آشنایی با جاذبه های تکیه بیگلربیگی کرمانشاه

کلان شهر کرمانشاه یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است که در جذب گردش بسیار موفق عمل کرده است. قدمت شهر زیبای کرمانشاه به سده چهارم میلادی بازمی گردد و از مهم ترین شهرهای ایران است. بیشتر جاذبه های تاریخی این شهر مربوط به دوران ساسانیان هستند، اگرچه از دوران قاجار هم آثار زیادی به یادگار مانده است. کرمانشاه دارای تکایای قدیمی و زیبایی است که در دوران قاجار و پهلوی اول ساخته شده اند. یکی از این تکایا، تکیه بیگلر بیگی است که از محبوب ترین جاذبه های شهر کرمانشاه است.

چرا بازدید از تکیه بیگلر بیگی پیشنهاد می شود؟

• تکیه بیگلر بیگی از زیباترین تکیه های ایران است.
• موزه خط و کتابت در این تکیه قرار دارد.
• تکیه بیگلر بیگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معرفی تکیه بیگلربیگی

تکیه بیگلربیگی که در بافت تاریخی کرمانشاه قرار دارد، قدمتش به دوره قاجار می رسد و از همین رو، ترکیبی از معماری دوره زندیه و قاجاری را به نمایش می گذارد. این بنا علاوه بر ارزش تاریخی، دارای معماری و تزیینات آینه کاری چشم نوازی است که برای هر بازدیدکننده ای جذابیت دارد. در طول بازدید خود حتما با قاب عکس های زیادی مواجه می شوید که به بانی های تکیه و افراد سرشناس شهر تعلق دارد. جالب اینکه قرارگیری موزه پارینه سنگی زاگرس و موزه خط و کتابت بر اهمیت این محل افزوده و بازدید از آن را در سفر به کرمانشاه اجتناب ناپذیر کرده اند.تکیه مزبور در گذشته مساحتی بالغ بر ۴۰۰۰ متر مربع داشت و فضای متعددی در چپ و راست در ورودی آن قرار گرفته بود. از بناهای سمت چپ برای پذیرایی از مهمانان غریبه استفاده می شد و فضاهای سمت راست مخصوص احشام و دام بود. امروزه به دلیل واگذاری این بخش ها، تکیه بیگلربیگی مساحتی حدود ۲۰۰۰ متر مربع دارد.

معماری تکیه بیگلر بیگی

اگرچه تکیه بیگلر بیگی در دوران قاجار ساخته شده است ولی نشانه هایی از معماری دوران زندیه نیز در این تکیه دیده می شود. سر در اصلی تکیه بیگلر بیگی با مقرنس های گچی تزئین شده است. در دو طرف ورودی تکیه، دو ردیف طاق نما قرار دارد. طاق نماهای پایینی با گچ بری های برجسته تزئین شده و در داخل طاق نما های ردیف بالایی پیکره شخصیت های دوران قاجار ترسیم شده است. پس از ورودی یک هشتی زیبا قرار دارد.

تاریخچه تکیه بیگلربیگی

ساخت تکیه بیگلربیگی در سال ۱۳۰۹ هجری قمری توسط مرحوم خادم الحسین عبدالله خان فراش باشی ملقب به بیگلربیگی از مقامات مشهور و بانفوذ کرمانشاه در دوره قاجار شروع شد. عملیات ساخت این تکیه ۶ سال بعد در سال ۱۳۱۵ هجری قمری به پایان رسید. تزیینات گچ بری و آینه کاری آن نیز در سال ۱۳۲۶ هجری قمری تکمیل شد.

تکیه بیگلربیگی در گذشته نه تنها میزبان مراسم مذهبی بود؛ بلکه محل دارالحکومه عبدلله خان و نیز محل زندگی برادران و پسرهای وی نیز به شمار می آمد. این تکیه در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و میراث فرهنگی پس از خرید ملک در سال ۱۳۸۰، مرمت هایی را در سال های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ انجام داد. در سال ۱۳۸۳ موزه خط و کتابت در این مجموعه برپا شد و در سال ۱۳۸۷ در ضلع جنوبی، موزه پارینه سنگی زاگرس آغاز به کار کرد.

