آشنایی با زیبایی های باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یکی از جاهای دیدنی یزد و از میراث جهانی یونسکو در ایران است که در خیابان شهید رجایی در محله چهار منار داخل کوچه فردوسی یا حسینیه فردوس قرار گرفته است و از بلوار دولت آباد نیز دسترسی دارد. این باغ در دوران قاجاریه متصل به دروازه چهار منار بود اما همچنان خارج شهر قرار می گرفت. اما با گذشت زمان، بافت شهری اطراف آن را پر کرد، به طوری که در دوران پهلوی ساخت وساز حومه شهری پیرامون آن را فراگرفت و به تدریج باغ در مرکز شهر یزد واقع شد.

برای دیدن باغ دولت آباد رهسپار استان یزد و مسافر شهر یزد شوید. بعد از رسیدن به این شهر سراغ این باغ را در محله پامنار می توانید بگیرید. پس به بلوار دولت باد و سپس خیابان شهید رجایی بروید، در کوچه حسینیه یا فردوسی مکانی است که باغ دولت آباد را در خود جای داده است.

چرا باغ دولت آباد؟

• باغ دولت آباد یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو به چشم می خورد و شهرت بین المللی دارد.
• این باغ بلندترین بادگیر جهان را در خود جای داده و از نظر معماری، بسیار ارزشمند است.
• در فضای چشم نواز این باغ و ساختمان قدیمی آن کافه ای سنتی وجود دارد که می تواند لحظات خوشی را برای شما بیافریند.
• شب های زیبا و خیره کننده ای در این باغ انتظارتان را می کشد.
• یکی از زیباترین ساختمان های حکومتی و تاریخی یزد در این باغ قرار دارد.

تاریخچه باغ دولت آباد

باغ دولت آباد در یزد در اواخر دوره افشاریه و در سال ۱۱۶۰ ه‍.ق توسط محمد تقی خان بافقی معروف به (خان بزرگ) که وی سرسلسله خاندان خوانین یزد بود احداث گردید. تقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتر را احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خو د را بنا کرد. این باغ با مساحتی در حدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان ها، حوض ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آن ها باغ های با درختان انار و انگور و… باگل های فراوانی زینت بخش محیط بوده اند.
قنات تاریخی عظیم دولت آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه می گرفته و پس از مشروب کردن بخشی از زمین های مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و طی بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد می رسیده و باغ دولت آباد را آبیاری می کرده. اما این باغ در حال حاضر توسط چاه نیمه عمیق مجاور آبیاری می شود.

تقی خان بافقی پدر عبدالرضا خان یزدی و جد محمد خان سالار الملک پدر سلطانعلی خان وزیر افخم است. خانواده های افخم ابراهیمی و افخمی نوادگان تقی خان بافقی هستند. مدارک مربوط به این موضوع در میان اسناد شخصی خانواده افخم ابراهیمی حفظ و نگهداری گردیده و گزیده هایی از آن، از جمله مدارکی در جهت تعمیر باغ دولت آباد در کتاب «سلطانعلی خان وزیر افخم» درج گردیده است.

قدمت باغ دولت آباد

در کتاب یادگارهای یزد، نوشته ایرج افشار آمده است:

• مطالعه تاریخ قدیم یزد نشان می دهد که باغ های مهم و بزرگ و زیبا از قدیم ترین ایام در آنجا ساخته می شده و ذکر بسیاری از آن ها در آن کتب موجود است. از جمله در تاریخ جدید یزد از سی باغ نام برده شده است. ولی دیگر اثری از هیچ کدام از آن ها اکنون بر جای نیست.
• باغ دولت آباد یزد از نمونه باغ های بزرگ ایران است که در سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دوره زندیه بنا شده است. این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سرسلسله خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند بوده است. است. وی ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات، باغ دولت آباد را به وجود آورد.

وسعت باغ دولت آباد

باغ دولت آباد یکی از زیباترین باغ های ایران به شمار می رود که در وسعتی در حدود ۶/۴ هکتار احداث شده است. در زمان محمدتقی خان، باغ از سمت شمال به خیابانی می رسید که درختان بسیاری داشت؛ به طوری که این درختان، مانع دید از خارج به داخل باغ می شدند. به این سبب این خیابان را هزار درخت نیز می گفتند که عرض چهار تا پنج متر و طولی بیش از ۲۰ کیلومتر داشت و به سمت رحیم آباد می رفت. در سمت شرق باغ نیز خیابانی به طول هشت کیلومتر قرار داشت و از سمت غرب باغ به مسیل رودخانه ی خشک محدود می شد. در این زمان باغ خارج از حصار شهر یزد قرار داشت.

