روسیه همواره با حفظ روابط دوجانبه با کشورهای اروپایی به ویژه کشورهایی چون آلمان توانسته مانع اعمال واقعی برخی تحریم ها علیه روسیه شود و یا اثرات تحریم ها را کنترل کند.
ساعدنیوز: بحران انرژی در دنیا، با تجاوز نظامی روسیه به اوکراین در پی منازعه بر سر توسعه ناتو به شرق به وجود آمده است. در حالی که کشورهای غربی برای تنبیه روسیه از نظام تحریم های سختگیرانه ای علیه کرملین استفاده کرده اند. امروز شاهد دادن امتیازات فروش نفت و گاز به روسیه هستیم. روسیه با چه تاکتیکی توانسته است چنین امتیاز بزرگی را در خلال بزرگترین بحران چند دهه اخیر در عرصه سیاسی نظامی این کشور در تقابل با غرب به دست آورد؟
دکتر عفیفه عابدی: از ابتدای بحران اوکراین و اعلام تحریم های گسترده علیه روسیه نیز روشن بود، وابستگی متقابل روسیه و اروپا در بحث انرژی، جایگزین فوری ندارد. روسیه تلاش کرد با گسترده ساختن بازار انرژی در شرق، درآمد ارزی خود را تضمین کند و اروپا نیز شبکه ای از راهبردها را برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه اتخاذ کرد. اما عمق وابستگی دو طرف مانع از کاهش واقعی روابط انرژیک روسیه و اروپا است.
لذا بیشتر شاهد تغییر شکل این رابطه از مستقیم به غیر مستقیم هستیم. روسیه به دلیل علاقه به تداوم حفظ بازار اروپا و همچنین افزایش ذخایر ارزی، این تغییر شکل را پذیرفته است. از سوی دیگر اروپایی ها هم ضمن حفظ ظاهر تحریم ها علیه روسیه و همچنین کنترل بحران انرژی و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن در کشورهای اروپایی، موجب کاهش سود روسیه از این معاملات هم می شوند. در مجموع نیز مبنای اصلی حفظ روابط انرژیک روسیه و اروپا وابستگی متقابل است.
این نکته را نیز باید در نظر داشت اروپایی ها بیش از یک دهه است برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه برنامه های متنوعی را در دستور کار قرار داده اند، اما بر اساس آمارهای موجود تنها موفق به کاهش یک سوم واردات انرژی از روسیه شده اند، که اگر تاکتیک اخیر، یعنی واردات غیرمستقیم از روسیه را هم لحاظ کنیم، این رقم یک سوم نیز کاهش خواهد یافت. در این رابطه نباید نقش دیپلماسی اقتصادی روسیه با کشورهای اروپایی نیز نادیده گرفت. روسیه همواره با حفظ روابط دوجانبه با کشورهای اروپایی به ویژه کشورهایی چون آلمان توانسته مانع اعمال واقعی برخی تحریم ها علیه روسیه شود و یا اثرات تحریم ها را کنترل کند.
احتمالاً روس ها از انگیزه اروپایی ها به خوبی آگاه هستند، اما در شرایط کنونی، به جای محدود کردن خود در دام منازعه سیاسی، از هر فرصتی برای افزایش منافع خود بهره می برند و بازار را به رقبا نیز واگذار نمی کنند.
ساعدنیوز: آیا این امکان وجود ندارد که غربی ها با نقشه قبلی برای تطمیع روسیه و پر کردن ذخایر انرژی شان جهت تقابل صد در صدی در سال 2023 با مسکو، چنین اقدامی را صورت داده باشند؟ چرا روسیه این پیشنهاد را پذیرفته است؟
دکتر عفیفه عابدی: اروپایی از برنامه های متنوعی برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه استفاده می کنند. دعوت از مردم برای کنترل مصرف و صرفه جویی، بهره بردن از سایر روش های گرمایشی و سرمایه گذاری بر روی سایر حوزه های انرژی و منابع جایگزین از آن جمله است.
اما با وجود تداوم بحران اوکراین، افزایش خصومت میان روسیه و غرب و همچنان احتمال وجود سناریو جنگ گسترده، پیش بینی می شود رابطه موجود در حوزه انرژی نیز در معرض خطر قرار بگیرد. بر این اساس اروپایی ها در اقدامات موازی دیگر با دولتی ساختن شرکت های انرژی، ذخیره سازی انرژی را نیز در دستور کار قرار داده اند. در مقابل روس ها هم به دنبال استراتژی ابرقدرت انرژی بودن، همچنان از هر فرصتی برای حفظ بازار و همچنین افزایش درآمد ارزی و یا تبدیل آن به مزیت های دیگر استفاده می کنند.
این نکته نیز حایز اهمیت است که احتمالا روس ها از انگیزه اروپایی ها به خوبی آگاه هستند اما در شرایط کنونی، به جای محدود کردن خود در دام منازعه سیاسی، از هر فرصتی برای افزایش منافع خود بهره می برند و بازار را به رقبا نیز واگذار نمی کنند.
به نظر من، به دلیل اظهارات غیرمسئولانه و بی تدبیرانه برخی مسئولان درباره زمستان سخت اروپا، کشور فرصت های سیاسی موجود در رابطه با اروپا را از دست داد.
ساعدنیوز: بسیاری از تحلیلگران حوزه انرژی معتقدند که ایران می توانست با استفاده از بحران به وجود آمده در بازار انرژی، ره صد ساله را یک شبه برود و به یکی از تأمین کنندگان انرژی جهان تبدیل شده و اقدام به تنوع بخشیدن به بازارهای هدف خود کند. متأسفانه چنین اتفاقی رخ نداد. چرا مسئولین ذیربط از این فرصت طلایی استفاده نکردند و چه عواملی باعث از کف رفتن این فرصت شد؟
دکتر عفیفه عابدی: از ابتدای جنگ اوکراین و مطرح شدن امکان باز شدن بازار انرژی اروپا به سوی ایران، برخی کارشناسان از عدم وجود زیرساخت لازم برای تحقق این هدف می گفتند. اما به نظر من، ایران قبل از اینکه بازار ایجاد شده در اروپا را از دست دهد، به دلیل اظهارات غیرمسئولانه و بی تدبیرانه برخی مسئولان درباره زمستان سخت اروپا، فرصت های سیاسی موجود در رابطه با اروپا را از دست داد.
بدین ترتیب روند روابط ایران و اروپا در سراشیبی سقوط قرار گرفت. ایران می توانست از مناسبات با اروپا برای کنترل پیامدهای منفی بحران اوکراین بر مذاکرات هسته ای و هم در میانجی گری در جنگ بهره ببرد. در همین حال هر حجم از معامله محدود گازی هم رخ می داد برای اقتصاد ایران گشایشگر بود.
چنانچه در این فاصله حتی کشورهایی که تولید کننده گاز نبودند، توانستند با خرید گاز از روسیه و فروش به اروپا، از این فرصت بهره برداری اقتصادی و سیاسی کنند.
اتحادیه اروپا و آمریکا در قبال برنامه هسته ای ایران استراتژی و اهداف سیاسی و امنیتی مشترکی دارند
*** این مصاحبه توسط سمیرا شمس عضو تحریریه ساعدنیوز تهیه شده است.
2 سال پیش