آشنایی با جاذبه های گنبد سلطانیه زنجان

گنبد سلطانیه آرامگاه اُلجایتو (سلطان محمد خدابنده) است. او هشتمین سلطان مغول بود. گنبد سلطانیه بین سال های ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی (۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری) به دستور سلطان محمد خدابنده در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به شمار می رود. گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. گنبد این بنا دومین گنبد بزرگ آجری جهان بعد از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره است و رتبه سوم گنبدهای بزرگ جهان به مسجد ایاصوفیه اختصاص دارد. که توسط مغول ها (دوره حمله مغول ها به ایران) ساخته شد.

چرا بازدید از گنبد سلطانیه پیشنهاد می شود؟

• لقب بزرگ ترین بنای آجری جهان و سومین گنبد مرتفع دنیا، پس از سانتا ماریا و ایا صوفیه را به خود اختصاص داده است.
• سبک معماری منحصربفرد آن سبب شده که در ساخت دیگر بناهای مشهور دنیا از آن الهام گرفته شود.
• یکی از دیدنی ترین و زیباترین جاذبه های شهر زنجان محسوب می شود.
• از مستحکم ترین بناهای تاریخی کشورمان بشمار می رود.
• از ارزش فرهنگی و تاریخی بسیاری برخوردار بوده و در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخچه گنبد سلطانیه زنجان

به اعتقاد بسیاری از محققان و تاریخ شناسان، گنبد سلطانیه در بین سال های ۷۰۴ تا ۷۱۲ قمری به دستور حاکم وقت ایلخانی، محمد خدابنده اولجایتو احداث گردید. او در دوران حیات خود شهر سلطانیه را تاسیس کرد و پایتخت کشور را از تبریز به این شهر انتقال داد. خدابنده پس از آن که دین خود را تغییر داد و مسلمان شد، تصمیم گرفت بنایی زیبا با معماری اسلامی در شهر سلطانیه احداث کند. بنابراین برخی از معماران برجسته کشورمان را گردهم آورد و دستور داد تا بنایی زیبا و ماندگار را در این شهر دیدنی احداث کنند. گذر زمان نشان داد که او به هدف خود، که احداث بنایی ماندگار بود، نائل آمد، زیرا با وجود اینکه ۷۰۰ سال از ساخت گنبد سلطانیه می گذرد، این بنا همچنان استوار و مستحکم در جای خود ایستاده است.

معماری گنبد سلطانیه

بی تردید مهم ترین دلیلی که این بنا را در طول سالیان دراز از چنگال ویرانگر زمان و بلایای طبیعی در امان نگه داشته، معماری منحصربفرد و خاص آن بوده است. با وجود اینکه گنبد سلطانیه زنجان حدود ۱۶۰۰ تن وزن دارد، اما پس از ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی متر نشست کرده است؛ این خود شاهکاری در معماری اسلامی ایرانی محسوب می شود. گفتنی است که سبک و سیاق معماری این بنا یادآور معماری زیبای سلجوقیان است، به طوری که طراحی هشت ضلعی طبقه دوم و سوم در دل پلان مستطیلی شکل طبقه اول جای گرفته است.
بدنه اصلی گنبد سلطانیه از آجر تشکیل شده و در طراحی و تزئین گنبد زیبای آن، روکشی از کاشی های زیبا و منقوش فیروزه ای بکار رفته است. بنا در قسمت درونی خود از بخش های مختلفی چون سردابه، تربت خانه و گنبدخانه تشکیل شده که هرکدام به شکلی خاص و منحصربفرد و با استفاده از کتیبه های منقوش به طرح های زیبا و آیات قرآن طراحی گردیده است. شکل خاص بنا و معماری بی بدیل آن سبب شده که برخی از محققان برجسته دنیا نیز زبان به تحسین آن بگشایند. آرتور پوپ که یکی از برجسته ترین محققان آمریکایی است، گنبد سلطانیه زنجان را اینچنین توصیف می کند: «بنایی است مستحکم که تک تک اجزای بکار رفته در آن درست در جای مناسب خود قرار گرفته اند تا چنین شاهکار زیبایی خلق شود.» پوپ حتی اعتقاد داشت که در ساخت تاج محل نیز از الگوی معماری این بنای شگفت انگیز و دیدنی الهام گرفته شده است.

بخش های مختلف گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه از دور به شکل یک گنبد تنها دیده می شود؛ اما این بنا دارای چند بخش اصلی است که در ادامه به شرح آن ها خواهیم پرداخت.

