آشنایی با خانه مهربان عودلاجان 

خانه مهربان از بناهای با ارزش و تاریخی در محله عودلاجان است که می توان یادگارهایی از معماری دوره تحول میانه (پهلوی اول) و به طور شگفت انگیزی گردشی در سبک معماری قاجار -قبل و بعد ازعصر مشروطیت - را در آن باز جست.

عودلاجان یا اودلاجان از محله های قدیمی شهر تهران است که از غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به خیابان ری، از شمال به خیابان امیرکبیر و از جنوب به خیابان ۱۵ خرداد محدود است و سه محله اصلی امامزاده یحیی، پامنار و ناصرخسرو را در بر می گیرد و این محله، به دلیل وجود بناهای قدیمی متعدد، به لحاظ تاریخی غنی و قابل توجه است.

عودلاجان در کنار محله های ارگ، دولت، سنگلج، بازار و چاله میدان، تهران عصر ناصری را شکل می دادند؛ نباید از یاد برد که عودلاجان قدیم با ۲هزار و ۶۱۹ خانه و هزار و ۱۴۶ دکان بزرگ ترین و مرفه ترین محله پایتخت ایران بود و پیشینه ای بیش از چهار قرن دارد.

مورخان بر این موضوع اتفاق نظر دارند که در دوره قاجار عودلاجان جزو مناطق اعیان نشین پایتخت بود و زندگی اشخاص نام آشنایی چون قوام الدوله، نصرالدوله، مدرس، موتمن الاطباء، امین نظام، عزت الدوله، ملک الشعرا با این محله پیوند خورده است.

خانه مهربان یکی از بناهای تاریخی با ارزشی است که در محله عودلاجان تهران قرار دارد. این خانه تاریخی در نقشه های بازمانده از آگوست کرشیش - معلم دارلفنون- به محبعلی خان خلج که از رجال دوره قاجار بود تعلق داشت، اما در نقشه عبدالغفار نجم الدوله که او نیز در دوره ی دیگری از سلسله قاجار معلم دارلفنون بود، این خانه در اختیار یکی از همسران ناصرالدین شاه به نام زبیده خاتون بوده است.

این بنای تاریخی پس از برخی نقل و انتقال ها توسط زوجی خیر به نام «مهربان منش» خریداری شد و به عنوان یک موقوفه در اختیار موسسه خیریه کهریزک جهت بسته بندی کمک های مردمی قرار گرفت. در طی سال های مختلف این خانه تغییر کاربری زیادی را به خود دید، در نهایت در سال ۱۳۸۴ پس از مرمت و بازسازی هایی که در آن انجام شد، خانه مهربان در لیست آثار ملی ثبت شده ایران قرار گرفت. معماری خانه مهربان یادگاری از شیوه و اصول معماری عصر پهلوی اول است

با این توصیف باید بیشتر به خانه مهربان پرداخت، این خانه در خیابان امیرکبیر تهران و در کوچه جاویدی قرار دارد که از این حیث می تواند محیطی خاص برای گردشگری و تهرانگردی علاقمندان مطرح شود. در این کوچه و یا در اطراف این محله بناهای متعدد تاریخی شامل خانه قوام الدوله(دفتر ایکوموس ایران)، خانه مدرس و بناهای متعدد دیگری وجود دارد که هر کدام می تواند مقصدی برای تهرانگردان محسوب شود.

خانه مهربان عودلاجان کجاست؟

خانه مهربان، معروف به خانه سوگولی ناصرالدین شاه، از جاهای دیدنی تهران در یکی از محله های قدیمی پایتخت به نام عودلاجان قرار دارد؛ محله ای که هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده است و با قدم زدن در میان کوچه های آن، می توانید سفری به گذشته های نه چندان دور داشته باشید. قدیمی های بازار، این محله را با نام اودلاجان نیز به یاد می آورند. این محله در سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.

محله عودلاجان یا اودلاجان از غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به خیابان ری، از شمال به خیابان امیرکبیر و از جنوب به خیابان ۱۵ خرداد محدود می شود. این محله خود شامل سه محله یا خیابان اصلی با نام های امامزاده یحیی، پامنار و ناصرخسرو است. محله عودلاجان به خانه های تاریخی و قدیمی شهرت دارد؛ یکی از این خانه های قدیمی، خانه مهربان است. در میان محله عودلاجان در خیابان امیرکبیر، کوچه ای به نام علی رضا جاویدی (گذر میرزا محمود وزیر) وجود دارد. در ابتدای کوچه، تابلوی زیبای خانه مهربان عودلاجان را خواهید دید که شما را به نبش کوچه فیروزکوهی و این خانه کهن هدایت می کند.

