مجموعه مارکار یکی از تأثیرگذارترین اماکن در تاریخ معاصر یزد بوده و نقش بسزایی در آموزش وپرورش یزدی ها داشته است. این مجموعه تاریخی در نزدیکی میدان مارکار قرار دارد و از دهه ۱۳۹۰ خورشیدی میزبان موزه مارکار شده است.
موزه مارکار که با نام موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان نیز شناخته می شود، مکانی اید ئال برای آشنایی با پیشینه و آیین های زرتشتی است. این موزه در زیرزمین مجموعه مارکار با آثاری ارزشمند به پوشش های دینی و سنتی، جشن ها و مراسم ها، سبک زندگی زرتشتیان قدیم و همچنین زندگی پشوتن جی دوسابایی مارکار می پردازد.
موزه مارکار یزد چه اتفاقاتی را پشت سر گذاشت؟
این مکان به موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان هم شهرت دارد. موزه مارکار یزد در میدان فرهنگ ایران و باستان یزد قرار گرفته است. چند سال پیش در این محدوده یک پرورشگاه ساخته شد که تقریبا استفاده ای از زیرزمینش نمی شد. سال ۱۳۹۴ آقای اسفندیار اختیاری آمد، زیرزمین پرورشگاه مارکار را سروسامان داد و بعد این موزه تماشایی را راه انداخت.
حالا شاید این سوال برایتان پیش بیاید که اصلا مجموعه مارکار یزد را چه کسی و در چه سالی بنا کرد؟ ظاهرا حدود ۸۰ سال پیش شخصی به نام پشوتن جی مارکار این مجموعه را راه اندازی کرد. در این مجموعه وسیع ساختمان هایی مانند پرورشگاه، خوابگاه شبانه روزی، برج ساعت و دبیرستان ساخته شده است.
پشوتن جی دوسابایی مارکار چه کسی بود؟
خب حالا وقت آن رسیده که با این بزرگ مرد زرتشتی آشنا شوید. این شخص ۱۸ آبان ۱۲۵۰ شمسی در خانواده ای ایرانی در بمبئی هند به دنیا آمد. مارکار درسش را در آموزشگاه الفستون خواند و بعد از آن در مرکز کارآموزی دینشاه سیلیستر به یادگیری امور دفتری مشغول شد. او علاقه زیادی به ایران داشت.
همین علاقه باعث شد زبان فارسی را یاد گرفته و سراغ گلستان سعدی و شاهنامه فردوسی برود. مارکار زمان زیادی را به مطالعه این کتاب ها پرداخت و آن ها را حفظ کرد. کاری که فقط از دست یک شخص علاقه مند به ایران برمی آید. بعد از این که پشتون جی درسش را تمام کرد، به عنوان یک بازرگانی کارش را شروع کرد و توانست در مدت کوتاهی بسیار پول دار شود.این فرد سرشناس بعد از چندین سال معاونت انجمن زرتشتیان ایران بمبئی، سال ۱۳۱۷ به مقام ریاست این انجمن رسید. متاسفانه یک اتفاق بد برای مارکار افتاد. همسر او در کوهستان های هند توسط اشرار محاصره شده بود و به ناچار خودش را از ارتفاعات این منطقه به پایین انداخت. بعداز این اتفاق، مارکار هیچ وقت به ازدواج حتی فکرهم نکرد.
مارکار سال ۱۳۰۱ یک پرورشگاه برای بچه های بی سرپرست زرتشتی ساخت. البته این مجموعه هنوز کار خود را ادامه می دهد، اما نه مثل قبل. پشتون جی همیشه نگران تحصیل کودکان ایرانی مخصوصا زرتشتی ها بود. همین طرز تفکرش باعث شد مجموعه مارکار را در یزد بسازد. او سال ۱۳۱۲ مدرسه دخترانه و پسرانه مارکار را در یزد ساخت تا کودکان زرتشتی در آن درس بخوانند.
آثار موزه مارکار
با ورود به زیرزمین شگفت انگیز مجموعه، در اتاق های گوناگون آثاری را با موضوعات زیر مشاهده خواهید کرد:
- مجموعه مارکار و روانشاد مارکار؛
- تاریخ دین زرتشتی و گوشه ای از آموزه های اشوزرتشت اسپنتمان؛
- آیین ها و جشن های زرتشتی؛
- پوشش های دینی و سنتی، آتشکده، عبادت و موبدان؛
- خانه های زرتشتیان، درگذشتگان؛
- زیارتگاه های زرتشتی.
در آخرین بخش موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان، آشپزخانه ای قدیمی با وسایل مربوطه به نمایش گذاشته شده است. هرکدام از بخش های موزه را توضیحات فارسی و انگلیسی همراهی می کند. همچنین راهنماهایی برای توضیح به گردشگران در موزه حضور دارند تا بخش های مختلف را به گردشگران معرفی کنند. پخش فیلم کوتاه از آیین های زرتشتی، پخش آهنگ های سنتی به زبان دری و ارائه اپلیکیشن موبایل رستار از دیگر امکاناتی است که برای بازدیدکنندگان موزه مارکار در نظر گرفته اند.