بخش های مختلف تکیه بیگلربیگی

• درهای ورودی : تکیه بیگلربیگی سه در ورودی دارد که ورودی اصلی آن در جبهه جنوب شرقی قرار گرفته است. سردر ورودی با مقرنس های گچی و گچ بری های برجسته خودنمایی می کند. همچنین در دو طرف ورودی، دو ردیف طاق نما وجود دارد که طاق نمای ردیف پایین مزین مقرنس های گچی و گچ بری های زیبا است. تزیینات داخل طاق نماهای ردیف فوقانی شامل پیکره های گچی از شخصیت های دوره قاجار می شود.
• هشتی : پس از سردر ورودی، فضای هشتی قرار دارد. در دیوارهای این فضا طاقچه هایی به چشم می خورد و سقف آن با رسم بندی های آجری تزیین شده است. در ضلع شمالی هشتی، درگاهی چوبی وجود دارد که از طریق آن می توان وارد خانه های وابسته به تکیه شد.
• دالان: پس از هشتی، دالان نسبتا درازی قرار دارد که به حیاط اصلی تکیه منتهی می شود و با تزیینات معقلی تزیین شده است. در ضلع جنوبی دالان، دو درگاه چوبی دیده می شود که از طریق آن ها می توان به خانه های جبهه جنوبی تکیه دسترسی یافت. در ضلع شمالی دالان، ورودی دیگری وجود دارد که به کوچه بن بست منتهی می شود. از طریق این ورودی می توان از فضاهای مسکونی ضلع شمالی تکیه استفاده کرد. ورودی سوم در سمت جنوب غربی واقع شده است.
• حیاط: تکیه بیگلربیگی، حیاط نسبتا وسیعی با حوضی بزرگ دارد که کف آن حدود ۲٫۵ متر از کف خیابان پایین تر است. این حیاط در ماه محرم میزبان جمعیت انبوه عزادارن حسینی می شود. با توجه به چنگک های باقی مانده در قسمت ایوان غربی به نظر می رسد که در فصل زمستان با برپایی چادر در این حیاط از عزاداران استقبال می شد. علاوه بر این، در ضلع شمال شرقی حیاط، آشپزخانه ای وجود دارد که در ایام محرم جهت تهیه غذای عزاداران مورد استفاده قرار می گرفت.بخش شمالی حیاط، دو طبقه دارد. یک زیرزمین نیز در این بخش تعبیه شده است که راه دسترسی به آن از پلکان داخل حیاط صورت می گیرد. زیرزمین تکیه شامل حوض خانه، محل استراحت تابستانی و تعدادی اتاق می شود. پنجره های زیرزمین به شکل پنجره مشبک یا زنبوری هستند که در واقع کار بادگیر را انجام می دهند. سقف حوض خانه و استراحتگاه تابستانی با تیرهای چوبی و تخته کوبی پوشیده شده اند و اتاق های اطراف دارای طاق های آجری با تزیینات گچ بری هستند. در حدفاصل حوض خانه و استراحتگاه، دو ستون زیبای چوبی مقرنس کاری وجود دارد که ساقه ستون ها به صورت چندوجهی و سرستون ها از نوع سرستون های چوبی است.
• اتاق ها : تکیه بیگلربیگی ۲۴ اتاق دارد. راه دسترسی به این اتاق ها در طبقه اول از طریق پلکان های داخل حیاط صورت می گیرد. کف اتاق ها یک متر بالاتر از کف حیاط است و در هر یک از آن ها ۱۶ طاقچه دو طبقه وجود دارد که برای نگهداری و محافظت از وسایل استفاده می شدند.اتاق های طبقه دوم، ارتفاعی ۱٫۵ متری دارند که برای انباری به کار می رفتند. راه دسترسی به طبقه دوم از طریق پلکان موجود در اتاق جنوب شرقی صورت می گیرد.
