◄ تاریخچه ورود ماشین به ایران
در حال حاضر در ایران هم مانند دیگر کشورهای جهان، ماشین که برای حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرد جایگاهی ویژه در میان مردم یافته است به طوری دیگر روزی را نمی‌توانید بیابید که خیابان‌ها خالی از ماشین باشد.
تاریخچه ماشین در ایران دارای سابقه‌ای چندین ده ساله است که در طی این مدت با فراز و فرودهایی رو به رو بوده است.
قبل از اینکه اتومبیل و به قول قدیمی‌ها کالسکه بخار بین بزرگان و ثروتمندان رواج یابد، کالسکه، وسیله‌ای که بیشترین شباهت را به اتومبیل داشت از زمان ناصرالدین شاه رواج پیدا کرده بود.
تاریخ دقیق ورود نخستین خودرو به ایران زیاد مشخص نیست اما به نقل از جعفر شهری (نویسنده و پژوهنده تاریخ تهران) اولین بار در آذرماه سال 1279 خورشیدی طی سفر مظفرالدین شاه به اروپا بود که دو اتومبیل با دو شوفر فرانسوی راهی ایران شد. این نخستین جفت اتومبیل از نوع رنو بودند و از فرانسه خریداری شده بودند.
این اتومبیل‌ها را در پاریس به‌وسیله راه‌آهن و کشتی و از طریق روسیه و دریای خزر به ایران فرستادند. مردم به این اتومبیل مظفرالدین شاه «کالسکه آتشی» می‌گفتند. این اتومبیل‌ها سرعتشان از 40 کیلومتر بر ساعت تجاوز نمی‌کرد و ظرفیت آن چهار نفر بود. گویا این دو اتومبیل خریداری شده یکی در میانه راه به علت نقص فنی و مشکلات حمل آن برای همیشه می‌ماند و دیگری در هنگام ترور نافرجام محمدعلی شاه (که در دوشان تپه برای دیدن باغ‌وحش می‌رود) با نارنجک منفجر می‌شود و در پایان بدون اینکه این اتفاق خسارت جانی به‌دنبال داشته باشد محمدعلی شاه با کالسکه به دربار برمی‌گردد. بعد از مظفرالدین شاه احمدشاه قاجار دومین شاه ایران است که اتومبیلی خریداری می‌کند و سومین شاه ایران است که سوارشدن بر آن را تجربه کرده است.
نقل است که ناصرالملک که مدت‌ها در انگلستان و فرانسه زندگی کرده بود هنگام انتصاب به مقام نیابت سلطنت برای احمدشاه خردسال یک دستگاه اتومبیل را به هزینه دولت ایران از اروپا خریداری کرد. این اتومبیل‌ها راهی تهران شدند و مورد استفاده دربار قرار می‌گرفتند. به غیر از دربار قاجار، سیاحان اروپایی نیز اولین اتومبیل‌ها را وارد ایران کردند ولی بعدها نیز در میان سیاستمداران و ملاکان بزرگ و تجار سرشناس به خصوص تجار بوشهری همچون: حاج امین‌التجار و معین التجار بوشهری و دیگر تجار یزدی، شیرازی و کرمانی خرید اتومبیل باب شد و به نوعی نشانه اشرافیت و چشم و هم‌چشمی تجار از هم بود.
نخستین واردکننده اتومبیل در ایران
وثوق الدوله، نخست وزیر عصر احمدشاه کسی است که از او به عنوان نخستین واردکننده اتومبیل در ایران یاد می شود. وی اتومبیل های سواری فورد کروکی را وارد ایران کرد که سرعت شان به چهل کیلومتر در ساعت می رسید و چون فاقد گیربکس و جعبه دنده ای برای پایین یا بالا بردن فشار و قدرت موتور بودند، فقط در سطوح هموار و صاف کارایی داشتند. این اتومبیل ها در جاده های شیب دار (سربالا) قابل استفاده نبودند و در سرازیری ها هم به علت اهرمی بودن ترمز و عدم کنترل راننده بر اتومبیل، مسافران مجبور به پیاده شدن می شدند تا اتومبیل سبک شود.
