بررسی مشکلات اسپرم در بارداری 

یکی از عوامل مهم در باروری زوجین، سلامت اسپرم می باشد؛ بدین معنی که اسپرم باید از نظر حجم، شکل، تحرک، واکنش آکروزوم، توانایی عبور از مخاط رحم و نیز قدرت اتصال به غشای تخمک و بارورساختن آن، در محدوده طبیعی باشد؛ درغیراین صورت، اسپرم معیارهای اصلی سلامتی را ندارد و ممکن است موجب وقوع اختلالات باروری گردد.باید دانست که غلظت طبیعی اسپرم در حدود 15 میلیون تا 200 میلیون عدد اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی است. بدیهی است که کاهش مقدار اسپرم از این محدوده طبیعی، موجب کاهش احتمال باروری فرد می شود.

چگونه مردان را از نظر باروری بررسی می کنند؟

رایج ترین تست برای بررسی باروری یک مرد، آزمایش مایع منی است. این آزمایش بسیاری از ویژگی های اسپرم و منی را نشان می دهد. مهمترین پارامترهای قابل اندازه گیری، تعداد اسپرم، تحرک اسپرم، مورفولوژی اسپرم (شکل های اسپرم) و حجم مایع منی است.با استفاده از میکروسکوپ ارزیابی مورفولوژی اسپرم انجام می شود و به این صورت، میزان اسپرم غیر طبیعی تخمین زده می شود. لازم است که بدانیم همه مردان اسپرم غیرطبیعی تولید می کنند و حداقل نیمی از اسپرم ها در یک نمونه مایع منی به طور غیر طبیعی می باشند. مورفولوژی اسپرم با استفاده از دو معیار ارزیابی می شود. معیار اول، معیار کروگر است که بسیار سختگیرانه اسپرم را ارزیابی می کنند و حتی نامنظمی های جزئی را غیرعادی می داند. معیار دوم، معیارهای سازمان بهداشت جهانی (WHO) است که ملایم تر است و به اندازه ناهنجاری اسپرم طبقه بندی نمی شود. در بعضی موارد، بر اساس شکل اسپرم، پزشک تصمیم می گیرد که آیا یک زوج برای انجام باروری آزمایشگاهی مناسب هستند یا نه؟

آشنایی با انواع اختلالات اسپرم

از معیارهای مهم در تعیین سلامتی اسپرم می توان به میزان تحرک،مورفولوژی و شکل،حجم اسپرم و توانایی عبور اسپرم از مخاط دهانه رحم و اتصال به غشای تخمک وتبدیل تخمک به تخم اشاره کرد.این نکته را به یاد داشته باشید اختلال در تعداد کروموزوم ها می تواند منجر به ناباروری مرد شود بنابراین برای لقاح و بارداری موفق ، اسپرم بایستی تعداد طبیعی کروموزم داشته باشد.

انواع اختلالات اسپرم براساس دسته بندی آن درخصوص اشکالات ظاهری، کمی، حرکتی و میزان بلوغ، شامل موارد زیر می شود:

تعداد غیر طبیعی اسپرم ها

براساس برخی منابع محدود طبیعی اسپرم عددی در حدود 40 میلیون تا 300 میلیون عدد اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی است. اگر فرد کمتر از 15 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی اسپرم داشته باشد ،احتمال باروری فرد کمتر می شودتعداد اندک و غیرطبیعی اسپرم در مایع منی انزال شده، باعث بروز مشکلات باروری در مردان می گردد. کمبود اسپرم با کاهش شانس بارور کردن تخمک، احتمال حاملگی را کاهش می دهد و براساس شدت آن شامل سه دسته الیگواسپرمی، کریپتوزواسپرمی یا آزواسپرمی است.

الیگواسپرمی (Oligospermia)

منظور از الیگواسپرمی یا الیگوزواسپرمیا وضعیتی است که طی آن، کمتر از ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مشاهده شود. درواقع طبق معیارهای اعلام شده از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حداقل اسپرم نرمال در مایع منی برای حفظ شانس باروری طبیعی حدود ۱۵ میلیون در میلی لیتر می باشد و مقادیر کمتر از آن باروری را با مشکل مواجه می کند. مشاهده ۱۰۰ هزار تا ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر از منی، نشان دهنده اختلال الیگواسپرمی است که باعث ناباروری مطلق نمی شود اما شانس باروری طبیعی را کم می کند.

