چاه‌های تلا لافت مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در روستای لافت جزیره قشم استان هرمزگان واقع شده است.این اثر در تاریخ 27 دی 1377 با شمارهٔ ثبت 2195 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. چاه در واقع زیرمجموعه‌ای از کولغ‌ها هستند با این تفاوت که عمق بیشتری دارند چاه‌های تلا در بندر لافت در پشت قلعه نادری واقع شده‌اند.این چاه‌ها در درون یک گودال بزرگ قرار دارند که شیب عمومی تپه‌های سنگی پیرامون روبه گودال دارد البته تعدادی از چاه‌ها نیز در بالای گودال و روی شیب نسبتاً آرام شرق گودال واقع شده‌اند.
گفته می‌شود تعداد این چاه‌ها در گذشته به تعداد روزهای سال کبیسه 366 چاه بوده است که شیب266 تا از آنها به مرور زمان پر شده و در حال حاضر در حدود 100 چاه باقی مانده است.عمر آن در حدود 400 سال بوده و در سال 976 ه.ش به دستور حاکم وقت لافت خواجه کریم برای جبران کمبود آب و نجات مردم از کم‌آبی توسط غلامان او حفر شده است.چاه‌های لافت در تخته سنگ حفر شده و هنگام بارندگی چون شیب عمومی تمام تپه‌های پیرامون روبه گودال است تمام چاه‌ها پر از آب می‌شود.
برداشت آب از چاه‌ها تقریباً در تمام طول سال جریان دارد چاه‌های داخل گودال به طور متوسط 2 تا 3/5 متر و چاه‌های بالای گودال بین 5 تا 6 متر عمق دارند. زنان و دختران با کوزه (جهله) و سطل و دبه آب می‌برند و مردان با کندیل (کندر) چوبی که بر دوش می‌گذارند و از دو سمت آن سطل با طناب آویخته شده است.
در بیرون از این مجموعه در قسمت پشت که آبادی لافت آغاز می‌شود چند چاه دیگر نیز وجود دارد. این چاه‌ها آب لب شور دارند که برای احشام استفاده می‌شود این مجموعه چاه‌ها در گذشته میرآب داشتند و این میراب‌ها هم از بین زنان انتخاب می‌شدند و بیشتر نیز پیرزنان لافتی بودند و هنوز اهالی آخرین میراب‌ها را در یاد دارند از جمله این میراب‌ها می‌توان از شریفه بشیر و کتی تی نام برد. میراب‌ها بر کار برداشت آب از چاه‌های تلا نظارت کامل داشتند و در سالهای کم‌آبی سعی می‌کردند آب چاه‌ها را به نسبت مساوی بین مردم لافت تقسیم کنند.
نام چاه تلا به دو صورت تلفظ می‌شود. نخست تلا یا «تلاو» که از دو بخش تل به معنی «پشته» و «او» به معنی آب تشکیل شده است و درمجموع «حجمی از آب» معنی می‌دهد و دوم، طلا که به‌دلیل ارزش زیاد آب در اقلیم منطقه لافت، این نام برگزیده شده است. چاه‌های بندر لافت و تل آب نام‌های دیگر این چاه‌ها هستند.
علاوه بر نام‌گذاری کلی، هرکدام از چاه‌ها نامی جداگانه دارند. این نام‌ها بر اساس موقعیت قرارگیری، طعم آب، نحوه استفاده، اتفاقی که در جوار آن رخ داده است، شوری، شیرینی، گرم‌تر یا سردتر بودن آب انتخاب شده‌اند.
چاه‌های تلا به نوبه خود یکی از جالب‌ترین دست‌ساخته‌های بشر هستند که تاریخچه ساخت آنها به پس از اسلام برمی‌گردد و امروزه توجه بسیاری از گردشگران را به خود معطوف کرده‌اند. قدمت این چاه‌ها را حدود 400 سال تخمین می‌زنند. چاه‌های تلا و دو برج دیده‌بانی بالای آنها در واقع آثار تاریخی و باستانی مربوط به قرن 17 میلادی هستند. برج‌های دیدبانی در بالای چاه‌های تلا برای نگهبانی ساخته شده‌اند.
عده‌ای در روستا معتقد هستند که چاه‌های تلای لافت در دوران هخامنشیان و سال 976 هجری شمسی، برای نجات مردم از بی‌آبی، به دستور «خواجه کریم» حاکم وقت لافت حفر شده و درخت زیارت قدمگاه او است. برای حفر این چاه‌ها از تکنولوژی ذخیره آب پارسیان جزیره‌نشین هخامنشی و زرتشتی بهره گرفته شده است. چاه‌های تلا در 27 دی ماه 1377 با شماره 2195 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.
چاه‌های تلا همواره نگهبان داشته‌اند و این نگهبان یکی از زنان روستا بوده است. محافظت از چاه‌های آب تلا توسط یک بانوی نگهبان زن، می‌تواند به افسانه ناهید یا آناهید، «بانوی آب، باران و باروری» در مذاهب ایران باستان برگردد. آناهید خدایی محبوب بود و همواره علاقه و احترام بسیاری در بین پیروان خود داشته است.
به گفته بومیان، بانوی محافظ آب در محل چاه‌ها ساکن شده و شبانه‌روز در آنجا زندگی می‌کرده است. وظیفه این فرد مشخص کردن نوبت چاه و مشخص کردن نوبت برداشت آب بین اهالی بود. به گفته برخی ریش‌سفیدان لافت و نوه آخرین نگهبان چاه، برخی از چاه‌ها آب شیرین نداشته‌اند و بانوی محافظ فقط از چاه‌های آب شیرین محاظت می‌کرد.
