بوی بد تهران از کجاست؟

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از روزنامه شهروند، بوی ناشناخته این بار با هراس سر رسید؛ دو بوی مختلف در تهران پیچید و گفتند ترکیبی متفاوت داشته و باز هم منشأ آن معلوم نشد که نشد. این بود که نمایندگان تهران در مجلس به رئیس جمهوری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و وزیر کشور چنین تذکری دادند: «چرا درباره منشأ بوی نامطبوع در شهر تهران و مقابله با آن اطلاع رسانی مناسبی انجام نمی دهید و برای مقابله با آن اقدام مؤثری به عمل نمی آورید؟»

دیروز سومین روز قرمز تهران و پنجمین روزی بود که مردم در آذرماه امسال، بویی بد و مرموز را استشمام می کردند. میانگین شاخص کیفیت هوا در ٢٢ منطقه، روی عدد ١٦٤ قرار داشت و همچنان ناسالم برای همه گروه ها. روز گذشته سامانه پایش کیفی هوای کشور از دسترس خارج بود و اطلاعاتی از دیگر شهرهای صنعتی که آنها هم وضع قرمز داشتند، در دست نبود. سایت کنترل کیفیت هوای تهران هم پیش بینی ٢٤ساعت آینده را حذف کرد و دسترسی به جزئیات کیفیت هوای ایستگاه های مختلف سخت تر شد. اما همه جا صحبت از بو بود؛ میان مردم، در شبکه های اجتماعی، در مجلس و شورا.

طیبه سیاوشی، نماینده تهران و یکی از امضاکنندگان نامه به رئیس جمهوری درباره بوی تهران به «شهروند» اطلاعات جدیدی در این باره می دهد. او به نقل از یکی از مسئولان سازمان محیط زیست که نمی خواهد نامش در گزارش بیاید، می گوید که سازمان محیط زیست به این نتیجه قطعی رسیده است که منبع بوی بد پیچیده در تهران، سایت دفن زباله آرادکوه است: «به گفته این مسئول، این بو قطعا از آرادکوه است. من و دیگر نمایندگان تهران هم که دوبار برای بازدید به سایت آرادکوه رفته بودیم، دقیقا همین بو را استشمام کردیم. بویی که در مسیر فرودگاه بین المللی می آید هم، دقیقا همین بو است. یکی از مسئولان سازمان محیط زیست به من گفت که هرگاه باد تهران از شرق به غرب می وزد، بو را از سمت آرادکوه می آورد.»

این منبع آگاه به سیاوشی گفته است، دلیل این که در سال های قبل این بو در تهران به مشام نمی رسید، این است که هیچ گاه به این اندازه، ظرفیت این سایت پر نشده بود: «سازمان محیط زیست به دنبال محل جدیدی برای دپوی زباله است. شیوه دفن زباله در ایران سنتی است و مسئولان سازمان محیط زیست می گویند به دلیل تحریم ها، نمی توانند تجهیزات جدید برای دپوی صنعتی وارد کنند. به گفته آنها، تا قبل از تحریم ها، این سازمان با کشورهایی مانند کره جنوبی برای واردات تجهیزات قرارداد داشته اما این قراردادها لغو شده و بنابراین محل جدید دپوی زباله هم سنتی خواهد بود.»

سیاوشی می گوید، یکی از مسئولان شهرداری هم به او گفته که این موضوع به آنها ربطی ندارد و ممکن است موضوع امنیتی باشد: «من هم گفتم هرگاه شما نمی توانید مشکلی را حل کنید، می گویید امنیتی است. به هر حال دلیل این بو، هر چه باشد، باید به مجلس پاسخ داده شود.»

او درباره نامه تذکر نمایندگان هم می گوید: «این تذکر رسما به رئیس جمهوری، وزارت کشور و سازمان محیط زیست داده شده و ما منتظر جواب رسمی آنها هستیم. تا یک هفته صبر می کنیم و اگر جوابی نیامد، دوباره درخواست خواهیم داد و در نهایت از دیگر ابزارهای نظارتی مان استفاده خواهیم کرد.»

