خانه رجایی (منزل مسکونی رجایی) از خانه های تاریخی و جاهای دیدنی مشهد است و در کوچه پرتو و بعد از گذر از یک پیچ در مسیر راه باریکی قرار گرفته است. درب ورودی خانه رجایی آهنی بوده و در سال های اخیر تعویض شده است. بعد از ورود از درب اصلی اول نمای اصلی و بزرگ خانه دیده می شود که متقارن است. همراه با حوض و سه باغچه بزرگ که در داخل حیاط قرار دارند. حیاط کفپوش هایی آجری به صورت مربع و لوزی دارد که رنگ سیمان خاکستری دارند و به نام آجر قداقی معروف هستند. قسمت جديد ساز آن در حدود ۳۰ سال پيش ساخته شده است. اين بنا از زمان ساخت تا دو سال پيش مسكونی بوده و خانواده آقای رجايی در آن سكونت داشته اند، ولی از چند سال قبل تاكنون به عنوان مسافرخانه مورد استفاده قرار می گيرد كه به اين علت فضاهايی مانند دستشويی و توالت به خاطر مسافران به بنا در داخل حياط اضافه شده است.
تاریخچه خانه رجایی مشهد
بنای اصلی این خانه تاریخی، یادگار اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلویی است. ساختمان جدید خانه رجایی مشهد بنا به درخواست آقای رجایی ساخته ولی در حال حاضر با تغییر کاربری به عنوان مهمان سرا از آن استفاده می شود. کل این بنا به دو قسمت مجزا تقسیم می شود که هر کدام در زمان خاصی ساخته شده اند. زمان ساخت بنای دو طبقه ای که در سمت غرب بنای اصلی ساخته شده، به حدودا 30 سال پیش باز می گردد. اما ساختمان قدیمی این بنا حدودا 100 سالی عمر دارد.
این بنای آجری با نمای متقارن و پلان نامقارن خود، در زمینی به وسعت 800 متر ساخته شده است. کف حیاط کاملا با آجر سنگ فرش شده و دارای حوض بزرگی است. وسط محوطه و اطراف حیاط نیز باغچه کاری شده و جلوی زیبایی به این بنا داده است. اولین چیزی که پس از ورود از درب اصلی این بنا می بینید، بنای اصلی و قدیمی آن است که از پشت درختان خود نمایی می کند.
فضای داخلی این بنا، پلانی نامتقارن دارد. در این فضای حوض خانه، مطبخ و دو اتاق مشاهده می شود. برای رسیدن به طبقه اول می توانید از دو راه پله ای که طبقه همکف را به طبقه اول می رسانند و دارای حفاظ چوبی هستند استفاده کنید. در طبقه اول اتاق ها دارای سقف های چوبی هستند و بین آن ها نیز درهای چوبی قرار دارد. نور این اتاق ها از طریق پنجره هایی که رو به حیاط باز می شوند، تامین می شود.
در قسمت داخلی و خارجی این بنا گچ بری های بسیار زیبا و شکیلی مشاهده می شود. همان طور که می دانید، هنر گچ بری یکی از هنرهای قدیمی و بسیار زیبایی است که در ایران و سایر نقاط جهان برای تزیین خانه ها، به خصوص سردر و سقف ها از آن استفاده می شود. در خانه رجایی مشهد نیز می توانید در سردرها و پنجره ها گچ بری هایی که دارای طرح های گل و بته و ملون هستند را مشاهده کنید.
ویژگی های معماری خانه رجایی مشهد
البته به غیر از گچ بری، در ساخت خانه رجایی، از تزئینات بسیار هوشمندانه دیگری نیز استفاده شده است. به این ترتیب می توان گفت که هیچ قسمتی در این خانه بدون تزیین رها نشده و همه بخش ها دارای ریزه کاری های زیبایی هستند. یکی از مهمترین مصالح به کار رفته در ساخت این بنا، آجر است که از ویژگی های بارز ساختمان هایی است که در دهه اول پهلوی ساخته می شدند.
در رخ بام این خانه و اطراف پنجره ها نیز می توانید این ریزه کاری های گچی و آجری را مشاهده کنید. پنجره های چوبی بزرگ در اشکال مربع و مستطیل با حفاظ های فلزی و تزئینات گچبری، از دیگر ویژگی های خانه رجایی مشهد هستند.
همان طور که در بالا نیز به آن اشاره کردیم، در سمت راست ورودی این خانه، یک بنای جدید 30 ساله نیز وجود دارد که در دو طبقه ساخته شده است. این بنا نیز آشپزخانه، سرویس بهداشتی و چند اتاق خواب با پنجره های بزرگ و چوبی دارد. از طریق اتاق های این بنا می توانید به ایوانی نسبتاً بزرگی با حفاظ های فلزی دسترس داشته باشید.
معمار این بخش از ساختمان سعی کرده است که برای حفط یکپارچگی بین بنای قدیمی و بنای جدید، از آجر کاری برای تزیین نما استفاده کند. اما متاسفانه بر خلاف سایر بخش های اثر، از تزئینات چشمگیر و گچ بری های ظریف در بنای جدید خبری نیست.
همان طور که گفتیم، خانه رجایی مشهد در حال حاضر به عنوان مهمان سرا استفاده می شود. بنابراین علیرغم تعمیرات زیادی که در سال ها اخیر بر روی آن انجام شده است، انجام پروژه های مرمت و بازسازی به صورت منظم برای آن الزامی است.
خانه رجایی به کدام جاهای دیدنی مشهد نزدیک است؟
این خانه در همسایگی بارگاه امام رضا (ع)، قرار دارد. به همین دلیل با گشت و گذار در خانه شهید رجایی، فرصتی برای زیارت هم پیدا می کنید. از دیگر جاهای نزدیک به خانه شهید رجایی می توان به بازار رضا (ع)، اشاره کرد. این بازار در سال ۱۳۵۵ ساخته شد و یکی از مهم ترین مراکز خرید مشهد به حساب می آید. به گردشگرانی که می خواهند آشنایی بیشتری از فرهنگ مشهدی ها داشته باشند نیز پیشنهاد می کنیم سری به حمام مهدی قلی بیک بزنند. این حمام اکنون به موزه مردم شناسی مشهد تبدیل شده است. مسجد گوهرشاد، گنبدسبز، مسجد ۷۲ تن و آرامگاه پیرپالاندوز از جاهای دیدنی است که فاصله کمی با خانه شهید رجایی دارد.
آشنایی با خانه توکلی مشهد