قنات باغ دولت آباد

قنات تاریخی عظیم و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده است. این قنات نقشی اساسی در موجودیت بخشی به باغ دولت آباد دارد، به طول تقریبی ۶۰ کیلومتر یکی از مهم ترین و طولانی ترین قنات های شهر یزد است. قنات از ارتفاعات مهریز سرچشمه می گرفت و پس از مشروب کردن بخشی از اراضی مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی به یزد می رسید و همه باغ دولت آباد را سیراب می کرد و پس از آن به طرف اراضی اطراف باغ جاری می شد و زمین های کشاورزی را سیراب می کرد.

هدف از ساخت باغ دولت آباد چه بود؟

محمدتقی خان در دوره زندیه و معاصر با حکمرانی کریم خان زند، سرسلسله خاندان خوانین یزد بود. او تصمیم گرفت قناتی به طول ۶۵ کیلومتر از مهریز به یزد بکشد، این کار را انجام داد و این قنات طولانی را دولت آباد نام گذاری کرد.

این قنات که از ارتفاعات مهریز سرچشمه می گرفت، به آن منطقه زندگی و آبادانی می بخشید. علاوه بر این در طول مسیر، زمین های کشاورزی بسیاری را سیراب و چندین آسیاب آبی را راه اندازی می کرد. بعد از ساخت این قنات و زندگی بخشیدن به منطقه، خان بزرگ، باغ دولت آباد را در این مکان بنا کرد.در آن زمان، باغ چهار منار خارج از محدوده شهر یزد قرار داشت، با وجود این، اطراف باغ با درختان بلندقامتی پوشیده شده بود و از خارج از باغ، داخل آن دیده نمی شد. اما مدت ها از آن زمان گذشته و شهر یزد پیش روی کرده، حالا این باغ را در مرکز این شهر می بینیم.

دیدنی های شگفت انگیز باغ زیبای یزد

باغ زیبای دولت آباد یکی از اصیل ترین طرح های باغ ایرانی را در دل خود جای می دهد. فضای باغ در وسط مجموعه قرار گرفته و ساختمان ها در اطراف آن بنا شده اند، درست مانند سایر باغ های ایرانی.باغ زیبای دولت آباد چهار بنای اصلی دارد که هشتی، تالار طنبی و سردر از جمله این چند بنا هستند. همچنین چند اتاق زمستانی هم در این مجموعه ساخته شده است.

باغ دو بخش مستطیل شکل دارد و اندرونی و بیرونی را تشکیل می دهند که به صورت عمود بر روی یکدیگر قرار گرفته اند. یکی از دیدنی ترین و ممتازترین بخش های معماری باغ، بادگیر بلند آن است که بیش از ۳۳.۸ متر ارتفاع دارد. این بادگیر هشت ضلعی بلندترین بادگیر جهان است. تلفیق باد و آب در این بخش از بنا باعث می شود نسیمی خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه نشین و تالارها بوزد.

باغ دولت آباد در گذر زمان کاربری های مختلفی را تجربه کرده است مانند سکونت گاه حکومتی. باغ بیرونی به عنوان جایگاهی برای انجام تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهری استفاده می شد. باغ اندرونی هم بخش خصوصی و اقامتگاهی به شمار می رفت.

بناهای مختلف باغ دولت آباد

باغ چهار منار بخش های مختلفی دارد و هر کدام به نوعی جاذبه ای متفاوت محسوب می شوند. این جاذبه ها را در ادامه با هم مرور می کنیم:

• بخش اندرونی باغ: قسمتی از باغ به شکل مستطیل بزرگی است که در زمان های گذشته به عنوان باغ خصوصی و اقامتگاه شناخته می شد. در این بخش تقارن به عناصر مختلف در هر دو سمت به چشم می خورد. آبنما هم درست در وسط فضای اندرونی باغ قرار گرفته و همین نظم و دقت در معماری این باغ آن را به ویژگی شاخص باغ تبدیل کرده است. حاکم و خانواده اش در بخش اندرونی باغ زندگی می کردند. اندرونی از ساختمان های هشتی، بهشت آیین با سنگ فرش های زیبا و استخرهای بزرگ، حرم سرا، مطبخ، اتاق های خادمان، اسطبل و شترخانه، اتاق زندانیان، درشکه خانه، برج دیده بانی و آب انبار خصوصی در قسمت غربی باغ تشکیل می شود. در باغ های که هم سکونتگاه است و هم ساختمان حکومتی، بخش اندرونی را از بخش های دیگر متمایز می ساختند و حتی برای نظارت بر آن، دربان قرار می دادند.
• بهشت آیین: بهشت آیین جایی است که برای اقامت زمستانی رو به آفتاب ساخته شده و درست روبه روی هشتی قرار دارد. همچنین مرز بین بخش بیرونی و اندرونی محسوب می شود. فاصله بین ساختمان هشتی و اقامتگاه بهشت آیین را شبدر کاشته اند و در دو طرف این محدوده می توانید درختان گیلاس و انار ببینید.
• ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه): عمارت هشتی یکی از مهم ترین ساختمان ها در باغ دولت آباد است. این عمارت در انتهای محور اصلی باغ قرار دارد و به دیوار جنوبی متصل می شود. این عمارت به عنوان ساختمان اصلی خنک کننده باغ است، به طوری که هوای خنک را از زیر بادگیر به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال می دهد و ساختمان را خنک می کند. عمارت هشتی ساختمان، دو طبقه دارد با شاه نشین با درهای مشبک و حوض مرمری، اتاقک بادگیر، هشتی و دو اتاق پستو. سقف این بخش از باغ هنر دست معمار است و مانند ساختمان های دیگر یزد از ماسه، خاک رس، کاه و گچ ساخته شده است. علاوه بر این، از درهای ارسی با شیشه های رنگی، به عنوان تزئینات این ساختمان استفاده کرده اند. طبقه بالایی عمارت هم یک تالار و ایوان دارد که زیبایی این بنا را بیشتر می کند.
• مطبخ: فضایی که در گذشته به عنوان مطبخ از آن استفاده می شد، امروزه به فضایی چشم نواز و دل نشین کافه سنتی تبدیل شده است. در هنگام بازدید از باغ، می توانید علاوه بر لذت بردن از فضای دلنشین کافه، یک نوشیدنی یا یک وعده غذایی سبک را هم امتحان کنید.
• تالار طنبی: تالار طنبی ساختمانی بزرگی است که در سمت غرب عمارت بادگیر یا هشتی قرار گرفته است. بالای این تالار بادگیری مربع شکل وجود دارد. تالار طنبی به عنوان اقامتگاه تابستانه محسوب می شد. در یک طبقه و در دو سوی این تالار، شبستان ها، صفه ها و تالارهایی ساخته شده اند که با استفاده از درها و روزنه هایی به تالار طنبی راه دارند. علاوه بر این در این تالار، زیرزمینی وجود دارد که از سمت جنوب و از طریق یک راهرو به فضای زیر بادگیر، و با استفاده از دو پله به باغ می رسد.
• برج دیدبانی: دیواری خشتی و بلندی دورتادور باغ را پوشش داده و در قسمتی از آن، برجی ساخته شده که در گذشته برای دیده بانی کاربرد داشت.
• بخش بیرونی باغ: باغ دولت آباد در روز زیبایی خاص خود را دارد، اما در شب، منظره ای متفاوت از این باغ خواهید دید. فانوس های درخشان که در امتداد درختان قرار دارند، به محوطه باغ روشنایی می بخشند و ظاهری زیبا به باغ می دهند. درب ورودی یکی از اتاق های باغ، با شیشه های رنگی تزئین شده است. تابش آفتاب بر روی این شیشه ها نورهای رنگی جذابی را به نمایش می گذارد. درهای مشبک گره چینی از چوب چنار، شیشه های رنگی، آب نماهای داخل عمارت اصلی، درختان توت صدساله باغ در طول روز میزبان گردشگران خواهند بود.
• جلوخان و سردر:جلوخان یا بیرونی باغ در زمان های قدیم برای استقرار کاروان ها، برگزاری مراسم ورزشی، تشریفات و انجام امور حکومتی مورد استفاده بود. این بخش مجموعه ای از ساختمان های تالار آیینه در سه طبقه، عمارت تهرانی، ساختمان سردر اصلی، باغ ناصر، دو بازارچه، دو برج دیدبانی، آب انبار عمومی و دیوان خانه در سمت شرقی باغ است.عمارت سردر در باغ بهشت آیین، قرار دارد که اصلی ترین بخش فضای بیرونی باغ است. این عمارت در دو طبقه ساخته شده و می توان گفت که مرز مشترک بین دو باغ اندرونی و بیرونی است. طبقه همکف عمارت را سردر، هشتی، اتاقی بزرگ رو به شرق و اتاق هایی کوچک رو به شمال و جنوب و چند راهرو تشکیل می دهند.

امیدواریم که از سفرتان به یزد لذت ببرید و گشت وگذار در باغ دولت آباد برایتان به خاطره ای فراموش نشدنی تبدیل شود. برای آشنایی با دیگر دیدنی های یزد، مجله گردشگری دنبال کنید و اگر به این شهر تاریخی پیش از این سفر کرده اید، به ما بگویید که شیفته کدام جاذبه یزد شده اید؟

آشنایی با طبیعت زیبای روستای زشک