سیاوشی می گوید، در روزهای گذشته حدس و گمان های زیادی در این باره مطرح بوده و هنوز نتیجه قطعی به مجلس اعلام نشده است: «بعضی می گویند از شبکه در حال ساخت فاضلاب در تهران است. بعضی می گویند از دفع سنتی زباله هاست و... . به هر حال آلودگی سنگین هوا و بوی بد، زندگی و عرصه را بر مردم تهران تنگ کرده. همه منتظر باران و بادیم و از طرف دیگر تعدد مراکز مربوط به آلودگی هوا باعث شده پاسخگویی در این باره به تأخیر بیفتد. تحریم ها و کمبود اعتبارات هم مسائل دیگری است که از زبان مسئولان این مراکز شنیده می شود اما به هر حال سلامت مردم در خطر است.»

بوی بد سال پیش هم در این شهر بزرگ پیچیده بود. ١٢ دی ماه پیش که هوا ٤٠، ٥٠ واحد آلوده تر بود و ناسالم برای گروه های حساس، بوی بد همه را به تکاپو واداشت، کمیته ویژه ای تشکیل شد و برای چند روز جلسات مختلفی تشکیل شد. در گمانه زنی های مختلف، آن بو را به منابع مختلف نسبت دادند؛ شکستگی لوله فاضلاب، نشت گاز در پالایشگاه تهران و فعال شدن آتشفشان دماوند و پسماند اطراف شهر. هر چند دست آخر معلوم نشد که منشأ کجاست. بویی که آن وقت ها گفته می شد باید به عنوان پدیده ای جدید بررسی شود، یازدهم آذر دوباره در شهر پیچید و با این که باز هم کمیته ای تشکیل شد، باد و باران آمد و مسئولان گفتند رد بو گم شده است. بو باز هم آمد؛ ١١ آذر آمد و رفت، ١٩ آذر آمد و رفت و دوباره ٢٣ آذر آمد و ماندگار شد تا دیروز. دیروز هم دوباره دلایلی برایش تراشیدند؛ بعضی گفتند کار پسماند جنوب تهران است و بعضی از مصرف سوخت های سنگین و مازوت گفتند.

این بو از کجاست؟

در شرایط آلودگی هوا در سه روز گذشته، تجربه بوی نامطبوع در روزهای ٢٣، ٢٤ و ٢٥ آذر تکرار شده بود. به گفته محسن روشنی، مدیر واحد پایش آلودگی هوا و صدای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اما ترکیبات بوی یکشنبه را متفاوت می داند. او به ایسنا چنین توضیح داد: «روز یکشنبه (۲۴ آذرماه) حدود ساعت ۱۱ تا ۱۴ بوی نامطبوعی در برخی مناطق استان تهران استشمام شد و میزان دی اکسید گوگرد در بعضی ایستگاه های سنجش آلودگی هوا مانند مسعودیه، شهر ری، شهید محلاتی و پیروزی افزایش پیدا کرد، بنابراین مانند بوی استشمام شده در شنبه بود.» به گفته او، اما میزان دی اکسید گوگرد بویی که عصر یکشنبه در بعضی مناطق تهران استشمام شد، بالا نبود و نمی توان درباره ترکیبات آن مطمئن بود.

منصور درجاتی، مدیر کل بحران استان تهران هم از شناسایی چهار کانون محتمل منشأ بوی تهران خبر داد؛ پالایشگاه، گاوداری های سنگین، کامیون های فاضلاب کش و هواکش های فاضلاب و مخزن دپوی زباله آرادکوه. مدیرکل بحران استان تهران وعده داده که تا یک هفته آینده منشأ بو مشخص خواهد شد: «ما دستگاهی برای سنجش بو نداریم اما در نقاطی که کانون بوده و بو بیشتر متراکم است، نمونه برداری صورت گرفته است. هر چند گازهای تشکیل دهنده آن قدر زیاد نبوده که بتوانیم آن را تفکیک کنیم. ما با توجه به تماس های مردمی توانسته ایم یک دیاگرام جغرافیایی تنظیم کنیم.»

