شخم در اصطلاح کشاورزی عبارت است از برگردان و حاضر کردن خاک توسط تحهیزات و ادوات کشاورزی. دلایل اصلی این کار ، یکی سست کردن زمین جهت کشت بذر و دیگری از بین بردن گیاهان و ریشه علف های هرز و بی مصرف است.
اهداف اصلی شخم زدن
شخم زدن می تواند چندین دلیل داشته باشد. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سست کردن زمین و شل کردن خاک و خردن کردن آن به گونه ای که کاشتن بذر و رشد آن بهتر صورت بگیرد .
- از بین بردن ساقه و ریشه گیاهان زائد و علف های هرزی که می توانند رشد محصول اصلی را کاهش داده و بازده آنرا پایین بیاورد.
- از بین بردن حشرات و حیوانات موزی خاک توسط حرارت و نور خورشید.
فواید شخم زدن
- شخم بقایای گیاهی را زیر خاک کرده ، با این عمل مواد آلی زمین افزایش می یابد.
- بوسیله شخم خاک پوک شده و در نتیجه انتشار ریشه در زمین و همچنین نفوذپذیری آب در خاک افزایش می یابد.
- در اثر شخم نفوذ هوا در خاک زیاد می شود بنابراین فعالیت میکروارگانیسمها افزایش می یابد.
- در اثر شخم حل شدن مواد معدنی در خاک تسهیل می گردد و در نتیجه قابلیت جذب مواد معدنی به وسیلە ریشە گیاهان افزایش می یابد.
- براثر فعالیت ریشه و فعالیت میکرو ارگانیسم ها غلظت CO2 خاک افزایش و O2 کاهش می یابد با شخم مناسب این نسبت به تعادل می رسد.
- بوسیله شخم زدن ساقه های زیرزمینی علفهای هرز ، لارو و تخم آفات گیاهی به سطح زمین منتقل شده که این عمل باعث از بین رفتن آنها خواهد شد.
- کودهای شیمیایی و آلی به خصوص کود فسفر و آهک را باید با خاک مخلوط کرد شخم مناسب باعث مخلوط شدن کود با خاک می شود.
انوع شخم زدن
روشهای مختلفی برای شخم زدن زمین وجود دارد و انتخاب شخم مناسب دارای اهمیت زیادی است. برای شخم زدن زمین زراعی برحسب اندازه ، ابعاد ، جنس ، شیب ، شرایط رطوبتی خاک ، نوع گیاه و روشهای کاشت ، روش های شخم مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد.
بعد از برداشت
برای اینکه عمل تجزیه باقی مانده محصولات کشت قبلی سرعت یابد ، بهتر است که قبل از اینکه بستر کشت برای محصول بعدی آماده شود بقایای محصولات قبلی بر روی خاک انباشته گردد. زیرا تجزیه در لایه های عمیق تر به صورت ناقص صورت می گیرد.
شخم اولیه
شخم اولیه در گیاهان یکساله یا کشت جدید به وسیله ابزاری چون گاو آهن صورت می گیرد. به طور کلی شخم باید سطح رویه خاک را جابجا کند و همچنین عمق میانی آنرا بهم بزند.
تهیه بستر
شخم ثانویه جهت مسطح و هموار کردن سطح های نامناسب شخم اولیه انجام می گیرد. اگر علف های هرز زیاد باشند تهیه بستر باید زودتر انجام شود. به این معنی که شخم زمین اگر بعد از رشد علف های هرز صورت گیرد باعث نابودی بهتر آنها می شود.
شخم بین محصولات
پس از اینکه محصولات رشد کردند شخم زدن خاک می تواند همچون بیل زنی سبب توفق رشد علف های هرز گردد. این عمل فایده دیگری نیز دارد و آن، بهبود بافت خاک و کاهش تبخیر رطوبت آن در لایه های عمیق تر است.
بهترین زمان برای شخم زدن زمین
با شخم زدن نه تنها از شر علف های هرز خلاص می شوید، بلکه حشرات را هم دور خواهید کرد. این حشرات اثرات مخربی روی زمین دارند و باعث ایجاد مشکلاتی در کاشت گیاه می شوند. وجود کرم ها نیز در روی زمین باعث بهم ریختن دمای متعادل زمین می گردد. اما باید بدانیم چه زمانی باید باغچه و زمین خود را شخم بزنیم.