چاه‌های تلا ابتکاری تاریخی در زمینه مهدنسی آب و ذخیره آن در بندر لافت هستند که بسیار با اقلیم منطقه هم‌خوانی دارند. با توجه به شوری آب امکان حفر چاه و قنات و بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی درلافت وجود ندارد و ساکنان لافت به‌ناچار راهی برای ذخیره آب باران پیدا کرده‌اند. تعداد زیادی از چاه‌های تلا به‌دلیل عدم لای‌روبی مستمر پر شده‌اند.
از تعداد 366 چاه تلا امروز 266 چاه پر شده و تنها 100 چاه باقی مانده است. در گذشته از این چاه‌ها به‌عنوان تقویم نیز استفاده می‌کردند. در هنگام بارش باران تمام چاه‌ها پر از آب می‌شدند و تقریبا در تمام طول سال از آب آنها برداشت می‌کردند. بعد از بارش و پر شدن چاه‌ها درب آنها را محکم می‌بستند و نگهبان چاه هر روز صبح درب یکی از چاه‌ها را برای استفاده مردم روستا باز می‌کرد. زمانی که مردم درب اولین چاه را باز می‌دیدند متوجه شروع سال جدید می‌شدند.آب‌انباری بر فراز چاه‌های تلا به چشم می‌خورد. امروزه به‌دلیل وجود آب‌انبار، از آب چاه‌ها کمتر استفاده می‌شود. از آب برخی چاه‌ها فقط برای آبیاری نخلستان‌ها و سیراب کردن حیوانات و دام‌ها استفاده می‌شود.
درختان سرسبزی در اطراف چاه‌ها وجود دارند که ریشه‌های قوی خود را به عمق چاه و آب رسانده‌اند. ساکنان لافت سرسبزی و سرحال بودن این درختان را نشان وجود آب شیرین در محل می‌دانند. درختان کهور اطراف چاه‌ها برای بومیان مقدس هستند.
در کنار مجموعه چاه‌های تلا درختی کهنسال وجود دارد که از نظر اهالی دارای تقدس است. این درخت به زیارت مشهور است و از گونه «کنار» است. درخت زیارت روی قطعه سنگ محل قرارگیر ی چاه‌ها روییده است. اهالی به این درخت بسیار اعتقاد دارند و با حاجت‌های مختلف نزد درخت می‌روند. آنها برای شفای مریض یا بچه‌دار شدن، شخص را به دور درخت می‌گردانند و از خدا طلب برآورده شدن حاجت می‌کنند. سپس پارچه سبز رنگی به شاخه درخت می‌بندند و از آن کمک می‌خواهند. رسم است که حیوانی را قربانی و با گوشت آن غذا خیرات می‌کنند. خون حیوان نباید پای درخت شسته شود؛ زیرا سبب برآورده نشدن حاجت می‌شود.در روزهای جمعه و اعیاد اسلامی همچون فطر و قربان در چاله‌ای که زیر درخت است، اسپند دود می‌کنند؛ سپس «شده» می‌سوزانند که نوعی ماده خوشبو کننده هوا است.
سختی و دشواری برای تهیه آب سبب ایجاد ارتباط تنگاتنگ چاه با تمام وجوه زندگی ساکنان لافت شده است و فرهنگ رسوم و سنت‌های مربوط به خود را ایجاد کرده است. نگهبان چاه، مراسم پاکسازی، درخت زیارت، نام‌گذاری چاه‌ها و نحوه مدیریت و استفاده از آب، همه و همه شاهد این مدعا هستند. شناخت باورها، فرهنگ و آداب مرتبط با دست‌کندهای تلا به رونق اکو موزه و جذب توریست و حفظ چاه‌ها کمک می‌کنند.
باتوجه‌به گرم‌بودن آب‌وهوای جزیره قشم بهترین زمان برای رفتن به این منطقه فصول سرد سال است. آب‌انبار و برکه لافت در زمان باران پر می‌شود پس پیشنهاد می‌کنم در نیمه دوم فصل پاییز و ابتدای زمستان به جزیره لافت سفر کنید. هرچند چاه های تلا لافت به ثبت ملی رسیده‌اند ولی هنوز افراد زیادی از وجود چنین چاه‌هایی بی‌اطلاع‌اند برای همین این مکان خلوت است و نیازی به هزینه و ورودی خاصی ندارد.
لافت تقریبا شصت کیلومتر با قشم فاصله دارد و برای طی‌کردن این مصافت تقریبا یک ساعت زمان نیاز دارید. چاه های تلا قشم سی کیلومتر با فرودگاه قشم فاصله دارد و در نزدیکی اسکله لافت در پشت قلعه نادری در مرکز لافت واقع شده‌اند. جاده بندر لافت دقیقا از کنار اسکله و قلعه نادری عبور می‌کند.
کشور ایران همواره مهد نبوغ و خلاقیت بوده و آثار تاریخی به‌جا‌مانده از سالیان دور، گواه این مدعا است. با توجه به اقلیم گرم خشک کشور و نیاز به تامین آب شیرین و قابل شرب، ابتکارات زیادی در جای‌جای کشور دیده می‌شود. مردم همواره تلاش کرده‌اند تا با حفظ و ذخیره آب، مناطق متخلف را آباد و زمینه را برای رونق و آبادانی فراهم کنند. چاه‌های تلا نمونه جالبی از تلاش مستمر برای حفظ این مایه حیات هستند. چاه‌های تلا از جاهای دیدنی قشم به شمار می‌روند.