جست وجوها درباره بو همچنان ادامه دارد. سحر تاج بخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور هم دیروز خبر داده که به استانداری پیشنهاد داده تا در زمینه رسیدن به منشأ این بو به آنها کمک کنند؛ چراکه با بررسی جهت وزش باد می توان دقیق تر روی منشأیابی کار کرد.

تکلیف هنوز روشن نشده. ١١ آذر که برای بار دوم بوی بد محله به محله چرخید و همه متوجه آن شدند هم کسی بو نبرد که منشأ آن کجاست، چون باد و باران آمد و رد بو را پاک کرد و حالا هم کار رسیده به تذکر و گله. یکی از منتقدان محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران بود که دیروز در توییتی نوشت: «مدیریت بحران شهرداری تهران با این همه دفتر و دستک و امکانات وسیعی که دارد، هنوز اقدامی درخصوص منشأ بوی بد نامطبوع تهران انجام نداده اند. بحران که همیشه سیل و زلزله نیست و باید شهرداری به موضوع جدی تر رسیدگی کند. از مدیریت بحران می خواهم سریع تر در این مورد جلسه گذاشته و تعیین تکلیف کند.»

این بو از پسماند است

با وجود ناشناخته دانستن منشأ بوی نامطبوع شهر اما فرامرز معطر، عضو هیأت علمی دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه علوم و تحقیقات ماجرا را به پسماند مرتبط می داند. او به «شهروند» می گوید: «بوی بدی که در حال حاضر شاهد آن هستیم، بیش از هر چیز به دفع غیر بهداشتی پسماند در تهران برمی گردد. افزایش جمعیت و گسترده شدن حاشیه شهر هم در این مورد بی تاثیر نبوده و حالا به چنان وضع بحرانی رسیده ایم که در کنار آلودگی هوا، بحران بو هم مشکل هر روزه تهران شده است. این در حالی است که تاکنون شاهد چنین موردی در کشورهای دیگر نبودیم. کشورهای پیشرفته مدت هاست از روش های نوینی برای دفع پسماند استفاده می کنند و به همین دلیل شاهد چنین مواردی نیستند یا حداقل ما خبری از آن نداریم.»

به گفته او در ایران دفع پسماند بهداشتی نیست و بیشترین مشکل دفع هم به آزادشهر و کهریزک برمی گردد: «هر چند بسیاری می گویند مرغداری ها و کشتارگاه ها هم در این خصوص موثرند اما همچنان من معتقدم بیشترین دلیل وجود بو دفع غیر بهداشتی پسماند در تهران است و این که در بعضی نقاط بو بیشتر است هم به وضع جوی برمی گردد و این که باد این بو را با خودش می آورد و در بعضی نقاط بیشتر به مشام می رسد.»

استاد پیشکسوت گروه مهندسی محیط زیست - آلودگی هوا به شیرابه های این پسماند هم اشاره می کند که مواد شیمیایی خطرناکی همچون گوگرد دارند که بسیار بدبو است و از طرحی می گوید که ٩ سال پیش در دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران برای تسویه شیرابه ها ارایه شد: «این طرح مدت کوتاهی عملیاتی شد و بعد دیگر به آن توجهی نشد. یکی از دلایل این بود که شیرابه ها به دلیل مواد مخربی که داشتند، دستگاه های تسویه را به سرعت خراب می کردند و بعد هم دیگر پیگیری برای تعمیر و بهبود دستگاه ها وجود نداشت و در نتیجه این طرح کنار گذاشته شد. در حال حاضر هم آن طور که شنیده ام شهرداری می خواهد برای سوزاندن زباله خشک دستگاه هایی از چین وارد کند. این زباله سوزها بسیار مفیدند و می توانند از سوزاندن زباله برق تولید کنند. اما مهم ترین مشکل ما در حال حاضر زباله های تر است؛ زباله هایی که نیازمند تکنولوژی پیشرفته و دستگاه های مخصوص و مدرنی است که ما هم باید به این تکنولوژی تجهیز شویم در غیر این صورت نمی توانیم از شر پسماندها و بوهایی که تولید می کنند، رها شویم. آن هم در شرایطی که هر روز بر میزان تولید زباله ها در کلانشهرها به خصوص تهران افزوده می شود.»