شخم زدن پاییزی
بعضی از باغبان ها باغ خود را هم در پاییز و هم در اوایل بهار شخم می زنند. شخم زدن پاییزی می تواند برنامه ای برای آمادگی بیشتر زمین برای رشد محصولات باشد اما در بعضی از مناطق سطح زمین در فصل پاییز خشک نیست و در نتیجه شخم زدن به خوبی پیش نخواهد رفت.شخم زدن در اواخر پاییز نیز ایده خوبی است اما هوا به شدت سرد است و زمین بیش از حد سفت می شود و در نتیجه شخم زدن سخت تر انجام خواهد گرفت.اگر اصرار دارید که شخم زدن را در فصل پاییز انجام دهید ، بهتر است که صبر کنید تا هوا به خوبی گرم شود و رطوبت آن از بین برود و حشرات نیز در سرمای هوا کشته شده باشند.شخم زدن چند هفته بعد از برداشت زمین، می تواند آلودگی را وارد خاک کند و باعث شود که علف های هرز جدیدتر شروع به رشد کنند و در زمین باقی بمانند.
شخم زدن بهار
شخم زدن در فصل بهار نیز زمان مناسبی است زیرا زمین از سرمای زیاد خلاص شده و نرم تر است اما بهترین کار این است که یک بار در فصل پاییز و یک بار هم در فصل بهار زمین را شخم بزنید.بعضی از باغبانان برای دور کردن حشرات یک ماه قبل از کاشت محصول، زمین را شخم می زنند. بعضی از آنها نیز عقیده دارند که دوبار شخم زدن در سال باعث کار کشیدن زیاد از خاک می شود که برای سلامت آن خوب نیست.اگر در مناطقی زندگی می کنید که بادهای شدید دارد، بهتر است که ریسک نکنید و در فصل رشد گیاه، زمین را شخم نزنید.
بافت خاک برای شخم زدن چگونه باشد؟
باید خاک مرطوب را برای شخم زدن انتخاب کنید، نه خاک خیس . خاک خیس با شخم زدن گل می شود و فشرده می گردد . بهترین خاک برای شخم زدن، خاک نسبتا شل با وزن متعادل است.خاک بیش از حد خشک نیز نمی تواند مواد مغذی را بعد از شخم زدن به گیاه برساند، پس مرطوب بودن معمولی خاک بهترین حالت برای شخم زدن می باشد.
چگونه زمین را شخم بزنیم ؟
- اول زمان مناسب را تعیین کنید و هدف خود را از شخم زدن مشخص کنید.
- سپس یک جهت مناسب را برای شخم زدن انتخاب کرده و هرگز در وسط کار، آن را تغییر ندهید. البته رعایت این نکته با تراکتور کار راحتی است.
- حال باید عمق های مختلف را در خاک ایجاد کنید و خاک را زیر و رو کنید . راحت ترین نوع شخم زدن این است که خاک زیری را بالا بیاورید و آن را عوض کنید.
- بعد از اتمام کار شخم زدن ، برای غنی کردن خاک مقداری کود گیاهی به آن اضافه کنید.
انواع تراکتورهای مخصوص شخم زدن
برحسب شرایط ، نوع ماشین شخم فرق می کند. بیل به ویژه بیل نوکدار یکی از قدیمی ترین ابزارهای شخم برای برگرداندن خاک است که هنوز هم یکی از بهترین وسایل شخم زدن در گل کاری ، سبزکاری ، زمینهای کوچک ، ناهموار و بین درختان است.از آنجایی که شخم با بیل سخت و دشوار است بشر در گذشتۀ دور به فکر ساختن وسیله ای جایگزین بوده است. چون این وسایل ابتدا توسط گاو کشیده می شد و در نوک برخی از آنها یک تکه آهن تعبیه شده بود آن را گاوآهن نامیدند. نامی که هنوز هم معتبر بوده و مورد استفاده قرار میگیرد. در حالی که امروزه هم شکل آن تغییر کرده و هم اینکه نیروی کششی آن بسیار متفاوت شده است.
