آزمایش غربالگری نیفتی یا سل فری در بارداری چیست؟

در خون گرفته شده از مادر باردار به دنبال قطعات کوچک DNA جنین می گردند که cfDNA (Cell-Free DNA) نامیده می شود. این DNA جنین به هنگام مرگ و شکسته شدن سلول های جنینی و آزاد شدن DNA آن ها به درون جریان خون مادر ایجاد می شوند.

انسان ها دارای ۲۳ جفت کرورموزوم می باشند٬ که از DNA تشکیل شده و اطلاعات ژنتیکی ما را حمل می کند. تریزومی به حالتی گفته می شود که از هر کروموزوم به جای یک جفت٬ ۳ عدد وجود داشته باشد.

• تریزومی ۲۱:

تحت عنوان سندروم داون نیز شناخته می شود٬ به علت وجود یک کروموزوم ۲۱ اضافه است و شایع ترین نوع تریزومی به هنگام تولد است. سندروم داون با ناتوانی های ذهنی خفیف تا متوسط٫ مشکلات گوارشی و قلبی همراه است. بیشتر کودکانی که با ستدروم داون متولد می شوند تا سنین بزرگسالی زنده می مانند. بر اساس تخمین ها تریزومی ۲۱, ۱در ۷۰۰ نوزاد تازه متولد شده دیده می شود.

• تریزومی ۱۸:

تحت عنوان سندروم ادوارد نیز شناخته می شود٬ به علت وجود یک نسخه اضافه از کروموزوم ۱۸ بروز می کند و با نرخ بالایی از سقط جنین در ارتباط است. نوزادان متولد شده با تریزومی ۱۸ دارای مشکلات قلبی مادرزادی و بسیاری از اختلالات دیگر هستند که با کوتاه شدن عمر این متولدین همراه است. بر اساس تخمین ها تریزومی ۱۸ در یک نوزاد از هر ۵۰۰۰ نوزاد متولد شده دیده می شود.

• تریزومی ۱۳:

تحت عنوان سندروم پاتائو نیز شناخته می شود٬ به علت وجود یک نسخه اضافه از کروموزوم ۱۳ بروز می کند و با نرخ بالایی از سقط جنین در ارتباط است. این متولدین علاوه بر ناهنجاری های شدید قلبی و عصبی و دیسمورفیسم های چهره دارای بسیاری از مشکلات پزشکی دیگر نیز می باشند. زنده ماندن این نوزادان بیشتر از یک سال نادر است. تخمین زده می شود یک نوزاد از هر ۱۶۰۰۰ نوزاد با این ناهجاری متولد می شود.

تغییرات تعدادی در کروموزوم های جنسی نیز منجر به بروز اختلالات خفیف تری می شود که ممکن است با ناتوانی ذهنی و ناباروری همراه باشد.

آزمایش سل فری به چه صورت انجام می گیرد؟

آزمایش غربالگری نیفتی یا سل فری در بارداری با تهیه 10 سی سی نمونه خون وریدی از مادر و بررسی DNAهای جنین با روش های تخصصی ژنتیکی انجام می گیرد. همچنین این تست در هر ساعت از شبانه روز و بدون نیز به ناشتا بودن، قابل انجام گرفتن است. در سال های قبل برای انجام این تست نیاز به ارسال نمونه های خون به خارج از کشور وجود داشت. اما خوشبختانه در حال حاضر برخی از آزمایشگاه های تخصصی در داخل کشور توانایی انجام این تست را دارند.

بهترین زمان انجام آزمایش سل فری

زودترین زمان انجام تست نیفتی هفته دهم بارداری است. از آنجایی که اکثریت این DNA های جنینی از جفت آزاد می شوند و تا ده هفتگی هنوز جفت به اندازه کافی رشد نکرده است، پس تا قبل از هفته دهم بارداری مقدار مناسبی از این DNA های آزاد جنینی در داخل جریان خون مادر وجود ندارد. از هفته دهم بارداری تا زمان زایمان امکان انجام تست Cell Free Fetal DNA فراهم است.

چه کسانی بهتر است تست سل فری را انجام دهند؟

آزمایش غربالگری نیفتی یا سل فری در بارداری عموما به عنوان مرحله دوم غربالگری جنین در موارد زیر انجام می شود که عبارتند از:

• مادران دارای سن 35 سال و بیشتر
• وجود نتایج غیرطبیعی در سونوگرافی مثل: میزان NT بیشتر از 3 میلی متر
• گزارش نتیجه خطر متوسط در غربالگری مرحله اول
• وجود سابقه مشکلات ژنتیکی در خانواده
• ابتلای فرزند قبلی به مشکلات ژنتیکی
• پدر یا مادر ناقل نقص های کروموزومی
• مواردی که والدین از انجام CVS یا آزمایش آمنیوسنتز در بارداری به علت خطر سقط و یا تهاجمی بودن آزمایش می ترسند.

هزینه انجام آزمایش نیفتی

Cell Free Fetal DNA گران ترین آزمایش در طول بارداری است. هزینه ی انجام آن در مراکز مختلف و با توجه به اینکه آنالیز نمونه در داخل کشور و یا با ارسال به خارج انجام می گیرد، متفاوت است و رنجی در حدود 1/7 تا 2/5 میلیون تومان دارد. همچنین این آزمایش تحت پوشش بیمه هایی چون تامین اجتماعی و سلامت قرار ندارد.