• شاه نشین: شاه نشین در طبقه اول بخش شمالی قرار دارد و اطراف آن فضاهای متعددی دیده می شود. شاه نشین دارای ارسی های چوبی بسیار زیبایی است که در دو طرف آن، ستون نماهای گچی خودنمایی می کنند. ساقه این ستون نماها دارای تزیینات قاشقی و سرستون ها از نوع سرستون های بیزانس با نقوش گل وگیاه است. فضای داخلی شاه نشین نیز با تزیینات گچ بری و طرح های هندسی، نقوش گیاهی، قاب بندی ها، نقش عقاب و ستون های گچی، برای هر بیننده ای جذابیت دارد. در بخش فوقانی شاه نشین قابی گچی دیده می شود که در داخل آن عبارت «یا اباعبدالله الحسین و تاریخ ۱۲۶۲» نوشته شده است و به نظر می رسد که تاریخ مذکور زمان تکمیل گچ بری های تکیه باشد. احتمالا از اتاق شاه نشین جهت پذیرایی و ملاقات افراد با بیگلربیگی استفاده می شد و اتاق های اطراف و طبقه فوقانی آن، فضای استراحت بودند.
• گنبدخانه: گنبدخانه مهم ترین بخش از تکیه بیگلربیگی به حساب می آید که در بخش غربی آن قرار گرفته و شامل ایوان نسبتا بزرگی است که از طریق پلکانی سنگی به حیاط راه دارد. دو ستون چوبی نسبتا بلند و دو ستون نما در این ایوان دیده می شود که سطح هر یک از آن ها دارای پوششی گچی است. سرستون های آن ها نیز مشابه سرستون های بیزانس، با گچ بری های گل و گیاه تزیین شده اند. سقف ایوان دارای تزیینات منبت کاری است. در چوبی بزرگی با ارسی زیبا در ایوان وجود دارد که آن را به فضای اصلی حسینیه مرتبط می کند.حسینیه فضایی دو طبقه با ۶ اتاق در هر طبقه دارد. سقف حسینیه دارای پوشش گنبدی است که در نمای بیرونی آن شیروانی و در نمای داخلی آن آینه کاری زیبایی دیده می شود. در هر یک از گوشواره های فضای حسینیه، پنجره ای با طاق هلالی وجود دارد و اطراف آن با آینه کاری عبارات «لا اله الا الله محمد رسول الله» و («علی ولی الله» نوشته شده است. آینه کاری این بخش در سال ۱۳۲۶ توسط استاد محمدعلی تهرانی انجام شد.
• موزه خط و کتابت : موزه خط و کتابت کرمانشاه در سال ۱۳۸۳ در تکیه بیگلربیگی تاسیس شد و شامل اسناد، مدارک و مستندات تاریخی و نسخ خطی می شود که از آن جمله می توان به اسنادی مربوط به خانواد بیگلربیگی اشاره کرد. حدود ۳۰۰ سند و نسخه خطی قدیمی در موزه نگهداری می شود. با توجه به قدمت اسناد، برخی از نسخ به فارسی امروزی ترجمه شده و در کنار اسناد قرار گرفته اند.
• موزه پارینه سنگی زاگرس:موزه پارینه سنگی زاگرس نام موزه ای تخصصی در زمینه پیش از تاریخ است که در تکیه بیگلربیگی قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۸۶ توسط فریدون بیگلری و علیرضا مرادی بیستونی تاسیس شد. وجود مناطق پارینه سنگی در زاگرس و نیز شرایط مساعد این منطقه در اثر شکار، از اصلی ترین دلایل احداث این موزه بوده اند. موزه پارینه سنگی زاگرس حاوی قدیمی ترین مدارک اکتشافی از سکونت انسان در ایران نظیر ابزارهای سنگی و سنگ واره جانوارن شکارشده است. قدیمی ترین اثری که در این موزه نگهداری می شود، ابزاری سنگی با قدمت نزدیک به یک میلیون سال متعلق به کشف رود خراسان است.

آشنایی با جاذبه های گنبد سلطانیه زنجان