کریپتوزواسپرمی (Cryptozoospermia)

کریپتوزواسپرمیا به وضعیتی حادتر از الیگواسپرمی گفته می شود که حداکثر ۱۰۰ هزار اسپرم در هر میلی لیتر از مایع منی را نشان می دهد. می توان گفت کریپتوزواسپرمی نوعی الیگواسپرمی با شرایطی وخیم تر است که نیاز به درمان های مؤثر برای وقوع باروری در همسر دارد. ما نباید هیچ وقت از درمان این مشکل نا امید شد.

آزواسپرمی (Azoospermia)

شدیدترین وضعیت کمبود اسپرم در مردان که با نام آزواسپرمی شناخته می شود، نشان دهنده فقدان هرگونه اسپرم در مایع منی است. در آزواسپرمیا تعداد اسپرم ها صفر تشخیص داده می شود و بنابراین امکان باروری را به طور کامل سلب می کند. آزواسپرمی براساس علت وقوع آن شامل دو نوع آزواسپرمی انسدادی و غیرانسدادی است.در آزواسپرمی انسدادی، علت صفر بودن اسپرم انسداد مجاری انتقال آن به میزراه و سپس خروج آن حین انزال است. در این شرایط اسپرم در بیضه مرد تولید می شود ولی هیچ راهی به بیرون نمی یابد. در آزواسپرمی غیرانسدادی یا آزواسپرمی ترشحی هیچ مانعی در مسیر خروج اسپرم وجود ندارد و علت صفر بودن اسپرم، اختلال در فرایند تولید آن است.لازم به ذکر است که در مردان مبتلا به آزواسپرمی، انزال و خروج مایع منی رخ می دهد اما بررسی نمونه منی نشان دهنده فقدان اسپرم در آن می باشد.

تحرک کم اسپرم ها (آستنواسپرمی)

تحرک کم اسپرم ها که با نام آستنواسپرمی یا آستنوزواسپرمیا (Asthenozoospermia) شناخته می شود، به سرعت پایین یا جهت حرکت نامناسب اسپرم اشاره دارد. درواقع براساس معیارهای سازمان WHO، نوع حرکت اسپرم ها در دو دسته پیش رونده و غیرپیش رونده جای می گیرد. در تحرک پیش رونده، اسپرم ها در امتداد خطوط مستقیم یا دایره های بزرگ (با تغییر جهت اندک) شنا می کنند.در تحرک غیرپیش رونده می توان اسپرم هایی را دید که با وجود حرکت کردن، مسیری مستقیم ندارند و حول دایره های کوچکی می چرخند. می توان گفت حرکت ارتعاشی اسپرم ها در جای خود یک حرکت غیر پیش رونده است؛ درحالی که حرکت زیگزاگی اگر رو به جلو باشد پیش رونده محسوب می شود.

با توجه به دسته بندی ذکرشده، یک نمونه مایع منی طبیعی می بایست دارای حداقل ۴۰ درصد اسپرم متحرک و دست کم ۳۲ درصد اسپرم با حرکت پیش رونده باشد. در غیر این صورت، مرد مبتلا به آستنواسپرمیا تشخیص داده می شود که خود این اختلال شامل سه نوع آستنواسپرمی شدید، متوسط و یا خفیف است.

مورفولوژی اسپرم ها (تراتواسپرمی)

منظور از تراتواسپرمیا (Teratospermia) مشاهده اسپرم هایی با شکل (مورفولوژی) غیرطبیعی و ناهنجار در مایع منی است که این امر، لقاح اسپرم با تخمک را مختل می کند. باید گفت شکل طبیعی یک اسپرم شامل سه ویژگی سر بیضی شکل، دم بلند و نازک و گردن ضخیم می باشد.در مواردی ممکن است اسپرم ها با دو سر، دو دم، گردن نازک و... دیده شوند که در این صورت دارای اختلال در شکل می باشند. در حالت طبیعی لازم است اسپرم های دارای مورفولوژی استاندارد دست کم ۴ درصد باشند؛ لذا مقادیر کمتر از آن با نام تراتواسپرمی شناخته می شود.