• تربت خانه : در ساخت گنبد سلطانیه از خاک نجف و کربلا استفاده شده است .تربت خانه در ضلع جنوبی بنای گنبد سلطانیه قرار دارد؛ بخشی که محراب مجموعه را در برمی گیرد. تربت خانه ۱۷٫۶ متر طول، حدود هشت متر عرض و ۱۶ متر ارتفاع دارد و به نظر می رسد که پس از احداث و تکمیل گنبد ساخته و به مجموعه اضافه شده است.به گفته برخی محققان در گذشته، بین تربت خانه و محوطه زیر گنبد درب بزرگی از جنس مس و طلا وجود داشت که به احتمال زیاد از بین رفته یا دزدیده شده است.
• سردابه : سردابه یکی از فضاهای جانبی گنبد سلطانیه است که در ضلع جنوبی، زیر تربت خانه قرار دارد. برخی بر این باورند که این بخش از بنا قبل از ساخت گنبد بنا شده و پیش از اتمام بنا مورد استفاده بوده است. ایلخانیان طبق رسم های آیینی و به پیروی از اجداد خود، مردگانشان را به همراه اسباب و زیور آلات در گورهای سردابه ای در زیر زمین به خاک می سپاردند؛ زیورآلاتی که جایگاه اجتماعی فرد را نشان می داد.سردابه گنبد سلطانیه محل دفن پادشاهان و صاحبان مقام در آن دوره بوده است و دسترسی به آن از طریق ایوان جنوبی تربت خانه میسر است. ورودی سردابه ارتفاع کمی دارد و در زمان ورود به آن باید کمی سر خود را خم کنید؛ به این ترتیب همگان در بدو ورود به سردابه به مردگان احترام می گذارند.
• گنبد خانه : گنبد سلطانیه اولین نمونه موجود از گنبد دو پوسته (دوجداره) در جهان است که اهمیت بسیاری از لحاظ تاریخی و معماری دارد. ارتفاع این گنبد حدود ۵۰ متر، قطر دهانه مرکزی آن ۲۵٫۵ متر و قطر خارجی آن ۳۸ متر است. گنبد سلطانیه ۱۶۰ سانتی متر ضخامت دارد و فضای خالی بین دو پوسته یا جداره آن ۶۰ سانتی متر است.دو جداره بودن گنبد سلطانیه با ایجاد فضایی توخالی، بنا را در مقابل زلزله مقاوم کرده است؛ نکته ای که هوش معمار این بنا را به ما نشان می دهد. قوس این گنبد بسیار تند و کشیده است و از نظر دهانه، ارتفاع و ساختار، قابل مقایسه با هیچ بنایی در ایران نیست. در نمای بیرونی گنبد و در هر هشت ضلع آن طاق نما هایی به چشم می خورند که در واقع بخشی از تزیینات سازه هستند.
• مناره های گنبد سلطانیه : دو نوع مناره در گنبد سلطانیه وجود دارد؛ مناره هایی که به صورت پنهان در داخل اسکلت هستند و گلدسته هایی که بر فراز بنا قرار دارند. در گذشته هشت مناره در بالای این بنا وجود داشت که همه آن ها به غیر از یک مناره در ضلع شمال شرقی و نیمی از مناره زاویه شمال غربی، فرو ریخته و از بین رفته اند. این مناره ها از لحاظ فرم، اسکلت و ابعاد با یکدیگر تفاوتی نداشتند و ابهت بی نظیری به بنا می دادند.وجود هشت مناره قرینه و همچنین ایوان های جانبی در بنای گنبد سلطانیه نیروی رانشی گنبد به سمت خارج را مهار و استحکام آن را حفظ می کرد. برخی نیز بر این باورند که این مناره ها نقش محافظتی داشتند و ساخته شدند تا در زمان وقوع زلزله فرو بریزند و مانع آسیب به بنای اصلی شوند.
• موزه گنبد سلطانیه : موزه کوچکی در پایین سردر ورودی مجموعه گنبد سلطانیه وجود دارد که در آن تعدادی عکس و مقداری از اشیای باقی مانده از دوران گذشته و آثار کشف شده در منطقه سلطانیه در معرض نمایش قرار داده شده اند.

گنبد سلطانیه کجاست؟

• آدرس: استان زنجان، شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان گنبد (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۳۵۸۲۳۱۰۵ ۰۲۴
• ایمیل: info@soltanieh.ir

گنبد سلطانیه در بزرگراه قزوین زنجان، در فاصله کمی از شهر زنجان و در مرکز شهر سلطانیه واقع شده است. این بنای تاریخی با شهر زنجان، ۴۴ کیلومتر (۴۰ دقیقه) فاصله دارد. فاصله گنبد سلطانیه با تهران نیز حدود ۲۹۵ کیلومتر (سه ساعت و ۱۰ دقیقه) است. این جاذبه بی نظیر با فرودگاه زنجان، ۶۳ کیلومتر (یک ساعت)، با ایستگاه راه آهن زنجان، ۴۳ کیلومتر (۴۰ دقیقه) و با پایانه اتوبوسرانی زنجان ۴۴ کیلومتر (۴۳ دقیقه) فاصله دارد.

مسیر دسترسی به گنبد سلطانیه

برای دسترسی به گنبد سلطانیه از شهر زنجان کافی است خود را از طریق بزرگراه ۲۲ بهمن به میدان بسیج برسانید و از خروجی سوم، وارد جاده ابهر - زنجان شوید. در جاده حدود ۳۳ کیلومتر برانید تا به سه راه سلطانیه برسید. از خروجی سمت چپ خارج شوید و مسیر را در جاده ۴۷ ادامه دهید تا به میدان جانبازان برسید. در میدان به چپ برانید تا به میدان امام خمینی برسید؛ سپس وارد خیابان پیروزی شوید و بعد از عبور از دو کوچه بن بست و یک خیابان اصلی، از سمت راست خارج شوید تا به خیابان انقلاب برسید. بلافاصله به راست برانید و وارد خیابان دکتر بهشتی شوید. اولین خیابان در سمت چپ، شما را به گنبد سلطانیه می رساند.

چنانچه قصد سفر با قطار را دارید، می توانید در ایستگاه راه آهن سلطانیه از قطار پیاده شوید و با تاکسی خودرا به گنبد سلطانیه برسانید. فاصله گنبد سلطانیه تا ایستگاه قطار این شهر در حدود ۱۰ کیلومتر (۱۵ دقیقه با ماشین) است.

اگر شما هم تجربه سفر به زنجان و گنبد سلطانیه را داشته اید دوست داریم ما و همراهان ساعد نیوز را در جریان تجارب دست نیافتنی خود قرار دهید؛ پس منتظر خاطرات شما هستیم.

آشنایی با قله بلقیس ماهنشان در زنجان