اما صدرالدین علی پور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، ارتباط این بو به پسماند جنوب تهران را رد می کند. او دیروز بعد از صحبت های دوباره درباره لزوم جابه جایی آرادکوه، در حساب شخصی اینستاگرامش نوشت: «این حد آلودگی و کاهش دید و همزمان بالارفتن میزان دی اکسید گوگرد در ایستگاه های سنجش کیفیت هوا خاصه در مناطق جنوبی و همچنین استشمام بو آیا شکی باقی می گذارد در بالا بودن مصرف سوخت های سنگین و مازوت که از قضا مثل سال گذشته در زمان مشابه و بوی مشابه و فصل سرد و اینورژن اتفاق افتاد؟»

فاضلاب، زباله سوخته یا گاز؟ مردم چه می گویند؟

شهروندان تهرانی چند هفته ای است که بوی بدی به مشام شان می رسد؛ بویی شبیه به بوی زباله یا فاضلاب. هر کدام اما تحلیل خودشان را از منشأ این بو دارند، با توجه به این که مسئولان نهادها و سازمان های مربوطه، مثل شهرداری و محیط زیست، درباره منشأ آن اعلام رسمی نکرده اند، شهروندان خود به دنبال منبع بو هستند: «فکر می کنم منشأ انسانی داشته باشد؛ یعنی بوی فاضلاب باشد یا از مکان های دفع زباله بیاید.» این را شاهین می گوید، مرد جوانی که در یک سازمان مشغول به کار است، محل کارش در غرب تهران است و با این که گفته می شود این بو بیشتر در شرق تهران منتشر شده، در محل کارش هم آن را احساس می کند.

شاهین حرف مردم کوچه و خیابان را می زند، حدس و گمان افرادی که در بی خبری به سر می برند و حالا هر کدام بو را به ماجرایی ربط می دهند: «وقتی مسئولان درست پاسخ نمی دهند و شفاف سازی نمی کنند، مردم شروع می کنند به گمانه زنی. ماجرا کمی مشکوک است؛ چرا شهرداری به صراحت نمی گوید که ماجرا از چه قرار است؟ یعنی پیداکردن منشأ چنین بویی در تهران واقعا سخت است؟» آن یکی «محمد» نام دارد، محمد در آرایشگاهی کار می کند و معتقد است که نقشه لوله های فاضلاب به قبل از انقلاب برمی گردد و مسئولان فعلی، به دلیل بی خبری شان از چند و چون کار، نمی توانند متوجه ماجرا شوند؛ یعنی او معتقد است که منشأ بو به فاضلاب های شهری برمی گردد؛ اما این را هم اضافه می کند که وقتی از بخشی از خیابان آزادی رد می شود، بوی عجیب گاز می آید: «شاید هم بو از آنجا نشأت می گیرد.» همسایه اش حرف های دیگری می زند.

