آشنایی با آب‌انبار شش بادگیر یزد

آب انبار شش بادگیری یزد ، با شهرت جهانی که ۱۸۰ سال پیش در دوره قاجاریه ساخته شده است. از ویژگی های مهم این آب انبار دو دهانه بودن این آب انبار است که دارای تزئینات مقرنس کاری است.آب انبار شش بادگیری دارای ۵۵ پله ورودی در قسمت جنوبی است که بین پله ۲۵ و ۲۶ از بالا یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد. با توجه به کویری بودن یزد و ارزش آب، اهمیت بادگیر به شدت احساس می شود و این شهر دارای ۷۵ آب انبار است.درآب انبار شش بادگیری یزد، محله شش بادگیری، کوچه شش بادگیر واقع شده و این اثر در تاریخ ۴ فروردین ۱۳۵۷ با شمارهٔ ثبت ۱۶۰۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آب انبار دارای گنبد تخم مرغی شکل است.ارتفاع مخزن آب آن ۶/۱۲ متر و ارتفاع بادگیرها ده متر است.آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات هستند که برای ذخیره سازی در زمستان و استفاده در تابستان کاربرد داشته اند. این آب انبار بزرگ و پرحجم بالغ بر ۲٬۰۰۰ متر مکعب گنجایش داشته و دو عدد شیر یا راه دسترسی به شیر آب انبار دارد که یکی برای استفاده مسلمین و دیگری برای استفاده اقلیت مذهبی زرتشتی می باشد.این آب انبار دارای شش بادگیر است، سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شده است. با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل ۸ وجهی می باشند. برای شهرهای کویری همچون یزد ارزش آب بیش از هر جای دیگر احساس می شود. در این شهر بیش از ۷۵ آب انبار وجود دارد .

تاریخچه آب انبار شش بادگیری یزد

یزد به عنوان یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران و به شهر آب انبارها معروف است. با توجه به گرمسیری بودن شهر، با مشکلات کم آبی زیادی مواجه شده و به همین علت در این شهر آب انبارهای زیادی به جهت ذخیره و جبران آب ساخته می شد.

آب انبار شش بادگیری یزد نزدیک به 180 سال پیش در دوره قاجار تأسیس گردید، اما در سال 1371 مجدد مرمت و بازسازی شد. در ابتدای ساخت این آب انبار از سه بادگیر استفاده شد ولی پس از بازسازی آب انبار در سال 71، سه بادگیر دیگر به آن اضافه کردند. در زمان قاجار به دلیل شیوع بیماری های مختلف، آب انبارها به عنوان یکی از منابع اصلی انتقال بیماری شناخته شدند، به همین دلیل برای حفظ سلامت خود کم کم کنار گذاشته شدند.این آب انبار، تنها آب انبار با شش بادگیر در یزد است که حاجی محمد حسین خیر، فرزند نورالله برای ساخت این انبار از املاک و اموالی که در یزد در اختیار داشته، استفاده کرده است. سپس آقای بهشتیان آب انبار را از طریق آب انبار وقف آباد که مهم ترین منبع آب شهری یزد است، پر از آب می کرد.

شهرت این آب انبار علاوه بر ایران به خارج از مرزهای ایران هم رسیده است. از این رو افراد سرشناسی در دانشنامه ی آمریکایی هولود می نویسند: «استفاده از بادگیر در شهر یزد به اوج کمال رسیده، به طوری که در این شهر چندین آب انبار با 4 بادگیر و آب انبار معروف با شش بادگیر خودنمایی می کند.»

