آشنایی با خانه تاریخی توکلی مشهد

شهر مشهد مقدس، از جمله شهرهای زیارتی برتر ایران است. در مشهد، مکان ها و خانه های تاریخی متعددی وجود دارند. بخش قابل توجهی از این بناهای تاریخی که از جاهای دیدنی مشهد محسوب می شوند، در محدوده حرم قرار دارند؛ با این حال، در سال های اخیر، این بافت قدیمی به شدت تخریب شده است.

دلیل اصلی آن نیز ساخت وساز برج ها و ساختمان های جدید در این منطقه به شمار می رود؛ مطمئنا این کار، بخشی از هویت تاریخی شهر مشهد را از بین برده است؛ هر چند، برخی از خانه های تاریخی از این تخریب ها در امان مانده اند. از جمله این خانه ها می توان به خانه توکلی مشهد اشاره کرد که یکی از آثار میراث فرهنگی مشهد محسوب می شود.

خانه توکلی، یکی از بناهای تاریخی مشهد به شمار می رود. این بنای تاریخی، از دوره قاجار تا به امروز پابرجا باقی مانده است. از ویژگی های برجسته این بنا می توان به کاشی کاری و آجرکاری در نمای آن اشاره کرد. ستون های آجری و همچنین کتیبه ای در بالای آن، به این خانه جلوه ای زیبایی داده اند.

درب های چوبی متعدد، طاق های زیبای آجری، ستون های آجری، اتاق های تو در تو و سایر عناصر معماری دوران قاجار را می توان در خانه توکلی مشهد مشاهده کرد. این خانه حدود یک دهه پیش مرمت شده بود. علاوه بر جذابیت ظاهری این بنا، یک موزه مردم شناسی در درون آن افتتاح شده است که گردشگران را بیشتر با زندگی مردم در دوران قاجار آشنا می کند. این موزه بیشتر روی مکتب خانه های آن دوران تمرکز دارد.

مالک خانه توکلی کیست؟

قدمت خانه توکلی بیش از ۱۸۰ سال است. اولین مالک این بنای تاریخی را می توان آقای کشمشیان دانست. او از تاجران خشکبار آن دوران بوده است. پس از او، مالکیت خانه به فردی به نام توکلی رسیده بود. توکلی نیز مدتی در این خانه ساکن بود. پس از توکلی نیز این خانه در اختیار شهرداری شهر مشهد قرار گرفت.

چرا بازدید از خانه تاریخی توکلی پیشنهاد می شود؟

• خانه تاریخی توکلی یکی از آثار ملی کشور به حساب می آید.
• کاشی کاری ها، آجرکاری ها و تزیینات چوبی این بنا تماشایی هستند.
• بازدید از این خانه به علاقه مندان به معماری و تاریخ توصیه می شود.

تاریخچه خانه تاریخی توکلی

فردی به نام احسان خان قرایی در سال ۱۲۲۱ کار طراحی و معماری بنای این خانه را انجام داد ولی اولین مالک آن تاجری به نام کشمشیان بود. کشمشیان یکی از تجار معروف خشکبار در آن دوران بود و تا دوره پهلوی اول در این خانه اقامت داشت. بعد از فوت او این خانه توسط شخصی به نام توکلی خریداری شد که اکنون این خانه را با نام او می شناسند. از زمانی که توکلی این خانه را ترک کرد سرنوشت این بنای تاریخی به تاریک ترین دوران خود مبدل شد و چندین سال به صورت متروکه ماند.
همین متروکه ماندن، رفت و آمد کارتن خواب ها و روشن نبودن چراغ های خانه به شایعات و داستان های ترسناکی دامن زد ولی شهرداری این ساختمان را خرید و دست به مرمت و بازسازی آن گذاشت. پروژه مرمت بنا از سال ۸۹ تا ۹۱ طول کشید ولی در نهایت این خانه به روی علاقه مندان باز شد و حتی در بخشی از آن موزه ای با مضمون مکتب خانه افتتاح شد.

پلان خانه توکلی مشهد

اگرچه معماری بناهای دوران قاجار نسبت به بناهای دوران پیش از خود تحولات چشمگیری نداشته اما ویژگی های خاصی را در خود دارند که سبب تمایز آن­ها از دیگر بناهای تاریخی می­شود. استفاده از پله در خانه ها یکی از اصلی ترین عناصری بود که از دوران قاجار در معماری خانه ها استفاده شده است.

وجود ایوان و ستون های گچ بری شده در دو طرف آن از دیگر مشخصه هایی است که در بناهای دوره قاجار به چشم می خورد. وجود این ایوان­ها و ستون ها در معماری دوره قاجار سبب شد تا تحولات عظیمی در نمای خانه ها، ایجاد شود. کاشی کاری، آجرکاری و آیینه کاری یکی دیگر از مشخصه های بارز معماری دوره قاجار است که در خانه تاریخی توکلی نیز دیده می شود. همین امر باعث شد استادان و هنرمندان بسیاری ذوق و سلیقه خود را در تزئین بناها به کار بگیرند و آثار زیبایی را خلق کنند.

درب ورودی این خانه بسیار ساده است و در بدو ورود به خانه توکلی مشهد با حوضی زیبا در وسط حیاط روبه رو خواهید شد و بی شک درختان تنومندی که در باغچه آن کاشته شده است توجه شما را جلب می کند. وقتی که به سوی خانه حرکت کنید این ستون ها و ایوان گچبری و آجرکاری خانه است که شما را مجذوب خود می کند. در طبقه همکف این خانه زیبا مطبخ، اتاق هایی برای اقامت در فصل زمستان و یک دالان قرار گرفته است.