او می گوید که از وقتی فاضلاب های جدید را زده اند، این طور شده است. مرد رهگذری هم وقتی صحبت های آنها را می شنود، وارد بحث می شود و می گوید که روز قبل، سمت شرق، بوی گوگرد همه جا پیچیده بود. زنی در تاکسی هم می گوید که فرزندش به این بو حساسیت دارد و هر وقت پنجره را باز می کنند با این بوی بد مواجه می شوند: «پنجره باز می کنیم بو هست، سر سفره می نشینیم بو هست، شب می خوابیم بو هست. نمی دانیم چه کنیم؟ وقتی می خوابیم اسپند دود می کنیم، نصف شب دوباره بویش همه جا هست.» خانه آنها در شرق تهران است. از آن طرف داروسازی هم می گوید که ممکن است بو هیچ ربطی به فاضلاب نداشته باشد؛ چون بوی بدی می دهد، مردم آن را شبیه بوی زباله می دانند. اما الزاما نمی تواند منشأ آن فاضلاب و زباله باشد؛ هر چند که بیشتر شهروندان چنین نظری ندارند و معتقدند منشأ بو همان زباله است: «وقتی باران می زند، بو بیشتر می شود.» این را نرگس دختر جوانی می گوید و عباس مردی که کمی آن طرف تر در خیابان ایستاده می گوید که بو مربوط به آشغال سوخته است: «فکر می کنم بوی آشغال هایی را که در قم می سوزانند، به تهران می رسد.» خانه عباس در شرق تهران است و محل کارش در غرب. سمت خانه شان در دو هفته گذشته همیشه همین بو را می دهد.

گاز دی اکسید گوگرد برای شهروندان خطرناک است

بوهایی که در تهران پیچیده برای شهروندان تهرانی خطرناک است؟ محمد نجمی، رئیس اداره بیماری های تنفسی وزارت بهداشت در گفت وگو با «شهروند» به این سوال پاسخ می دهد اما قبلش تأکید می کند که از ماهیت بو و گازی که در سطح شهر منتشر شده، بی اطلاع است و اساسا این موضوع به اداره بیماری های تنفسی وزارت بهداشت مربوط نمی شود و این را هم به صحبت هایش اضافه می کند که بوی دی اکسید گوگرد در همه جای شهر احساس نمی شود. با این حال، می گوید که اگر گاز دی اکسید گوگرد در شهر پخش شود، به طور قطع روی سلامت افرادی که مبتلا به بیماری های ریوی، قلبی و آسم و... هستند، تأثیر می گذارد. به گفته او، زمانی که میزان و غلظت دی اکسید گوگرد در هوا بالا رود، افراد بیماری که در معرض آن قرار گرفته باشند، بیماری شان تشدید، فعال و از حالت کنترل خارج می شود. اگر هم فرد بیماری زمینه ای شدیدی داشته باشد، می تواند منجر به مرگش شود؛ اما این طور نیست که این اتفاق سریع و فوری رخ دهد. حتی افرادی که گفته می شود در اثر آلودگی هوا جان شان را از دست می دهند هم اغلب مبتلا به بیماری های زمینه ای هستند؛ دلیل آن هم این است که افراد بدون این بیماری ها جان شان را از دست نمی دهند. او درباره بوی دیگری که چندین هفته است در تهران استشمام می شود و تأثیر احتمالی آن بر سلامت شهروندان تهرانی، توضیح می دهد که باید بررسی شود، افراد چقدر در معرض و تماس این بو قرار می گیرند و میزان آن بو چقدر است. بررسی ها نشان می دهد که این بو مقطعی است، یعنی در روز، ممکن است به مدت چند ساعت احساس شود، بنابراین بعید به نظر می رسد که بتواند روی سلامت افراد یا حتی کسانی که بیماری زمینه ای دارند، تأثیری بگذارد. این که این بو به تعبیر شهروندان تهرانی بوی فاضلاب است و به سلامتی شان آسیب می زند، در حد ادعاست و ثابت شده نیست. او آلودگی هوا را یکی از دلایلی می داند که منجر شده تا بوهای مختلف در شهر حالت ماندگار داشته باشد و شهروندان بیشتر آن را احساس کنند: «نمی توان گفت که آلودگی هوا منجر به انتشار این بوها شده؛ این که چرا الان این اتفاق افتاده و چقدر به آلودگی هوا ارتباط دارد، موضوعی است که می توان به صورت جداگانه بررسی کرد، این در حالی است که همین حالا هم منشأ این دو بو در تهران مشخص نیست، با این حال وارونگی هوا باعث رکود هوا می شود و می توان گفت که اگر این وارونگی نبود، شاید این میزان از بو هم احساس نمی شد. البته همه اینها نیاز به بررسی دقیق تر دارد.»