ترکیب اختلالات اسپرم

همان طور که بیان شد، ممکن است برخی اختلالات اسپرم به طور همزمان رخ دهد که مهم ترین آن ها عبارتند از: هایپواسپرمی و نکرواسپرمی. در هایپواسپرمی، حجم مایع منی طی یک انزال کمتر از ۱.۵ میلی لیتر می باشد که ممکن است علاوه بر کمبود اسپرم باعث بروز دیگر اختلالات اسپرمی نیز شود.حجم کم مایع منی اغلب به علت ناهنجاری در وزیکول سمینال یا مجاری انزال رخ می دهد. اصطلاح نکرواسپرمی نیز به وجود تعداد زیادی اسپرم مرده در منی اشاره دارد. در حالت طبیعی می بایست حداقل ۵۸ درصد اسپرم های مایع منی زنده باشند؛ لذا کم بودن اسپرم های زنده نوعی از مشکلات باروری را ایجاد می کند که به نکرواسپرمی معروف است.

علل و عوامل محیطی مشکلات اسپرم

ضعیف بودن اسپرم مردان و وجود اختلالات مختلف در آن ممکن است در اثر برخی عوامل محیطی رخ دهد. شایع ترین علل و دلایل محیطی ضعف اسپرم عبارتند از:

• آلودگی هوا:طبق تحقیقات مختلف، سکونت یا اشتغال در مناطق صنعتی و دارای هوای آلوده باعث ضعیف شدن اسپرم آقایان می شود. تنفس سموم منتشرشده در هوای آلوده با اثرگذاری مخرب بر غدد درون ریز بدن، فرایند تولید و عملکرد طبیعی اسپرم ها را مختل می کند.
• مواد شیمیایی و آفت کش ها:بسیاری از مواد شیمایی و آفت کش ها با ایجاد مشکل در عملکرد غده های درون ریز بدن، سطح هورمون های باروری را پایین می آورند و به علت ضعیف کردن اسپرم های مرد باعث طولانی شدن زمان انتظار جهت فرزندآوری زوجین می شوند. به طور کلی مطالعات نشان می دهد که ارتباط مستقیمی بین قرارگیری در معرض سموم و آفت کش ها با ناباروری مردان وجود دارد.
• فلزات سنگین:تماس مداوم با فلزات سنگینی همچون جیوه، کادمیوم و مولیبندن روی سلامت اسپرم ها اثر منفی می گذارد. جیوه باعث تغییر در غشای اسپرم و کاهش عمر اسپرم ها می شود و کادمیوم نیز قدرت باروری مردان را کاهش می دهد؛ زیرا بافت بیضه ها حساسیت بسیار زیادی نسبت به کادمیوم دارد.
• ظروف پلاستیکی:طبق گروهی از پژوهش ها، مواد مورد استفاده در تولید ظروف پلاستیکی برای باروری مردان ضرر دارد و قرارگیری جنین در معرض این آلاینده ها نیز باعث ایجاد مشکلاتی جدی در سلامت آن می شود. به عنوان مثال، اگر جنین پسر در زمان شکل گیری دستگاه تناسلی در معرض برخی فتالات ها به نام مونو اتیل هگزیل فتالات (MEHP) قرار گیرد، سلول های اسپرم ساز او ۴۰ درصد کاهش می یابد. همچنین بررسی ها نشان داده کیفیت اسپرم مردانی که سطوح بالایی در فتالات در ادرار خود دارند، کمتر است.
• سیگار:سیگار تا حد زیادی باعث کاهش کیفیت اسپرم و کم شدن قدرت باروری مردان می شود. لذا در صورت تمایل به فرزندآوری باید حداقل ۱ الی ۲ ماه قبل از اقدام به بارداری، مصرف سیگار را ترک کرد تا شانس باروری و سلامت جنین بالاتر برود.

راه های افزایش کیفیت اسپرم

با توجه به این که عوامل مختلفی موجب کاهش کیفیت اسپرم و در نتیجه ناباروری مردان می شود، می توان با رعایت برخی نکات از ضعیف شدن اسپرم ها جلوگیری کرد و توان آن ها را برای لقاح با تخمک افزایش داد. این راهکارها عبارتند از:

• ورزش منظم و مداوم
• پرهیز از مصرف نوشیدنی های الکلی
• اجتناب از مصرف سیگار، دخانیات و مواد مخدر
• تأمین ویتامین D مورد نیاز بدن
• پرهیز از مصرف خودسرانه داروها
• مصرف کافی آنتی اکسیدان ها
• استفاده از آشوا گاندا یا جینسینگ هندی
• خودداری از مصرف چربی های ناسالم و جایگزینی آن ها با چربی های کم خطر
• پرهیز از قرارگیری در محیط های آلوده
  تاثیر گذاشتن لپ تاپ روی پاها بر نازایی مردان