در ارگ کریم خان زند

ارگ کریم خان زند در جهت شمالی خود دارای یک حیاط خلوت می باشد که چند اتاق مجزا از دیگر اتاق های قسمت مسکونی، در این حیاط ایجاد وجود دارند. با خارج شدن و ورود به صحن ارگ، درست در مجاورت برج ها و چهار گوشه، حیاط را مشاهده خواهید کرد که درست در میان آن ها یک حوضچه نیز قرار دارد. به گفته ای این حیاط ها در گذشته کاربردی همچون آشپزخانه و یا سرویس دهی به ساکنین برج را داشته اند.

چگونه به ارگ کریمخانی شیراز برویم؟

• برای بادید از این مکان مدت ۱ ساعت پیشنهاد شده. همچنین بازدید از ارگ باشکوه کریمخانی مشمول هزینه اندکی است. همچنین ممکن است در زمان های متفاوتی از سال هزینه آن تغییر کند شود.
• اگر از طریق مترو می خواهید به ارگ کریمخانی بروید بهتر است در نزدیک ترین ایستگاه به نام زندیه از مترو خارج شوید و سپس ۱۰ دقیقه به سمت میدان شهدا شیراز پیاده روی کنید هرچند با تاکسی می توانید این زمان را کاهش دهید. اگر از قصد سفر از تهران به شیراز را دارید می توانید ابتدا بلیط پرواز تهران شیراز را تهیه کنید و بعد از جاذبه های شیراز بازدید کنید.

آشنایی با مسجد مشیر در شیراز