ویژگی های خودروهای نخستین
در بدو ورود اتومبیل ها به ایران خبری از دینام و باطری در آنها نبود و باید با هندل روشنشان می کردند. این خودروها فاقد بوق برقی بودند و چراغ آنها نیز با کبریت روشن می شد. هیچگونه سیستم گرمایشی و سرمایشی در آنها تعبیه نشده بود و در زمستان و تابستان دردسرهایی برای مسافرانشان به وجود می آوردند.
در آن زمان جاده ی آسفالته ای وجود نداشت و کوچه ها نیز به قدری تنگ و باریک بودند که جان راننده را به لب می آوردند تا از آنها عبور کند. قیمت هر اتومبیل بسته به نوع و مارک آن بین 300 تا 350 تومان بود که یک پنجم آن را به عنوان پیش قسط دریافت می کردند و خریدار بقیه اقساط را در دراز مدت پرداخت می کرد.
گران ترین اتومبیل های نخستین گراهام پیچ بود که 2500 تومان قیمت داشت و همراه آن مقدار زیادی لوازم یدکی دو حلقه زاپاس، یک جعبه آچار، یک تلمبه باد و یک چراغ سیار نیز عرضه می شد. جوایزی مانند ساعت مچی یا بغلی، فندک و کت چرمی و قوطی سیگار و تسبیح و جاکلیدی برای خریداران در نظر گرفته شده بود که به دلیل سقف برزنتی (کروکی) اتومبیل‌ها کت چرمی یا بارانی برای مقابله در برابر باد و باران و جلوگیری از خیس شدن شوفرها به آنها هدیه داده می شده است از همه محبوب تر بود چرا که رانندگان با پوشیدن این کت های چرمی یا بارانی ها و گذاشتن کلاه های خلبانی بر سر و زدن عینک های دودی، خودشان را شبیه به خلبان ها می کردند و به دیگران فخر می فروختند.
از سال 1289 و پس از گذشت چهار سال از صدور فرمان مشروطیت، قانون مالیات شهری بر وسایل نقلیه از تصویب مجلس شورای ملی گذشت و دولت اجازه یافت از هر اتومبیل ماهانه پنج تومان مالیات دریافت کند این هزینه آنقدر زیاد بود که تنها مرفهین جامعه از عهده آن برمی‌آمدند. همچنین مالیات‌هایی برای گاری‌های اسبی، صاحبان اسب، الاغ، شتر و دوچرخه وضع شد. طبق این قانون چنانچه اتومبیلی از خارج تهران وارد می‌شد صاحبش ملزم به پرداخت یک تومان مالیات و عوارض بود.
وسایل نقلیه مخصوص دربار، ماموران سیاسی دولت و کارکنان نظامی و سیاسی دولت‌های خارجی، ارتش، بهداری و بلدیه از پرداخت مالیات معاف شدند. اتومبیل در ابتدا نتوانست در بین مردم به محبوبیت برسد، زیرا وضعیت راه‌ها به‌گونه‌ای نبود که بتوان در آن با اتومبیل تردد کرد. نیاز به راه‌ها سبب شد تا روس‌ها در سال 1285 ه.ش جاده جلفا - تبریز را احداث کنند. سپس در سال 1288 جاده انزلی -رشت - قزوین ساخته شد.
