احتمالا برای شما هم بسیار پیش آمده که در هنگام رانندگی با مشکل جا نرفتن دنده و یا سخت جا رفتن آن روبرو شده باشید. گاهی نیز دنده بعد از جا رفتن، دوباره به حالت خلاص برمی‌گردد. علت این مشکل موارد زیادی می‌تواند باشد که برخی از آنها با یک سرویس دوره‌ای حل شده و خیلی جدی نیست، اما برخی برای شما و یا سرنشینان خودرویتان می‌تواند حادثه‌آفرین باشد. پس در این نوشته با ما همراه باشید تا با علل آن آشنا شده و درصدد رفع آن برآیید.
برای همه ما آشناست که هنگام رانندگی با خودروهای دنده‌ای، با توجه به سرعت مناسب حرکتمان اقدام به تعویض دنده کنیم. در خودروهای دارای جعبه دنده دستی، در کنار پدال ترمز و در سمت چپ آن پدالی به نام کلاچ (Clutch) وجود دارد که هنگام تعویض دنده باید آن را نگه داشت. وظیفه این پدال مانند انواع کلاچ‌های صنعتی دیگر در انواع ماشین‌آلات سنگین صنعتی، خلاص کردن دنده و فراهم کردن شرایط تعویض آن به یک دنده بالاتر یا پایین‌تر است.
در خودروهای دنده اتوماتیک کلاچ و نیاز به تعویض دستی دنده‌ها برای افزایش یا کاهش سرعت حذف شده است، اما همچنان خودروهای دارای دنده دستی بخش بسیار بزرگتری از وسایل نقلیه موجود در کشور را تشکیل داده و حتی آزمون و تمرین آموزشگاه‌های رانندگی نیز با خودروهای دارای گیربکس دستی انجام میشود تا افراد جهت رانندگی با انواع خودروهای دارای دنده دستی که نسبتا رانندگی با آنها سخت‌تر است آموزش ببینند. به همین دلیل، شناخت گیربکس، نحوه کار با آن جهت افزایش طول عمر و کارکرد بهینه، روغن‌کاری و تهیه واسکازین‌های مرغوب جهت روانکاری بیشتر قطعات جعبه دنده و همچنین دانستن علت خرابی و علت جا نرفتن دنده ماشین می‌تواند در بهبود عملکرد این قطعه در خودرو و افزایش عمر گیربکس آن کمک کند.
همان طور که اشاره شد، روانکاری قطعات داخلی گیربکس و دیفرانسیل یکی از مهمترین مراحل نگهداری از خودرو است چرا که با کاهش اصطکاک اجزای داخلی این قطعات گران‌قیمت خودرو که در تماس با یکدیگر هستند، می‌تواند در افزایش طول عمر آن و بهبود عملکرد آن نقش مهمی داشته باشد. به دلیل عملکرد و وجود تنش‌های متفاوت بین دو نوع جعبه دنده دستی و اتوماتیک، روغن‌های روانکار موجود برای این دو نوع گیربکس دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند که با توجه به مدل خودرو و نوع گیربکس باید بهترین نوع آن را جهت حفاظت از اجزای داخلی آن انتخاب نمود. نشت روغن دنده و کاهش سطح آن در گیربکس می‌تواند یکی از دلایل کاهش کیفیت عملکرد گیرکس خودرو و علت جا نرفتن دنده ماشین بوده و پایش پی‌درپی آن هنگام تعویض روغن موتور و سایر کنترل‌های خودرو می‌تواند از بروز آسیب‌های احتمالی در گیربکس جلوگیری کند.
ممکن است برای شما هم پیش آمده که در حین رانندگی با مشکلی این‌چنینی مواجه شده باشید: جا نرفتن دنده، بد جا رفتن آن یا صدای غیرطبیعی تعویض دنده. گاهی اوقات علی‌رغم تلاش بسیار، دنده‌معکوس دادن هم به‌سختی انجام میشود. کلاچ سفت و دنده‌ای که جا نمی‌رود و مجدداً به حالت خلاص بر می‌گردد، نشانه‌های خرابی در قطعات مشخصی است. این دست مشکلات ممکن است به دلایل مختلفی و با درجه‌بندی متفاوتی رخ بدهد. در ادامه دلایل این مشکل را بررسی می کنیم.