گلدان های سفالی دور حوض آبی فیروزه ای خانه مهربان شما را به یاد خانه مادربزرگ ها می اندازند وارد خانه مهربان که می شوید در میانه خانه حوض آبی فیروزه ای قدیمی را می بینید که دورتادور آن، گلدان های سفالی با گل های رنگارنگ خودنمایی می کنند و شما را به یاد خاطرات دوران کودکی خود از خانه مادربزرگ ها می اندازند. این گلدان های زیبا مسیر روی پله ها تا روی ایوان و ورودی خانه را نیز تزیین کرده اند. علاوه بر این، در میان ستون های خانه و روی نرده های ایوان نیز گل های شعمدانی خانه کرده اند و اگر ساعتی را روی ایوان شمالی بگذرانید، مهمان منظره ای زیبا از درختان قدیمی خواهید بود.

جاذبه های اطراف خانه مهربان عودلاجان

خانه مهربان یکی از بناهای تاریخی با ارزشی است که در محله عودلاجان تهران قرار دارد. این خانه تاریخی در نقشه های آگوست کرشیش به محبعلی خان خلج که از رجال دوره قاجار بود تعلق داشت، اما در نقشه عبدالغفار نجم الدوله این خانه در اختیار یکی از همسران ناصرالدین شاه به نام زبیده خاتون بود. خانه مهربان پس از برخی نقل و انتقال ها توسط خانم و آقایی به نام مهربان منش خریداری شد و به عنوان یک موقوفه در اختیار موسسه خیریه کهریزک جهت بسته بندی کمک های مردمی قرار گرفت. در طی سال های مختلف این خانه تغییر کاربری زیادی را به خود دید، در نهایت در سال 1384 پس از مرمت و بازسازی هایی که در آن انجام شد، خانه مهربان در لیست آثار ملی ثبت شده ایران قرار گرفت. در ادامه به جاذبه های اطراف خانه مهربان عودلاجان می پردازیم .

تیمچه اکبریان

تیمچه اکبریان که قدمت آن به زمان محمدخان قاجار و شاید سال ۱۱۱۵ می رسد در فهرست آثار ملی ثبت شده استدر گذشته تیمچه به سرایی با چند دکان می گفتند که برای داد و ستد مورد استفاده قرار می گرفت. تیمچه اکبریان در انتهای بازاچه تاریخی عودلاجان در دو طبقه خودنمایی می کند. در میانه این بنای تاریخی، حوضی کوچک و دورتادور آن حجره های قدیمی با در و پنجره های چوبی قرار دارد.

در گوشه ای از محله عولاجان، تیمچه اکبریان با قدمتی در حدود ۲۶۰ سال هنوز پابرجا است. این مکان که قدمت آن به زمان محمدخان قاجار و شاید سال ۱۱۱۵ می رسد در فهرست آثار ملی ثبت شده است. تیمچه اکبریان در سال ۱۲۱۳ در زمان فتعلی شاه به اولین بانک ایران تبدیل شد و تا پیش از انقلاب نیز توسط «داود کلیمی» اداره می شده است. «اصغر شعر باف» که وظیفه مرمت و بازسازی این بنا را به عهده داشته است آن را به دوره فتعلی شاه نسبت می دهد. امروز تیمچه اکبریان در دل بازار عودلاجان رو به روی کوچه حکیم، تبدیل به دیزی سرای سنتی با نام «سفره خانه سنتی طهرون قدیم» شده است. شما می توانید از خانه مهربان با حدود ۱۳ دقیقه پیاده روی خود را به تیمچه اکبریان برسانید.

• آدرس تیمچه اکبریان: تهران، خیابان پانزده خرداد، خیابان پامنار، تیمچه اکبریان

سرای وثوق الدوله در محله عولادجان

روبه روی خانه مهربان، بنایی تاریخی و زیبایی دیده می شود که بر طبق روایت های تاریخی در زمان محمدشاه قاجار در سال ۱۲۱۱ هجری شمسی برای یکی از صاحب منصبان آن دوره به نام «میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی» فرزند «میرزا محمد تقی آشتیانی» ساخته شده است. این بنا بعدها به «حسن وثوق الدوله» فرزند او و نخست وزیر زمان ناصرالدین شاه رسیده است. این سرا در میان سه کوچه میرزا محمود وزیر، کوچه محدث (سرای وثوق الدوله) و کوچه وزیری قرار گرفته است. کوچه محدث به نام همسر محمد قوام الدوله، عصمت السلطنه یا کوچه سوراخی نیز معروف بوده است. درب اصلی این مکان در همین کوچه قرلر دارد. در گذشته فضای سبز مجاور این مکان به عنوان کالسکه خانه مورد استفاده قرار می گرفته است.