در موزه مارکار چه می بینیم؟
اسم موزه روی سردر هر ساختمانی که بیاید، ناخودآگاه خودش را معرفی می کند. وارد موزه زرتشتیان یزد هم که می شوید، به دالان های تودرتویی می رسید که در و دیوارش پر است از قاب های مختلفی که هر کدام داستانی از زندگی شخص مارکار یا وقایع مربوط به حضرت زرتشت و پیروانشان را نشان می دهد. در این بخش از موزه مارکار با کتاب گات ها هم آشنا می شوید. در کنار آن نیز زندگی نامه زرتشت و خدماتش، پوشش زرتشتیان و آداب ورسومشان را هم نمایش می دهند. در این موزه اطلاعاتی درباره موبدان و درجه های عرفانی مختلفی که دارند نیز در اختیارتان قرار می گیرد.در بخش دیگر راهروها و اتاق ها نیز وسایلی می بینید که مربوط به ساکنان قدیمی یزد بوده است. می توانید هرآنچه در یک مطبخ سنتی وجود داشته را تماشا کنید. همه توضیحات مربوط به این بخش هایی که برایتان گفتیم روی تابلویی به دو زبان فارسی و انگلیسی نوشته شده است. همچنین راهنمای صبور و مهربانی در آنجا حاضر است که همه اطلاعات را با جزيیات و ریزبه ریز توضیح می دهد.
سایر بخش های موزه
بخش دیگر موزه به بنای ساختمان پرورشگاه اختصاص دارد. در این بخش شما راه پله های قدیمی، حمام سنتی، آب انبار و جاده گاو رو را مشاهده می کنید.
- آب انبار : باید ساکن یکی از شهرهای کویری باشید که اهمیت احداث آب انبار را با گوشت و پوست احساس کنید. در این مناطق، آب از الماس هم گران بهاتر است؛ چراکه برای داشتن یک ظرف آب باید تا عمق زمین چاه کند و پایین رفت. آب انبارها در شهرهایی مثل یزد و کرمان، حکم بهشتی پر از نعمت را داشته است. در اماکن بزرگ مثل عمارت های پادشاهی یا مساجد و حتی همین یتیم خانه، لازم بود آب انباری ایجاد شود تا ساکنانش برای مصارف روزانه شان دچار دردسر نشوند.
- جاده گاو رو: شاید از خودتان بپرسید لزوم وجود گاو در مدرسه و یتیم خانه چیست. در پاسخ باید برایتان بگوییم که برای لای روبی کردن آب انبار یا برداشتن آب از آن نیروی بسیاری لازم بود. از آنجایی که توان آدمیزاد به تنهایی به چنین کارهایی نمی رسید، از گاو ها برای این منظور استفاده می شد. به همین منظور جایی مخصوص نگهداری یا گذر گاو تعبیه می کردند که به جاده گاو رو معروف است. نمونه ای از این جاده در مجموعه تاریخی مارکار یزد هم دیده می شود.
- حمام سنتی : همه می دانیم که در گذشته کمتر خانه ای به حمام مجهز بود. اکثر مردم برای استحمام به حمام های عمومی می رفتند. فقط شاهان و امیران یا افراد عالی منصب این توانایی را داشتند که در قصر یا عمارتشان حمام اختصاصی بنا کنند. گفتیم که مجموعه مارکار به کودکان بی سرپرست تعلق داشت. پشوتن جی برای رفاه حال این کودکان، حمامی نیز در مجموعه ساخت تا با خیال راحت به نظافت شخصی شان برسند.
بهترین زمان بازدید از موزه
تابستان های یزد خیلی گرم است و بعید می دانم بتوانید در این فصل از جاهای دیدنی یزد دیدن کنید. من پیشنهاد می کنم پاییز و زمستان را برای دیدار از این شهر تاریخی انتخاب کنید. حتما حتما وقتی که به این شهر رفتید، از انواع سوغات یزد به ویژه شیرینی ها و صنایع دستی آن بخرید تا یادگاری هایی از شهر خشتی در خانه تان داشته باشید.
طبیعی است که در فصل های بهار و پاییز افراد زیادی به این موزه بروند. به همین دلیل معمولا در این روزها موزه شلوغ است. اگر می خواهید در روزهای خلوتی به موزه سر بزنید تا سرفرصت و در آرامش تاریخ یزد را تماشا کنید، می توانید روزهای میانی هفته را انتخاب کنید. ولی حواستان باشد که شب های موزه حال وهوای دیگری دارد.
در این نوشته شما را به یکی از معروف ترین موزه های یزد، یعنی موزه مارکار یزد بردیم. از تاریخچه اش گفتیم و بخشی از درون موزه را برایتان وصف کردیم. گفتیم که این موزه کجای شهر قرار دارد و چگونه می توان به آن سر زد. حال نوبت شماست که تجربه ها و خاطراتتان را با ما در میان بگذارید. شما از شهر یزد و موزه زرتشتیان آن چه خاطره ای دارید؟ برای ما در بخش نظرات ساعد نیوز بنویسید تا به نام خودتان منتشر شود.