با صنایع دستی استان مازندران آشنا شوید

سه عنصر هنر، فرهنگ و صنعت در ذات صنایع دستی استان مازندران نهفته است. صنایع دستی این استان، روایتگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق ساکنان کرانه دریای مازندران است و تجلی گاه بخش قابل ملاحظه ای از هنر و خلاقیت اقوامی است که با این صنایع سر و کار دارند.صنایع دستی این استان با توجه به ویژگی ها و شاخصه های آن می تواند به عنوان یک پیام رسان جدی از فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی در سطح جهانی نقش ایفاء کند.بر اساس تحقیقات و کاوش های باستانشناسی سابقه و قدمت صنایع دستی در استان مازندران به قبل از میلاد مسیح می رسد.گواه این مدعا، کشف غار کمربند و هوتو در بهشهر و اشیاء به دست آمده از آن که متعلق به 6 هزار سال پیش از میلاد مسیح است که حکایت از آگاهی مردم آن عصر به فن ریسندگی و تبدیل پشم به نخ دارد.همچنین وجود مصنوعات سنگی، سنگ تراشیده های مسی، سفالی و مفرغی زرین، نشانه تولید لوازم خانگی توسط مردم این استان در گذشته بوده است.در نقش های قالی کلاردشت گویی طبیعت زیبا و در عین حال سخت کوهستانی متجلی می شود. زیراندازهای دست بافته هنرمندان مازندرانی و صنایع دستی مرتبط با سفال و کوزه و سرامیک و منبت و معرق و سوزندوزی ها و خاتم و مینا و کنده کاری ها و اشکال و اجسام ساخته شده در جای جای این سرزمین، آرامش، ایمان، عشق، رضا و محبت را به مخاطب خود هدیه می کند و دستان هنرمندانش فرش محبت زیرپای افراد می گستراند تا هم اوج خیال و پرواز را به رخ بکشد و هم نهایت فروتنی و از خود گذشتگی و مهمان نوازی مازندرانی ها را نشان دهد.از جمله صنایع دستی استان مازندران می توان به قالی بافی، گلیم بافی، جاجیم چه بافی، بافت گلیم چه، چوقا، شمد و ملحفه، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی سفالگری و سرامیک سازی، فرآورده های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، هنرهای مرتبط با چوب، حصیر بافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی عروسک سازی اشاره کرد.قالی بافی و گلیم بافی از رشته های اصلی و اساسی مازندران نیست ولی در استان بافته می شود. در شرایطی که فرش در بعضی مناطق حرف اول برای ابراز وجود دارد تنها شهرت خود را در مازندران به سایر رشته ها واگذار کرده است و نقشه هایی که در مازندران بافته می شود مربوط به سایر مناطق است.در ادامه برخی از صنایع دستی شهرهای مختلف استان مازندران معرفی شده است:

سفالگری

سفالگری هنری است که قدمتی به طول تاریخ دارد و گواه این مطلب ظروف سفالین کشف شده در غارها ست که عمر بعضی از آن ها نزدیک به هفت هزار سال است. هنرمندان مازندرانی با استفاده از هنر خود و گِل پخته ظرف های زیبایی را می سازند که در فروشگاه های صنایع دستی در مقابل چشمان خریداران می درخشند. بهنمیر، جویبار و قائمشهر از شهرهایی اند که بیشترین میزان ظروف سفالی در آن ها تولید می شوند.

نمد مالی

نمد مالی هنری بسیار قدیمی است که در آن با استفاده از الیاف پشمی به همراه آب محصولاتی مانند کلاه، کوله، کلمد، دوش نمد و فرش های نمدی تولید می شود. جالب است بدانید که نمد بافته نمی شود و فقط با فشاری که با دست یا پا روی ترکیب الیاف و آب می آورند تولید می شود. نمدمالی چندین هزار سال قدمت دارد اما تاریخ و مکان پیدایش آن به صورت دقیق مشخص نیست. تولید نمد و نمدمالی در روستای کجور و اطراف رامسر رواج دارد.