مولدبورد
این تراکتورها در قسمت لبه بالای خود دارای انحنا هستند و منافذ عمیقی را داخل خاک حفر می کنند و موج سنگینی را ایجاد خواهند کرد.
دیسک
این تراکتورها آلودگی ها را به خوبی پاکسازی می کنند و برای زمین های سفت و سخت پاسخگوی خوبی هستند.
معکوس
این نوع تراکتور شبیه مولدبورد است اما حداقل از دو تیغه استفاده می کند که سر پهن تری دارد . هر تیغه به تنهایی یک شیار و گودی روی زمین ایجاد می کند و به گونه ای نصب می شود که فضای کافی را برای کاشت گیاه فراهم می سازد.
زیرخاکی
این مدل از تراکتورها خاک را می شکنند و لایه هایی از مواد درمانی و شیمیایی را به خاک می دهند اما آن را برنمی گردانند.
چیزل
تراکتور چیزل نیز دارای سر منحنی است که بدون برگرداندن خاک ، آن را عمقی حفر می کند.
نکات مهم در شخم زدن زمین و باغچه
- شخم زدن هم مانند خیلی از اعمال دیگر نیاز به تخصص، مهارت و رعایت نکاتی دارد. از جمله مهم ترین نکاتی که قبل از خاک ورزی باید به آن دقت کنیم مقدار رطوبت خاک است. اگر رطوبت خاک در حین خاک ورزی مناسب نباشد می تواند سبب مشکلات عدیده ای شود، به طور مثال اگر رطوبت خاک کمتر از رطوبت مناسب شخم باشد سبب پودر شدن بیش از حد خاک و فشار روی دستگاه و افزایش مصرف سوخت و مانع انجام شخمی بهینه خواهد بود.
- اگر رطوبت خاک بیشتر از حد مجاز باشد نیز حرکت دستگاه درون خاک به سختی انجام خواهد شد و شخم کارایی خود را نخواهد داشت، همچنین پس از خشک تر شدن خاک کلوخه های بسیار بزرگی را مشاهده می کنیم که این به معنی عدم ریز شدن خوب خاک است. اصولا رطوبت مورد تایید در خک ورزی را 14 درصد ذکر می کنند اما با توجه به این مساله که ما در مزارع تجهیزات اندازه گیری رطوبت خاک را نداریم مجبوریم از روش های دیگری برای تعیین میزان رطوبت مناسب خاک استفاده کنیم.
- کشاورزان به خاکی که رطوبت مناسب را برای انجام عملیات خاک ورزی داشته باشد در اصطلاح خاک “گاورو” می گویند، به طور تجربی چنین خاکی به گونه ای است که اگر مقداری از آن را با دست برداریم و بفشاریم و رها کنیم، خاک رها شده نه خیلی به هم چسبیده شود و نه خیلی پودر گردد. اگر با انجام این آزمایش ساده دیدیم که خاک مشخصات فوق را دارد می توانیم عملیات شخم را انجام دهیم.
- مورد دیگر در انجام عملیات شخم دقت در نوع محصولی است که قرار است کشت شود. طبیعتا برای کشت محصولات متفاوت عمق شخم متفاوتی داریم که در هنگام تنظیم عمق شخم این مساله باید رعایت شود، هرچه محصول حساس تر و قدرت نفوذ ریشه ی آن کم تر باد به عمق خاک ورزی بیش تری نیاز داریم.
- البته در تعیین عمق شخم این نکته را باید مورد توجه قرار دهیم که عمق شخم خیلی زیاد هم ممکن است باعث خراشیدن سطحی زیرین شده و لایه ای زیرین را به سطح خاک آورد که سبب کاهش کیفیت خاک و حاصل خیزی آن می شود، یا حتی شخم عمیق ممکن است لایه ای از سنگ ها یا سنگ ریزه ها را بالا بیاورد که کیفیت خاک را تحت تاثیر قرار دهد.
- و در اخر قبل از شخم باید کروکی محل خاک ورزی را رسم کنیم و بدانیم با چه نحوه و الگویی می خواهیم زمین را شخم بزنیم.
زمان و نحوه انجام چالکود کردن درخت
