آشنایی با تخت مرمر در تهران

ایوان تخت مرمر قدیمی ترین بنا در کاخ گلستان می باشد که ساخت آن به دوران کریم خان زند(تابستان 1173هجری قمری برابر 1138هجری شمسی، 1759 میلادی) بازمی گردد. ایوان تخت مرمر جایگاهی است که پادشاهان قاجار در این مکان به مراسم سلام می نشستند و طبقات مختلف مردم را در مواقع خاص بار عام می دادند. سابقه این رسم چند هزار ساله را می توان در دوره های مختلف تاریخی ایران بازیافت.
این عمارت در دوره قاجاریه دستخوش تغییرات زیادی شد. هنگامی که آغا محمد خان در سال1206 ق/ 1171ش شيراز را تصرف کرد، دستور داد تا قصر وکیل ویران و آثار آن به ایوان دیوان خانه در تهران منتقل شوند.

ایوان شاهی قسمت اصلي ساختمان که مراسم بارعام (تشريفات، سلام و سایر مراسم رسمی) و تاجگذاری در آن برگزار مي شد؛ آخرین بار عام در ایوان تخت مرمر، در زمان پهلوی اول 1304ش به انجام رسیده است. گوشواره ها نیز برای پذیرایی از میهمان هايي که در مراسم شرکت مي کردند، مورد استفاده قرارمی گرفت. ارسي ایوان شامل پنج درمي باشد و به صورت کشويي به طرف بالا باز مي شود. قسمت بالاي آن که کتيبه نامیده می شود با تکنیک گره چيني ساخته شده است. در قسمت بالاي ايوان شش نقاشي پشت شيشه قرار دارد که هداياي دربار فرانسه به ناصرالدين شاه مي باشد. در قسمت فوقاني ایوان دو آیینه قرار دارد که جزء هداياي الکساندر اول امپراتور روسيه به فتحعلي شاه می باشد. ايوان و گوشواره ها طي دوره هاي مختلف مرمت و بازسازي شد. یک بار سقف و کف در دوره پهلوي دوم، بار دیگر بنا در سال 1374 ش دستخوش تغییراتی گردید.
تخت مرمر در سال 1221هجری قمری (1185هجری شمسی -1806میلادی ) به دستور فتحعلی شاه قاجار از مرغوبترین سنگ مرمر معادن یزد در اصفهان حجاری شده و به شکل سکویی دیواره دار بلند در وسط ایوان قرار گرفته است . این تخت بر پایه داستان تخت حضرت سلیمان که بر روی دوش دیوان و پریان قرار داشته، ساخته شده است.طراحی تخت توسط استاد میرزا بابای شیرازی نقاشباشی دربار قاجار انجام شده و حجاری آن تحت سرپرستی استاد محمد ابراهیم اصفهانی و استادان دیگری چون استاد محمد حسین ، استاد محمد باقر ، استاد مرتضی و استاد غلامعلی به انجام رسیده است.ارتفاع تخت از کف ایوان حدود یک متر است و از 65 قطعه مرمر بزرگ و کوچک (5 قطعه سنگ مرمر صاف به ضخامت 12سانتی که از زیر به یکدیگر وصل شده پله ها 7 قطعه، طارمی ها 21 قطعه، پایه ها و ستونها و مجسمه های حامل تخت 21 قطعه، مجسمه های کوچک دور تخت 12قطعه) ساخته شده و از چهار طرف بر دوش 3دیو و 6فرشته یا انسان قرار گرفته است.
در وسط دو پله که در سطح عمودی پله ها اژدها و در طرفین نخستین پله مجسمه 2شیر حجاری شده است.دور تا دور تخت دارای کتیبه هائی می باشد که درون هر یک از آنها یک
بیت یا مصرع از دو قصیده فتحعلی خان صبا (ملک الشعراء) در مدح فتحعلی شاه و وصف تخت مرمر سروده شده و به قلم نستعلیق استاد مهدی تهرانی ملک الکتاب سلطانی نوشته شده است.

پیشینه تخت مرمر

نمایی از تخت مرمر در ایوان تخت مرمر در کاخ گلستان به سال ۱۸۴۰ میلادی که توسط اوژن فلاندن، نقاش و معمار فرانسوی کشیده شد. دیوان خانه قدیمی ترین بنای کاخ گلستان است.اندرون عمارت دیوان خانه در دوران محمدشاه قاجار؛ کاری از هنرمند فرانسوی اوژن فلاندن.این ایوان که پیش از این دیوان خانه و ایوان دارالاماره نامیده می شد، در سال ۱۱۷۳ بنا گردید. در دوران سلطنت سلسله قاجار، شاهان در این مکان گرد می آمدند و در ایام نوروز و عیدهای دیگر به طبقات مختلف مردم شادباش می دادند. ساختمان این عمارت دو بار دستخوش تغییرات وسیع شد؛ بار اول در سال ۱۲۰۶ که آقا محمد خان به شیراز لشکر کشید و در آنجا قصر وکیل را ویران کرد و دستور داد پرده های نقاشی و آینه های قدی و مرمرها و ستونهای بلند و درهای خاتم کاری آن را به تهران منتقل و در ایوان دیوان خانه نصب کنند، ساختمان دچار تغییر شد، سقف آن را بلندتر کردند تا ستونهای مرمر را در آن کار گذارند و بعضی طاقچه ها و طاق نماها را پر کردند. تغییرات وسیع تر در حدود سال ۱۳۰۰ هجری قمری در دوران سلطنت ناصرالدین شاه و در پی بروز خرابی هایی در ساختمان ایوان انجام شد. تزئینات ایوان از گچبری، سنگ تراشی، خاتم کاری، آینه کاری و منبت و مشبک بسیار زیبا و دل انگیز است.