چنته

چنته نوعی کیف دسته دار است که در گذشته چوپان ها برای حمل وسایل خود از آن استفاده می کردند. مراحل تولید چنته شبیه به مراحل تولید جاجیم است و آن را با دستگاهی به نام کرک چال تولید و با گل های کاموایی و مهره تزیین می کنند. روستای لفور، از توابع سوادکوه، محل تولید چنته است.

پارچه بافی

پارچه بافی یکی از شاخه های نساجی و از هنرهای قدیمی استان مازندران است که با ریسیدن نخ پارچه تولید می شد و از آن پارچه ها برای دوخت لباس های مختلف استفاده می کردند. در گذشته با پارچه های نخی، ابریشمی و پشمی لباس دوخته می شد. پارچه های نخی و لطیف شمد، پارچه های ابریشمی الیجه و پارچه های پشمی چوغا و باشلق نام دارند.

موج بافی

ماده اولیه موج بافی که پشم است، با نام های «رختخواب پیچ» و «ایزار» شناخته میشود و همین امر سبب شده که ارزان و قابل شست و شو دارای استحکام، نرم و سبک باشد. موج بافی به علت صفاتی که دارد، در گذشته بعنوان هنر فراگیری مطرح بود و اینک کم و بیش در این منطقه رواج دارد. امروزه در روستاهای منطقه کجور هنر موج بافی بجامانده است. گونه ای از این دست بافت ها با همین کاربرد «چاد شب» نامیده می شود. مشهور ترینش «چادر شب دارایی» است که شامل رنگ های متنوع به خصوص طیف های گوناگون رنگ قرمز که نسبت به رنگ های دیگر جذابیت بیشتری دارد است. در این منطقه در کنار بافت این نوع پارچه، سفره های ظریف و پرارزش نیز بافته می شود. بدین ترتیب از صنایع دستی مازندران می توان به موج بافی اشاره کرد.

جوراب بافی

جوراب بافی یکی از صنایع دستی پرکاربرد است که این روزها بافت آن در روستای آلاشت، از توابع سوادکوه، رونق بیشتری دارد. جوراب از پشم و به وسیله دستگاه جوراب بافی و یا با دست بافته می شود. جوراب های دست باف روستاییان در بیشتر بازارچه های سنتی و محلی دیگر شهرهای استان مازندران وجود دارند و برای گرم ماندن در سرمای زمستان پاپوش های مناسبی اند.

جاجیم بافی

در میان دست بافت های روستایی ، جاجیم از اهمیت بیشتری برخوردار است و کاربردهایی نظیر زیرانداز، پشتی، سجاده رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه کرسی و... داردو این هنر در بسیاری از مناطق روستایی از جمله «متکازین» از توابع بهشهر بخش دودانگه شهرستان ساری، آلاشت سواد کوه ، کجور، نوشهر و کلاردشت چالوس اقبال و توجه است. در روستای کوهستانی و ییلاقی متکازین در بخش هزار جریب بهشهر ، اصولا" بافت جاجیم توسط زنان صورت می گیرد و مردان جز در مرحله تهیه پشم، نقش چندانی ندارند. در بافت جاجیم این منطقه پس از بافتن حاشیه، نقش اندازی که در اصطلاح «گل» خوانده می شود صورت می گیرد . این نقش ها اسامی مختلفی دارند چهار گل، خشتی ، پنجه ای، گل آفتاب گردان، آفتاب تیره، حاشیه های اطراف نیز با طرح مثلث دندانه دار پر می شود. برای بافت جاجیم در اندازه های بزرگ تر دو یا چند عدد جاجیم بافته شده به اندازه عرض دار موجود را به یکدیگر متصل می نمایند و یک جاجیم در اندازه دل خواه شکل می گیرد.