اولین خیابانی که در ایران رنگ آسفالت به‌خود دید میدان توپخانه بود که به مناسبت ورود ملک فیصل اول پادشاه عراق ایجاد شد. گسترش راه‌ها و ایجاد سنگفرش‌ها در تهران سبب شد که اتومبیل به‌وسیله‌ای محبوب و تجملی برای اعیان و اشراف بدل شود. مساعدت و آبادانی راه‌ها و خیابان‌ها به گسترش تعداد اتومبیل‌ها افزود؛ اما چون قانون مشخصی نبود هرج‌ومرجی عظیم در عبور و مرور اتومبیل‌ها رخ داد تا درنهایت پس از تاسیس بلدیه تهران در سال 1285 به‌منظور بهبود شرایط زندگی شهری قوانین عبور و مرور مشخصی برای اتومبیل‌ها و درشکه‌ها و کالسکه‌ها وضع شد به همین منظور اداره عبور و مرور ایجاد شد.
در میدان توپخانه آژانی از اداره عبور و مرور می‌ایستاد و بر طاق جایگاهش فانوسی چهار طرفه با شیشه‌های سبز و سرخ نصب و در آن لامپی کار گذاشته شده بود که با کلیدی که در اختیار آژان بود فرمان ایست و حرکت داده می‌شد.
همگام با اینکه زندگی شهرنشینی توسعه پیدا کرد میزان واردات ماشین از سال 1300 هجری شمسی افزایش پیدا کرد. البته خودرو هم همانند دیگر محصولاتی که از فرنگ وارد ایران می‌شد مدت زمانی طول می‌کشید تا مردم با آن کنار بیایند.
در آن عصر مردم هر روز برای اینکه این چهار چرخ عجیب و غریب را تماشا کنند به میدان مشق که باغ ملی کنونی است می‌رفتند و این وسیله را با عناوینی از قبیل گردونه فرنگی، خر دجال، ارابه شیطان می‌شناختند.
مردم آن عصر معتقد بودند که سر و صدای وحشتناکی که هنگام روشن شدن از این وسیله شنیده می‌شد مسافران را راهی جهنم خواهد نمود.
لازم است بدانید که در آن سال‌ها بیشتر ماشین‌ها از کشورهایی همچون انگلیس و آمریکا وارد ایران می‌شد.
اتومبیل خیلی زود و به‌سرعت توانست زندگی شهری را متحول سازد، تسهیل در امر جابه‌جایی و حمل‌ونقل بارها تجارت و بازرگانی را نیز آسان کرده بود. این وسیله که ابتدا به‌عنوان ابزاری تجملی در دست اعیان و اشراف قرار داشت خیلی زود به‌وسیله‌ای برای عموم مردم درآمد.
حمل و نقل و جابه‌جایی عمومی سبب شد تا در سال 1305 تعدادی اتوبوس از دانمارک خریداری شود و در همین سال لایحه تاسیس شرکت اتوبوسرانی از مجلس شورای ملی گذشت و اجازه اتوبوسرانی به دانمارک واگذار شد و اتوبوس‌های این شرکت در هفت‌خط مشغول به کار شدند.
پس از جنگ جهانی اول تعداد خودروها در ایران و به‌خصوص در تهران به‌صورت چشمگیری افزایش یافت. این افزایش خودرو در تهران با رشد ترافیک و بی‌قانونی در مقررات رانندگی همراه بود سرانجام نظمیه تهران در سال 1295 ه.ش بخشنامه‌ای خطاب به رانندگان خودروهای خصوصی و عمومی صادر کرد تا در اداره نظمیه حضور یابند و امتحان رانندگی بدهند و خودروهایشان را شماره‌گذاری کنند.
اتومبیل رفته‌رفته به یکی از بهترین و پرسودترین وسایل در نزد ایرانیان تبدیل شد و شغل‌های مرتبط با این صنعت از پردرآمدترین کسب‌وکارها در ایران شد به‌طوری که هرکسی دوست داشت در این صنعت و حرفه وارد شود. رانندگان (شوفرها) اتومبیل‌ها در شهر با انگشت‌نشان داده می‌شدند و در نزد کسبه و مردم از احترام خاصی برخوردار بودند.