در این فضا شش پرده بزرگ نقاشی از فتحعلی شاه و جنگ غوریان، شکارگاه شاه اسماعیل صفوی و پیکار امیر تیمور با ایلدرم بایزید سلطان عثمانی نصب شده است. در طاق نماهای زیر سقف نیز چندین تابلوی کوچک رنگ روغن از صورت زنان و مردان فرنگی در پشت شیشه نصب شده بود که برخی از آن ها هنوز در این ایوان قرار دارد. یکی از زیباترین متعلقات این ایوان که نام بنا نیز از آن مأخوذ شده، تخت مرمر یا تخت سلیمانی است که ساخت آن را به کریم خان زند نسبت می دهند ولی بعضی بر این باورند که اساس آن از عهد وی بوده است و به زمان آقا محمد خان تغییراتی در آن داده اند. همچنین برخی آن را از دوره صفوی می دانند.

این بنا جای تاجگذاری و مراسم سلام نوروزی شاهان قاجار بود. آخرین مراسم برگزار شده در این محل، جلوس رضا شاه پهلوی در آذر ماه ۱۳۰۴ خورشیدی پس از تنفیذ پادشاهی توسط مجلس مؤسسان بوده است. گفته می شود پس از انقلاب اسلامی سر یکی از فرشتگان حامل تخت به سرقت رفته است.

ایوان تخت مرمر

ایوان تخت مرمر در دوره ی قاجار محل به تخت نشستن پادشاهان و برگزاری مراسم و اعیاد رسمی بود و آخرین مراسم رسمی که در این ایوان برگزار شد تاجگداری رضاخان در سال ۱۳۰۴ شمسی بود.ارسی ایوان تخت مرمر شامل ۵ درب هست که به سمت بالا باز میشود و سقف و دیوار ها تزیینات گچ بری و ایینه کاری و نقاشی و خاتم و منبت و مشبک بسیار زیبایی دارد.جایگاه ایوان روبروی حوض بزرگ کاخ گلستان میباشد که مراسم سلام و بار عام طبقات مختلف مردم در نقابل آن برگزار میشده است.

در این تاریخ گردی می توانید از پارک شهر، موزه ارتباطات، موزه ملی ایران و موزه جواهرات ملی ایران در آن سوی پارک شهر بازدید داشته باشید، همچنین عمارت شمس العماره و عمارت بادگیر کاخ گلستان در ضلع شمالی این عمارت واقع شده و در پایان منتظر نظرات، تجربیات و سوالات شما درباره مرمری ترین تخت پادشاهی ایران زمین هستیم.

بررسی معماری تخت مرمر

ارتفاع تخت مرمر در کاخ گلستان به یک متر از کف ایوان می رسد. در چهار گوش این ایوان از مجسمه هایی استفاده شده است، که شامل 6 فرشته و 3 دیو است. جالب است بدانید که برای ساخت این تخت، از 65 تخته سنگ مرمر استفاده شده است که مسئول طراحی و حجاری آن به ترتیب به عهده میرزا بابای شیرازی نقاشی باشی و محمد ابراهیم اصفهانی بوده است.هر یک از تخته سنگ ها برای ساخت قسمت های مختلف بنا به کار رفته اند:

• 5 قطعه سنگ مرمر : اتصال زیر تخت
• 7 قطعه سنگ : برای ساخت 2 پله
• 12 قطعه سنگ : برای ساخت مجسمه های کوچک دور تخت
• 21 قطعه سنگ : برای ساخت طارمی ها
• 21 قطعه سنگ : برای ساخت مجسمه های حامل تخت

همان طور که گفته شد این بنای تاریخی دارای 2 پله است که در طراحی آن ها در سطح عمودی، از اژدها و طرفین پله ها 2 شیر استفاده شده است. یکی از زیبایی های تخت مرمر، قرار داشتن کتیبه هایی از شعرهایی است که از ملک الشعراء در آن زمان در مدح فتحعلی شاه سروده است. نگارش تمامی این ابیات یا مصرع ها جهت ساخت این عمارت تاریخی با خط نستعلیق به عهده استاد مهدی تهرانی ملک الکتاب سلطانی بوده است.

کاربرد ایوان مرمر کاخ گلستان

آشنایی با کاربرد هر بنای تاریخی یکی از جالب ترین مسائلی است که در مورد هر عمارتی مطرح می شود. در رابطه با ایوان مرمر باشد گفت که هدف از ساخت این بنا، برگزاری مراسم سلام با حضور تمامی اقشار مختلف جامعه است. در این بنا مراسم تشریفاتی زیادی برگزار شده است. از مراسم پادشاهان مختلف و اعیاد رسمی گرفته تا مراسم تاج گذاری رضاخان، که در سال 1304 به عنوان آخرین جشن در این عمارت برگزار شده است.

آشنایی با تالار سلام کاخ گلستان