گلیم بافی

گلیم بافی یکی از صنایع دستی استان مازندران است که بافت آن در بیشتر شهرهای این استان رایج است. طرح های گلیم برگرفته از نقش ونگار های طبیعت است و معمولاً از رنگ های شاد در بافت آن استفاده می شود. گلیم به وسیله دستگاه گلیم بافی بافته می شود و با توجه به نوع و طرح آن دستگاهش هم تغییر می کند. گلیم ساده باف، گلیم چرخی باف و گلیم سوزنی از انواع دستگاه های گلیم بافی اند.

طراحی سنتی و نگارگری:

طراحی سنتی و نگارگری از جمله هنرها و صنایع دستی استان است که تولید و عرضه آن بسیار محدود شده است.

کنده کاری روی چوب:

در استان مازندران به دلیل شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل های فراوان تولید صنایع و هنرهای چوبی بسیار رایج است. از جمله اشیای کنده کاری شده، پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت خوری، صندوق تخته شطرنج یا تخته نرد و قندان و مجسمه های حیوانات است.

چوب هایی که برای این رشته هنری استفاده می شود دارای سطح صاف و مناسبی بوده مثل چوب گردو، فوفل، راش انار سرخ، انار زرد و افرا. اما برای کارهای ظریفتر از چوب گلابی استفاده می شود.

ایجاد نقش های برجسته از جمله فنون معمول است، و آن را منبت می نامند. یکی دیگر از روش هایی که زیاد به کار برده می شود و با برجسته کاری ترکیب می شود، مشبک است. یکی از فعالیت های منبت کاران در گذشته ساختن قالب های مشبک در و پنجره بود، که گاهی اوقات فضای بین گره ها با شیشه رنگی پر می شد، این گره ها را قامه می نامیدند.

حصیر بافی

حصیربافی یکی از محبوب ترین صنایع دستی استان مازندران است که بیشتر در غرب این استان رواج دارد. وسایلی که با حصیر بافته شده اند در بدو ورود به شهرهای شمالی در فروشگاه ها توجه مسافران را به خود جلب می کنند و در بیشتر اوقات جزو اولین سوغاتی اند که توسط گردشگران خریداری می شوند. برای حصیربافی از نی و دیگر گیاهان خودرو مثل گاله و واش استفاده می شود. کلاه، سبد و زیرانداز های حصیری از معروف ترین محصولات حصیر بافی اند.

لاک تراشی

از دیگر صنایع دستی مازندران می توان به لاک تراشی اشاره کرد. در مناطق روستایی و جنگلی لاک تراشی مورد توجه پیشه وران هنرمندان بوده و انواع سازه هایش بر اساس نیاز زندگی روزمره گسترش یافته است. قبلا روستاییان ساکن مناطق جنگلی بيش ترین نیازهای خود را از چوب تهیه می کردند و از مهارت خوبی در ساخت لوازم چوبی برخوردار بوده است. استادکاران به وسیله ی ریشه و تنه درختان بدون بهره گیری از ابزار کار امروزی ظروف چوبی که شامل جوله، لاک دانه پاش، کلز، قند چوله، تنباکو چوله، قاشق، ملاقه، کترا، بود می ساختند.

هنر لاک تراشی که یکی از صنایع دستی مازندران محسوب میشود یک کار ابتکاری است و جنگل نشینان با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند از ریشه و چوب درختان برای ساخت مصنوعات چوبی استفاده می کنند. درختانی که از چوب آن ها برای این کار بهره می گیرند افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد، نم دار و انجیلی است. ظروفی که از ریشه درختان ساخته می شود در برابر سرما و گرما مقاوم تر و سبک تر است و ترک بر نمی دارد و در اثر ضربه به سادگی نمی شکند. لاک تراشان معتقد هستند اگر از ظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود، خوب نگهداری شود عمر مفید آن ها حداقل بالای صد سال خواهد بود.