آهنگ سریع واردات خودرو در حوالی سال 1310 ه.ش به حدود سه هزار دستگاه در سال رسید تا درنهایت دولت ایران را به این فکر انداخت تا خود مستقیما به صنعت خودروسازی ورود کند. اتومبیل به‌قدری در بین ایرانیان محبوب شده بود که اولویت اول هر جوان شهری خرید یک دستگاه اتومبیل بود. اتومبیل خیلی زود جایگاه مسکن را در بین ایرانیان گرفت و به مهم‌ترین اولویت زندگی ایرانیان بدل شد. این محبوبیت و علاقه شدید به اتومبیل سبب شد تا کارخانه‌های خودروسازی ایران در زمره نازپرورده‌ترین کارخانه‌ها محسوب شوند و دست آنها را در انجام هر عملکردی باز بگذارد. محبوبیت فزاینده و بیش از حد خودرو در ایران و نیز بستن مرزهای واردات و عدم ایجاد فضای رقابت، سبب آن شد که تولید اتومبیل در ایران به یک صنعت مهم تبدیل شود.
صنعت خودروسازی در ایران
از اواسط دهه 1330 کم کم ایران صاحب صنعت خودروسازی شد و با مونتاژ خودروهای خارجی و سپس با بومی کردن محصولات کشورهای دیگر توانست در این صنعت فعالیت کند.
در سال 1335 بازرگانی به نام جعفر اخوان نمایندگی شرکت جیپ آمریکا را به دست آورد تا بتواند نسبت به واردات جیپ ویلیز که یادگاری از دوران جنگ جهانی دوم بود، اقدام کند. سه سال بعد، وی کارخانه ای تحت عنوان شرکت بازرگانی جیپ در کیلومتر 9 جاده مخصوص کرج تاسیس کرد و کار مونتاژ جیپ ویلیز را با نام جیپ شهباز آغاز نمود. سپس وانت سیمرغ نیز به جمع خودروها اضافه شد و کم کم با توجه به وضع راه های کشور، خودروهای دو دیفرانسیل شاسی بلند، طرفداران بسیاری پیدا کرد.
سپس در سال 1341، ایران خودرو آغاز به کار کرد و پس از آن در سال 1344 شرکت تولید اتومبیل سیتروئن باعث رونق خودروسازی در ایران شدند.
قطعاً می‌دانید اولین اتومبیلی که در ایران ساخته شد« پیکان » بود که در «کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال» تحت لیسانس کارخانه تالبوت انگلستان به تولید می‌رسید.
گفتنی است که این خودرو در سال 1346 روانه بازار شد. پس از این، در سال‌های بعد تولید ماشین‌هایی اعم از اتوبوس، وانت و مینی بوس آغاز گردید.
در همان سال بود که ماشین‌های «شاهین» و «آریا» در کارخانه پارس خودرو به تولید رسید.
پس از آن در سال 1347 ماشین «ژیان» در کارخانه ساپیا تولید شده و روانه بازار شد.
در سال 1351 کارخانه پارس خودرو به شرکت « جنرال موتورز ایران » تبدیل شد که همین امر موجب شد تولید اتومبیل‌های شاهین و آریا متوقف شده و ساخت سواری‌های شورولت 2500 و 2800 سی سی و نیز ساخت سه نوع اتومبیل سواری دیگر به نام‌های « بیوک »، « شورولت نوا » و « کادیلاک » تحت لیسانس جنرال موتورز آمریکا آغاز گردد. تولید این ماشین‌ها تا پایان سال 1360 ادامه داشت.
این کارخانه تولید سواری ژیان را در سال 1359 متوقف نمود و به جای آن مبادرت به تولید سواری« رنو 5 » نمود، البته ساخت ژیان از سال 1354 شروع شده بود.
در سال‌های اخیر تولید اتومبیل‌هایی با فناوری جدیدتر شروع شده است. پژو 405، پژو 206، مزدا 323، پراید و نیسان پاترول از این دست هستند.
انتهای پیام