مجموعاً ۵ ستون آجرکاری شده در ایوان خانه تاریخی توکلی قرار داده شده است که بسیار ظریف و خلاقانه تزیین شده اند و هنر معماری ایرانیان را به رخ می کشند. وجود کتیبه هایی در بالای ستون های آجری و مزین شدن آن ها به دو آیه شریفه «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد»، زیبایی نمای ساختمان را دوچندان کرده و جلوه ای ویژه به آن بخشیده است.

پلان خانه توکلی مشهد که در دو طبقه طراحی شده است اتاق هایی از جنس چوب را در دل خود جای داده است، درواقع اسکلت اصلی این بنا از چوب ساخته شده و در تمام اتاق ها از چوب استفاده شده است. استفاده از چوب، گرمای ویژه ای به این خانه بخشیده است.یکی دیگر از ویژگی های بارز این خانه دو طبقه، کاشی کاری و آجرکاری­هایی است که بسیار ظرافتمندانه در تمام قسمت های ساختمان بکار برده شده است. درب ورودی، نمای داخلی و نمای بیرونی تماماً با کاشی های نفیسی زینت داده شده اند.

فضاهای داخلی خانه توکلی مشهد به وسیله پنجره های کشویی چوبی به نام “ارسی” از یکدیگر جدا می شوند. شیشه های رنگی و مشبک بکار رفته در این پنجره ها زیبایی خاصی را در فضای داخلی خانه ایجاد کرده است. پنجره های بزرگ، نور فراوانی را به داخل اتاق ها هدایت می کنند که این ویژگی از مزیت های بارز این بناست.طراحی و معماری زیبا و منحصر به فرد این بنا، همواره مورد توجه معماران داخلی و خارجی بوده است.

چرا به خانه توکلی، خانه اجنه می گویند؟

شایعات زیادی در مورد رفت و آمد اجنه به این خانه در میان مردم رواج داشته است؛ با این حال، همه این شایعات بی پایه و اساس هستند. این خانه تاریخی برای مدتی، خالی از سکنه بوده است. همین متروکه بودن، زمینه را برای حضور افراد بی خانمان در آن فراهم کرده است. سروصداهای ایجاد شده توسط این افراد بی خانمان در شب نیز باعث ایجاد رعب و وحشت در میان مردم شده بود؛ علاوه بر این، نبود روشنایی کافی در این خانه، ترس و وحشت مردم از این بنا را دو چندان کرده است.

همه این موارد دست به دست هم داده بودند تا شایعاتی در مورد حضور اجنه در این مکان تاریخی ایجاد شود؛ با این حال، مرمت این مکان، باعث شده تا حس ترسناک این مکان از بین برود و این خانه، به یکی از مقاصد گردشگری تبدیل شود.

چگونه به خانه توکلی مشهد برویم؟

خانه تاریخی توکلی مشهد در نزدیکی حرم امام رضا (ع) قرار دارد و شما هرجای مشهد که باشید، با استفاده از سرویس های حمل ونقل عمومی می توانید به بازدید این جاذبه تاریخی بروید. در ادامه دسترسی به خانه توکلی را، ابتدا از مبدا حرم مطهر و سپس از میدان آزادی؛ که پررفت وآمدترین میدان شهر است، بررسی می کنیم.

دسترسی به خانه توکلی در مشهد از حرم امام رضا (ع)

با کمی پیاده روی می توانید از حرم امام رضا (ع) به خانه توکلی بروید. کافی ست به سمت پارکینگ شماره 3 حرم حرکت کنید و از سمت خیابان نواب صفوی خارج شوید. سپس مسیر را (به سمت پایین خیابان) ادامه دهید. خانه توکلی در کوچه هفتم بلوار نواب صفوی قرار گرفته است. دسترسی از این مسیر 6 دقیقه زمان می برد.

دسترسی به خانه توکلی در مشهد از میدان آزادی

میدان آزادی همان میدان پارک معروف ملت است. در پایانه آزادی (در نزدیکی همین میدان) خطوط مترو و اتوبوس به چهارگوشه شهر سرویس دهی دارند. به همین دلیل است که ما تصمیم گرفتیم شما را از این میدان به سمت خانه توکلی راهنمایی کنیم. پس هرجای شهر که هستید، در صورتی که نتوانستید بهترین مسیر را برای رفتن به خانه توکلی پیدا کنید، خود را به پایانه آزادی برسانید و با یکی از مسیرهای پیشنهادی زیر، بدون دردسر و با کمترین هزینه به بازدید خانه تاریخی توکلی بروید.

• مسیر اول:به ایستگاه اتوبوس در آزادی 15 بروید. سوار خط BRT (پایانه الهیه-پایانه مصلی) شده و بعد از گذشت 16 ایستگاه، در ایستگاه حرم مطهر (نواب) از اتوبوس پیاده شوید. طی کردن این مسیر با احتساب زمان انتظار، حدود 40 دقیقه زمان می برد.
• مسیر دوم:در ایستگاه آزادی سوار خط 1 مترو شده و بعد از گذشت 8 ایستگاه، در ایستگاه 17 شهریور از مترو پیاده شوید. از ایستگاه مترو خارج شوید و در چهارراه فدائیان اسلام، سوار اتوبوس خط 84 شده و بعد از 4 ایستگاه، ابتدای خیابان چهنو از اتوبوس پیاده شوید. با کمی پیاده روی (حدود 600 متر) به خانه توکلی مشهد می رسید.

آشنایی با خانه تاریخی ملاباشی اصفهان