تفسیر نتایج آزمایش سل فری

نتیجه آزمایش سل فری به سه صورت گزارش می گردد:

مثبت یا پرخطر : یعنی جنین به احتمال زیاد به یکی از تریزومی های 21، 18 یا 13 دچار است و نیاز به انجام آمنیوسنتز وجود دارد.

منفی یا کم خطر : یعنی جنین با احتمال بالایی در معرض خطر ابتلا به تریزومی های 21، 18 و 13 نیست. اما در مورد وجود یا عدم وجود سایر مشکلات ژنتیکی در او نمی تواند اظهار نظر کند.

بدون جواب: در این موارد انجام تست با شکست روبه رو شده است که یا می توان تست را مجددا تکرار کرد و یا با آمنیوسنتز و سونوگرافی ادامه بررسی سلامت جنین را پیش گرفت.

چه مواردی باعث شکست در انجام سل فری می شود؟

• انجام تست پیش از ده هفتگی
• کم بودن میزان DNA آزاد در خون مادر
• چاقی مادر ( وزن بالای 81 کیلوگرم مادر تا 3، 4 برابر احتمال شکست آزمایش را بالا می برد، همچنین احتمال نتایج منفی کاذب نیز در این افراد بیشتر است).
• استفاده از برخی داروها مثل انوکساپارین
• بارداری حاصل از لقاح آزمایشگاهی
• بارداری دوقلویی

درصد خطا در نتایج تست سل فری

باید دانست هرچند میزان خطا در آزمایش سل فری بسیار کم است، اما این آزمایش یک تست تشخیصی نیست و در دسته آزمایشات غربالگری پر قدرت جای دارد. قدرت تشخیص و موارد مثبت کاذب (یعنی آزمایش، فرد سالم را مشکل دار نشان می دهد) این تست برای مشکلات ژنتیکی مختلف به شرح زیر است:

انجام سل رفری در بارداری های دوقلویی

استفاده از آزمایش غربالگری نیفتی یا سل فری در بارداری دوقلویی و به خصوص در موارد دوقلویی های تک تخمکی، مسئله بحث برانگیزی است. در دوقلویی های تک تخمکی، قدرت تشخیصی آزمایش به شدت پائین می آید. چرا که در این جنین ها محتوای ژنتیکی مشابه است و نمی توان تشخیص داد که دقیقا کدام جنین سالم و کدام دارای مشکل است. به همین خاطر انجام سل فری تنها در دوقلوهای دو تخمکی معقول به نظر می رسد. مطالعات مختلفی در این زمینه انجام گرفته و همچنان در حال انجام است، اما نتایجی که تا به امروز به دست آمده نشان می دهد که قدرت سل فری در بارداری دوقلویی در تشخیص سندرم داون قابل قبول است اما هنوز به اندازه کافی برای سندرم های دیگر حساس نیست.

انجام سل فری در بارداری های دوقلویی که یکی از جنین ها مرده است، ممنوع است زیرا با اینکه یکی از جنین ها زنده نیست، اما جفت او فعال است و همچنان DNAهای آزاد را به داخل خون مادر تولید می کند.

انجام سل فری در بارداری های سه قلویی و بیشتر

از آنجایی که هنوز در مورد بارداری های دوقلویی مطالعات، برای سل فری قدرت کافی را قائل نیستند، انجام این تست در بارداری های بیش از دو جنین توصیه نمی گردد. همچنین تنها یک مرکز در استرالیا وجود دارد که سل فری را برای بارداری های سه قلویی امتحان کرده و 7 بارداری را به صورت صحیح پایش کرده است.

در مجموع باید گفت تصمیم برای انجام سل فری با توجه به شرایط بارداری، سوابق بیماری های ژنتیک در خانواده، وضعیت آزمایش های قبلی و خواست والدین انجام می شود.

تعیین و تفسیر جنسیت در آزمایش سل فری

به کمک انجام آزمایش غربالگری نیفتی یا سل فری در بارداری جنسیت جنین نیز از همان 10 هفتگی قابل تشخیص است. تعیین جنسیت با بررسی کروموزوم های X وY انجام می شود. تشخیص جنسیت جنین از آن جهت در علم پزشکی با اهمیت است که بعضی از بیماری ها تنها در جنس خاصی( مذکر یا مونث) رخ می دهند. مثلا: هموفیلی بیماری است که در جنس مذکر خودش را نشان می دهد. به همین خاطر NIPT با هدف پیدا کردن چنین جنین هایی از میان جنین های سالم انجام می گیرد. در مطالعه ای باکیفیتی که در سال 2017 برای بررسی قدرت تشخیص جنسیت در تست NIPT انجام گرفت، دقت این تست، در بارداری های تک قلویی بیش از 98درصد و در بارداری های دوقلویی 97درصد گزارش شد. همچنین در تحقیق دیگری که با بررسی 198 بارداری دوقلویی در سال 2019 انجام شد، قدرت تشخیص جنسیت تستNIPT در زمانی که هر دو جنین دختر بودند 98 درصد و هنگامی که هر دو یا یکی از جنین ها پسر بودند، 95 درصد بود. با توجه به این موارد NIPT دارای دقت مناسبی برای تشخیص جنسیت جنین در بارداری های تک قلویی و دوقلویی است.