آشنایی کامل با ساز سرنا در ایران

ریشه واژه سُرنا

سُرنا و کَرنا هر دو به معنی بوق و با لغت (به انگلیسی: Horn) در انگلیسی از یک ریشه می‌باشند. در اصل در میان اقوامی که زبان هندواروپایی اولیه را صحبت می‌کردند این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می‌شد به این نام نامیده شده. شاهد دیگری که به این ادعا و مشابهت مهر تأیید می‌زند نام ذوالقرنین، به معنی دارنده دو شاخ است. قَرن که مُعَرَّب کَرن است (که در اسم کَرنا مشاهده می‌شود) به معنی شاخ می‌باشد. البته سُرنای کنونی به مراتب از بوق‌های شاخی اولیه پیشرفته‌تر است، ولی عضوی از خانوادهٔ سازهای بادی یا بوقی به‌شمار می‌آید.

اما داریوش صفوت واژهٔ سرنا رو کوتاه‌شدهٔ «سور نای» می‌داند که سور به معنی جشن، و نای همان نی است. او این ساز را یک نوا ابوای قوی با صدای ممتاز می‌داند که اصالتاً در جشن‌های شادمانی عمومی به ویژه در روستاها به کار گرفته می‌شده‌است.

ساز سرنا در ایران

این ساز نه تنها محلی، بلکه قدیمی است. در اشعار شعرای ایران بسیار نام سرنا، سورنا و سورنای آمده است. این ساز در لرستان، سیستان و بلوچستان و خراسان از دیرباز رواج داشته و حتی امروزه نیز در مجالس شادی و به هنگام خواندن ترانه های محلی این نواحی بکار می رود. در نواحی لرستان سرنا ی کوچک و در نواحی بختیاری سرنا ی بلند برای مراسم شادی و غم و سرنای کوتاه بیشتر برای مراسم غم معمول است. سرنا ی محلی معمولاً با دهل نواخته می شود. در میان سرنا نوازان مشهور ایرانی می توان از علی اکبر مهدی پور دهکردی، نوازندۀ نوروزنامه یا همان موسیقی هنگام تحویل سال نو و نیز رضا مریدی دلفان و شامیرزا مرادی نوازنده سرنا ی کوچک (کوتاه) نام برد.

در ایران این ساز با نام هایی نظیر به زرنا – ذرنا – و یا ذورنا نیز نامیده می شود. ساز سرنا در بین اقوامی نظیر بلوچ ها، کردها، گیلانها، ترک ها و استانهای فارس و مازندران وجود دارد. البته در همه اقوام به این نام معروف نیست مثلاً در میان بلوچ ها به شیدی در میان کردها شمال خراسان به پیق معروف است در مازندران به سرنا یا درنا معروف است.

اجزای سرنا

• قمیش : از نوعی نی نرم به نام آکس تهیه می شود که آن را با آب ولرم می خیسانند و داخل دهان قرار می دهند و بوسیله مجرای باریکی که در وسط قمیش قرار دارد بازدم سرنا می شود. طول قمیش که به لب گیر بسته می شود حدود 1 تا 2 سانتیمتر است.

• لب گیر : بصورت دایره ای واشر مانند است. که جنس آن فلزی است و ما بین لب نوازنده و سرنا قرار می گیرد قطر آن 4 سانتیمتر یا کمتر و طول آن 14 سانتیمتر یا کمتر است.

• بدنه سرنا : بصورت لوله ای مخروطی از جنس چوب شمشاد یا آزاد یا گردو ، گاهی اوقات هم از توت ساخته می شود. اما نوع شمشاد صدا دهی بهتری دارد.
  انتهای بدنه سرنا بصورت مخروطی و مثل سازهای شیپوری طراحی شده است. سرنای مازندرانی 6 سوراخ در قسمت بالا و یک سوراخ در قسمت پایین دارد. قبل از نواختن ساز آن را با آب ولرم خیس می نمایند ، اینکار برای صدا دهی بهتر است.طول سرنا کامل نبوده و از 30 تا 40 سانتیمتر و در بعضی نقاط تا 60 سانتیمتر می رسد.

با استفاده از ساز سرنا چه موسیقی هایی می توان نواخت؟

درباره سازهایی که می توان با استفاده از این ساز نواخت باید بدانید که هر چه طول این ساز بلندتر باشد صدایی که توسط آن تولید می شود نیز صدای بم تری است. معمولا با استفاده از این ساز می توانید آهنگ هایی از جمله پیشنمازی، یک چوبه، دو چوبه، ترکمنی، کتولی و …. اشاره کرد. شما می توانید با استفاده از این ساز آهنگ هایی را برای اعیاد، جشن ها و مراسم ورزشی بنوازید.

آموزش ساز سرنا

نت ها ، دستور زبان والفبای موسیقی اند.درست مانند زمانی که شما قصد یادگیری یک زبان خارجه را دارید و باید از طریق دستور زبان به طرز صحیح نوشتن و خواندن یک زبان بپردازید ، در موسیقی نیز چنین اتفاقی بطور مشابه رخ می دهد. ساز سرنا نیز از مستصنا نیست وبرای نواختن این ساز باید نت هارا در کنار هم قراردهید.
هنگامی که ما می خواهیم به جمله بندی موسیقایی دست بزنیم نیاز داریم تا این حروف را کنار یکدیگر چیده و از آن یک جمله بسازیم.جمله سازی ما در موسیقی شامل کنار هم گذاشتن نت ها می شود. به خوانش این جمله بندی ها در علم موسیقی نت خوانی گفته می شود در تمام ساز های ایرانی و جهانی باهم متفاوت است.