معماری آب انبار شش بادگیر یزد

• ورودی ها و گنبد : آب انبار شش بادگیر یزد، دو ورودی شمالی و جنوبی با دو راه پله و دو پاشیر دارد که گویا ورودی جنوبی آن برای مسلمانان و ورودی شمالی در قرینه ورودی جنوبی برای زرتشتی ها بوده است؛ هرچند که در برخی منابع، این فرضیه رد شده است و دلیل آن را شلوغی جمعیت محله و استقرار آن در بافت شهری دانسته اند. در ورودی قسمت جنوبی بین پله های ۲۵ و ۲۶، یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد که طاق آب انبار بعد از هشتی شروع می شود. جالب است بدانید که راه پله آب انبار از دو بخش تشکیل شده؛ به طوری که یک بخش آن روباز است و پله های ۵۵ تایی آن تا سردر آب انبار می رسد و بخش سرپوشیده در ادامه پله ها و بعد از سردر قرار دارد.گنبد آب انبار شکلی تخم مرغی دارد که زیبایی خاصی به معماری آن بخشیده است. ارتفاع مخزن آب ۱۲٫۶ متر و ارتفاع بادگیرها ۱۰ متر است.
• بادگیرها : آب انبار شش بادگیر دارای ۶ عدد بادگیر است که سه بادگیر آن از ابتدا ساخته و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شد. با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. ۶ بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی در جهت باد و به شکل هشت وجهی ساخته شده اند. ارتفاع هر ۶ بادگیر آب انبار ۱۰ متر است.

بخش های مختلف آب انبار شش بادگیر

اغلب آب انبارها در چهار عنصر مشترک بودند: خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر که هرکدام از این چهار عنصر در حفظ و نگهداری آب نقش داشتند. آب انبار شش بادگیر نیز دارای این چهار عنصر بود. خزینه ها را به خاطر تسلط آب و خنکی آن در دل زمین حفر می کردند. گنبد به شکل نیم کره روی فضای خزینه ساخته می شد تا از آلودگی آب جلوگیری کند. پاشیر شامل راهرویی پلکانی بود که برای برداشتن آب تعبیه می شد و بادگیرها برای خنک نگه داشتن و هدایت هوای خنک به داخل خزینه ساخته می شدند.

سازنده آب انبار شش بادگیر

آب انبار شش بادگیر که یکی زیباترین آب انبار یزد است، به همت حاجی محمدحسین خیر فرزند نورالله یزدی ساخته شد و تنها بنای شش بادگیری در ایران محسوب می شود. وقف نامه آب انبار موجود است و طبق آن، حاج محمدحسین از املاک و اموالی که در یزد و در تفت داشت، برای ساختن آب انبار استفاده کرده است. پس از وی فردی به نام بهشتیان به وسیله آب وقف آباد، مهم ترین آب جاری شهر یزد، آب انبار را پرآب می کرد.

ویژگی های آب انبار شش بادگیر

آب انبار شش بادگیر در محله ای به همین نام در شهرستان یزد قرار دارد. این بنا دارای دو ورودی (یکی در شمال و دیگری در جنوب مخزن)، شش بادگیر و مخزن بزرگی به حجم دو هزار متر مکعب است. این آب انبار پنجاه و پنج پله دارد. ورودی آب انبار در قسمت جنوبی است و بین پله های بیست و پنج و بیست و شش آن، از بالا یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد و طاق آب انبار بعد از هشتی شروع می شود. شیر آن نیز در قسمت ورودی شمالی است. ورودی شمالی نسبت به مخزن شیر، قرینه ورودی جنوبی است. آب انبار دارای گنبد تخم مرغی شکل است.

ارتفاع مخزن آب آن ۶/۱۲ متر و ارتفاع بادگیرها ده متر است. آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات هستند که برای ذخیره سازی در زمستان و استفاده در تابستان کاربرد داشته اند. این آب انبار بزرگ و پرحجم بالغ بر ۲٬۰۰۰ متر مکعب گنجایش داشته و دو عدد شیر یا راه دسترسی به شیر آب انبار دارد که یکی برای استفاده مسلمین و دیگری برای استفاده اقلیت مذهبی زرتشتی می باشد.

این آب انبار دارای شش بادگیر است، سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شده است. با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل ۸ وجهی می باشند. برای شهرهای کویری همچون یزد ارزش آب بیش از هر جای دیگر احساس می شود. در این شهر بیش از ۷۵ آب انبار وجود دارد ۱۸۰سال پیش در دوره قاجاره ساخته شده است.

آشنایی با موزه مارکار یزد