این مورد را قبل از همه موارد چک کنید. ممکن است سطح واسکازین گیربکس ماشین‌تان پایین به هر دلیلی پایین آمده و سیستم انتقال را با مشکل روبرو کرده است. مثلا ممکن است از جایی نشتی داشته باشید که باید خیلی سریع جلوی آن را بگیرید. بهتر است گیربکس را بررسی و سطح واسکازین را چک کنید. اگر کیفیت واسکازینی که استفاده کرده‌اید نیز پایین باشد می‌تواند برایتان مشکل‌ساز شود. برای همین از واسکازین‌های برندهای غیر اصل استفاده نکنید.اگر کارکرد ماشین‌تان نیز بالا است بهتر است آن را عوض کنید. چرا که ممکن است کثیف و غیرقابل استفاده شده باشد. برای این کار نوار گیربکس را بیرون بکشید و آن را تمیز کنید. دقت کنید که بوی روغن سوخته ندهد و رنگ آن قهوه‌ای نشده باشد.
عامل دیگر جا نرفتن دنده‌ها، اختلال در عملکرد آنهاست. بدین صورت که ممکن است تنظیم چرخ‌دنده‌ها بر هم خورده باشد. اگر هنگام تغییر و جابه‌جایی دنده‌ها صدای عجیبی می‌شنوید مشکل از قرار گرفتن اشتباه دنده‌ها روی هم است. در کل بهتر است هنگام رانندگی و تعویض دنده‌ها به صدای جا رفتن آن به دقت گوش دهید، چنانچه صدای متفاوت و عجیبی شنیدید، از رفتن به تعمیرگاه غافل نشوید.
اگر بعد از جا رفتن دنده ماشین، دوباره به حالت خلاص برگشت احتمال دارد که غلاف کشویی و یا دنده شما دچار ساییدگی شده باشد. همچنین امکان دارد بلبرینگ‌ها و بوش‌های داخلی دچار خرابی شده باشند.اگر اهرم دنده نیز خراب باشد ممکن است دنده بد جا بیافتد و با صدایی نیز همراه باشد.
مورد دیگر که باعث بد جارفتن دنده شما میشود عملکرد نادرست ماهک دنده است که وظیفه جابه‌جایی کشویی دنده را برعهده دارد.اختلال در صفحه سلکتور نیز که وظیفه جابه‌جایی دنده‌ها را بر عهده دارد نیز می‌تواند این مشکل را ایجاد کند. برای همین حتما شکستگی و یا روغنی بودن آن باید چک شود.در کنار تمام موارد گفته شده، عدم عملکرد صحیح فلایون که کار تعویض دنده را بر عهده دارد نیز می‌تواند باعث سخت جا رفتن دنده شما شود. پس حتما بررسی کنید که شکستگی و یا فرسودگی نشده باشد.
مشکلات زیادی ممکن است برای کلاچ‌تان پیش بیاید که شما تاثیر آن را روی عملکرد دنده‌تان ببینید. مثلا ممکن است سیم کلاچ ماشین شما سفت یا خشک شده باشد که باعث شده سیستم انتقال قدرت به مشکل خورده و دنده جا نمی‌رود. البته احتمال دارد که سیم کلاچ شما کیفیت لازم را نیز نداشته باشد.
احتمال تمام شدن دیسک صفحه کلاچ را نیز درنظر بگیرید، چرا که در این حالت صفحه کلاچ به سختی درگیر میشود و دنده جا نمی‌رود. همچنین اگر مایع هیدرولیک که در سیلندر اصلی کلاچ جریان دارد با افزایش کارکرد ماشین دچار نشتی شده باشد،کلاچ و به تبع آن دنده را نیز با مشکل روبرو می‌سازد.اگر هنگام خاموش بودن ماشین، دنده راحت‌تر از موقعی که ماشین روشن است جا می‌رود، پس یعنی مشکل از کلاچ شما است.
در ماشبن‌هایی که به اصطلاح مدل بالاتری دارند، انتقال توسط سیستم‌های رایانه‌ای پیشرفته کنترل میشود. اگر این سیستم با مشکل روبرو شود، می‌تواند در عملکرد دنده نیز اختلال ایجاد کند. برای رفع این مورد باید به تعمیرگاه‌هایی که ابزارهای تشخیصی پیشرفته دارند، مراجعه کنید.
حتما برای شما هم پیش آمده که حین رانندگی کلاچ را به طور کامل نگرفته باشید و دنده‌تان جا نرود و به اصطلاح صدای آن دربیاید. که خوب قطعا این مورد به عدم درگیری کامل کلاچ برمی‌گردد. یا ممکن است حین حرکت بدون آنکه متوجه شوید ماشین‌تان خاموش شده که در این صورت هم دنده درست جا نمی‌رود.
در صورت ایجاد هر گونه مشکل در زمان تعویض دنده، بد جا رفتن دنده، گیر کردن دنده یا خارج شدن دنده متوجه استهلاک در هر یک از قطعات درگیر در تعویض دنده، خواهید شد. اگر با هر کدام از این موارد روبرو شدید، حتماً هر چه سریع‌تر نسبت به تعویض قطعه آسیب دیده اقدام نمایید تا از وارد آمدن خسارات بیشتر به خودرو جلوگیری کنید.