سرای وثوق الدوله معماری منحصربه فرد و نظم و تقارنی مثال زدنی دارد. دو بادگیر زیبای قدیمی نیز در بام این خانه خودنمایی می کنند. این خانه در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. سرای وثوق الدوله امروز در اختیار کمیته ملی ایکوموس (شورای بین المللی بناهای تاریخی) قرار دارد. از این خانه به عنوان لوکیشن فیلم برداری در سریال شهرزاد برای عمارت «بزرگ آقا» نیز استفاده شده است.

• آدرس سرای وثوق الدوله: تهران، سرچشمه، خیابان امیر کبیر، کوچه میرزا محمود وزیر (علیرضا جاویدی)، سرای وثوق الدوله

بازارچه تاریخی عودلاجان

بعد از بازارچه معیر در محله سنگلج، عودلاجان دومین بازارچه قدیمی تهران است. وجود کاروان سراهای متعددی همچون مجد، لواسانی، سه راه دانگی و حاجی ها نشان دهنده اهمیت اقتصادی این بازارچه در دروه تاریخی خود است.

بازارچه قدیمی عودلاجان در واقع بخش قدیمی و کوچکی از بازار بزرگ تهران است که در گذر زمان تخریب شده بود؛ اما در سال ۱۳۹۱ با همت کاسبان بازار و سازمان میراث فرهنگی بازسازی شد و پس از مرمت در سال ۱۳۹۵ به صورت بازارچه صنایع دستی مورد بهره برداری قرار گرفت. در این بازاچه می توانید از انواع صنایع دستی همچون سفال، گلیم و قالیچه دیدن کنید. در آغاز این بازار با وجود قرار گرفتن در نزدیکی امکان تاریخی به واسطه تبلیغات ضعیف رونق کمی داشت و بسیاری از دکان ها بسته شدند؛ اما با برقراری طرح پنجشنبه بازار مدتی است که دوباره جان گرفته است و امید می رود که به گذر صنایع دستی بدل شود.

کمی بالاتر از بازارچه عودلاجان، خانه ای قدیمی وجود دارد که به شخصی به نام فخرالملوک تعلق دارد. امروزه این خانه با حیاطی زیبا «سفره خانه سنتی نان و نمک فخرالملوک» است؛ اما اگر قصد خوردن غذا هم ندارید، می توانید به این خانه ۱۲۰ ساله هم سرک بکشید.

• آدرس بازارچه تاریخی عودلاجان: تهران، خیابان پانزده خرداد، بازارچه تاریخی عودلاجان

امامزاده یحیی

امامزاده یحیی در خیابانی معروف به همین نام در محله عودلاجان واقع شده است. با ورود به حیاط این امامزاده چناری قدیمی همه توجهات را به سمت خود جلب می کند. در گذشته تعداد این چنارها سه عدد بوده است که یکی به واسه قرار گرفتن در میانه خیابان بریده و دیگری خشک می شود. چنار باقی مانده در حیاط امامزاده، عمری در حدود ۹۰۰ سال دارد و قطر آن به هفت متر می رسد. این چنار در سال ۱۳۳۰ در فهرست وزارت فرهنگ و اداره باستان شناسی به ثبت رسید.

امامزاده یحیی که این روزها به دور از شلوغی های شهر تهران در گوشه ای از محله عودلاجان قرارگرفته است، داری صحن وسیع، ایوان، رواق، حرم آیینه کاری، سرداب، سقاخانه و گنبد مخطروطی زیبا و کاشی کاری شده است. قدیمی ترین اثر باقی مانده در آن که همچون بنای اصلی ساختمان به دوره مغول نسبت داده شده، صندوقی چوبی است. همان طور که در کتیبه درون امامزاده آمده، این صندوق به دستور ملک شاه غازی در سال ۸۹۵ هجری قمری توسط دو برادر به نام های حسین و محمد لواسانی ساخته شده است. روی درب قدیمی این بقعه، از بانی ساخت بنای اولیه و معمار آن به ترتیب با نام های قرابشاره و دیو حسن یاد شده است.