دستبافی یا صنایع نساجی سنتی مازندران

امروزه دستبافی به صورت تهیه و تولید انواع پارچه ها و برخی زیراندازها جاجیم، جاجیم چه، روتختی، رومیزی، روسری، لباس های محلی، ملحفه و شمد و..

در بسیاری از مناطق روستایی و برخی نقاط شهری استان مازندران مرسوم است رامیان در استان مازندران نیز یکی از مراکز مهم پارچه های ابریشمی محسوب می شود.

بعضی از دستبافان از دستگاه های ساده بافندگی نظیر دستگاه های دو وردی و چهاروردی استفاده می نمایند و برخی از آنها دستگاه های ژاکارد دستی، تک فاز و سه فاز را نیز به تدریج جایگزین دستگاه های قدیمی کرده اند.

قالی کلاردشت، ناشناخته ترین صنایع دستی مازندران

قالی کلاردشت، فرشی است که در منطقه مازندران و حتی در ایران، بسیار ناشناخته است و حتی بین تجار و بافندگان نیز نا آشنا است.

این قالی در بازار داخل بطور کل خریدار بسیار اندکی دارد و تنها گروهی از صادرکنندگان قالی اقدام به صادرات آن به کشورهای اروپایی می نمایند.

معروفترین قالی کلاردشت در روستای مکارود استان بافته می شود. قالی کلاردشت جزء قالی های درشت با فت می باشد که به قالی خرسک نیز معروف است.

نقوش قالی کلاردشت عمدتاً ذهنی و بدون نقشه هستند. در نقشهای قالی کلاردشت گویی طبیعت زیبا و در عین حال سخت کوهستانی متجلی می شود.

نقش "مل چفته" در حاشیه گلیم هرسین دقیقاً در حاشیه نقش متن یک قالی قدیمی کلاردشت مشاهده می شود.
از دیگر نقوش قالی در کلاردشت می توان به نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان اشاره کرد.

گل هایی که در متن فرش کلاردشت استفاده می کنند، عبارتند از: رسین گل (که به آن"طناب رسن" می گویند)، شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل (که یک نوع حلوا با کره محلی و عسل درست می شود)، نقشه گوزن، گنجشک، مسیر کاه گل، شانه هیری، گل ترکمن، گل لاری، گل شاه عباسی، پیل مل یا پول گردن، ماهی گل، گل چخماق، لوله پنجه، پیچ پیچی، پمپال، گل سینی، میش دندان، گل پیاله، پتو گل، کریم خانی، چهارواز، چنار، گل شیدی، پل بز (بز بدون شاخ) و بز چلچله ای (بز شاخ دار).

کنده کاری روی چوب

جنگل های انبوهی که در استان مازندران وجود دارد، باعث شده اشیای زیادی از جنس چوب توسط مردم این استان ساخته شود. اما کم کم ذوق و سلیقه مازندرانی ها کنده کاری روی چوب را به وجود آورد و ظاهر همه این اشیا به واسطه این هنر زیباتر از همیشه شد. معمولا از چوب درخت هایی مثل گردو، راش و افرا برای این کار استفاده می شود.

منبت و برجسته کاری هم از دیگر هنرهایی است که در مازندران روی صنایع چوبی اجرا می شود. درها و پنجره های قدیمی که از جنس چوب بودند، با این هنر گرانبها تزئین می شدند.

چموش دوزی

چموش به پاپوش سنتی گفته میشود که در بعضی از شهرهای گیلان تولید می شود و از جنس چرم طبیعی و بدون پاشنه است. چموش دوزی بیش تر در ماسوله رواج دارد. این صنایع دستی مازندران چند سالیست که جنبه مصرفی خود را از دست داده و حالت تزئینی بخود گرفته است. با این حال بسیاری از مسافران در سفرشان برای یادگاری و هدیه دادن چموش را بعنوان صنایع دستی گیلان می خرند. این کار باعث میشود تا هنرهای با ارزش کشورمان به فراموشی سپرده نشوند.

درباره صنایع دستی یزد چه می دانید؟