• آدرس امامزاده یحیی: تهران، خیابان ۱۵ خرداد، کوچه امامزاده یحیی، امامزاده یحیی

حمام نواب

حمام نواب مکانی است که در آن قیصر، کریم آبمنگل را به قتل می رساند حمام نوابی، حمامی با قی مانده از دوران قاجار در محله عودلاجان است. این حمام نیز همچون باقی حمام های باقی مانده از دوران قدیم از بخش هایی همچون هشتی (فضای سرپوشیده متصل به کوچه و ورودی)، سربینه (رخت کن حمام)، گرمخانه، خزینه، استخر و سرویس بهداشتی تشکیل می شود.

حمام نواب توسط سارا سلطان خاتون و سارا هاجر خاتون دختران حاج نواب از نوادگان قاجار ساخته شده است. در حمام های قدیمی چاله حوض یا حوض های بزرگ آب سرد وجود داشته است. این حمام یکی از بزرگ ترین چاله حوض های تهران بوده است و بسیاری از جوانان محل در روزهای گرم تابستان برای «چاله حوض بازی» یا شنا کردن به این حمام می آمدند.

حمام نواب مدتی پس از مرمت و بازسازی به بازارچه صنایع دستی و سنتی بدل شده بود؛ اما امروز از آن بازارچه خبر نیست. این حمام نیز با یکی از خاطره انگیزترین مکان های فیلم برداری فیلم قیصر گره خورده است و مکانی است که در آن قیصر، کریم آبمنگل را به قتل می رساند. حمام نواب در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

• آدرس حمام نواب: تهران خیابان ۱۵ خرداد، کوچه امامزاده یحیی، کوچه بیک دامغانی (بازارچه حمام نواب سابق)، حمام نواب

مدرسه و مسجد معمارباشی

مسجد و مدرسه معمارباشی در شرق محله عودلاجان و با فاصله کمی از امامزاده یحیی واقع شده است. این بنا در دو طبقه و با نقشه ای شبیه به مساجد و خانه های سنتی طراحی شده است. این مدرسه از مدارس قدیم تهران است و همه اتاق های آن به غیر از شبستان، ساده و فاقد تزیینات است. شبستان مشرف به حیاط آن با شیشه های رنگی تزیین شده است. مدرسه و مسجد معمار باشی حیاطی با صفا دارد که در میان آن حوضی کوچک قرار گفته و دورتادور آن نیز گلکاری شده است.

مدرسه معمارباشی دارای ۲۴ حجره، دو مدرس و کتابخانه است. در حال حاضر این مکان یکی از مدارس زیر نظر حوزه علمیه است. در کتیبه درج شده در بالای در مدرسه و مسجد اطلاعاتی در مورد واقفانی آمده است که هزینه نگهداری آن را تامین کرده اند. ساخت این بنا طبق تاریخ درج شده در همین کتیبه در سال ۱۳۰۳ به پایان رسیده است. مجموعه میرزا ابوالحسن معمارباشی در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

• آدرس مدرسه و مسجد معمارباشی: تهران، خیابان پانزده خرداد، کوچه امامزاده یحیی، مدرسه و مسجد معمارباشی

دسترسی به خانه مهربان

برای بازدید از خانه مهربان باید وارد منطقه بازار شوید. از اتوبان امام علی شمال به جنوب وارد تونل امیر کبیر شده و وارد سه راه امین حضور شوید. کمی جلوتر بروید و خودروی خود را در جای پارک مناسب پارک کنید. سپس به سمت چپ خیابان رفته و وارد خیابان علیرضا جاویدی شوید. کمی جلو تر نبش خیابان فیروزکوهی، خانه مهربان را خواهید دید.

جای پارک مناسب: شما می توانید خودروی خود را در پارکینگ پاساژ خلیج فارس پارک کنید.

استفاده از وسایل نقلیه عمومی : خب این منطقه طرح ترافیک است و اگر بخواهید منتظر تمام شدن طرح در ساعت ۱۹ عصر باشید، متاسفانه خانه مهربان نیز تعطیل می شود. به همین دلیل شما می توانید سواار خط دو مترو شده و در ایستگاه بهارستان پیاده شوید. از آنها به ابتدای خیابان مصطفی خمینی بیایید و با اتوبوس و یا تاکسی خودتان را به چهار راه سرچشمه برسانید. از آنجا هم با حدود ۱۵ دقیقه پیاده روی به خانه مهربان خواهید رسید.

خب ساعد نیوزی های عزیز، شما دلتان هوای دیدن این خانه را نکرد؟ آیا جایی مشابه خانه مهربان را سراغ دارید؟ تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید! ما عاشق شنیدن آنها هستیم!

آشنایی با خانه موزه مدرس در تهران