راههای مراقبت از ساز تنبک

سوالی که برای بسیاری از هنرآموزان و هنرجویان در رشته ی تنبک نوازی مطرح می شود این است که چگونه تنبک خود را نگهداری کنیم تا این که آسیب نبیند و پوست و چوب و بدنه ی آن تخریب نشود.

اکثر هنرجویان و فراگیرندگان تنبک نگران این موضوع هستند که اگر از تنبک خود به خوبی مراقبت نکنند شاید برایشان هزینه ای مجدد را به بار بیاورد و به صورتی شود که مجبور شوند تنبک خود را تعویض کنند و نکته ی مهم تر این که وقتی هنرجویان تبنک از کشورهای دیگری هستند که دارای آب و هوایی بسیار متغیر و متفاوت است و تغییر آب و هوایی و رطوبت در آن کشور بسیار زیاد است در این صورت اگر تنبک آن ها خراب شود و آسیب ببیند و نتوانند از آن مراقبت کنند تهیه ی تنبک و یا تعمیر تنبک در آن کشور برایشان بسیار سخت است و ممکن است به آسانی نتوانند تنبک جدیدی را تهیه کنند و یا تنبک خود را تعمیر کنند.

به خاطر همین موضوعاتی که مطرح شد بر اساس تجربه هایی که در این سالها دارم سعی دارم در این مقاله به صورت جامع و کامل تمام تجربیات خودم را برای نگهداری مناسب از تنبک مطرح کنم تا به کمک آن ها بتوانیم به خوبی از تنبک خود مراقبت کنیم و باعث طول عمر بیشتر تنبک خود نیز بشویم.

نکات مربوط به نگهداری تنبک

این ساز پوستی، از نظر سازشناسی جزء طبل های جام شکل محسوب می شود که از این خانواده می توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.ساختمان ساز تمبک از قسمت های دهانه کوچک ، نفیر ، بدنه ، دهانه بزرگ و پوست تشکیل شده است. یکی از نکات مهم که باید به ان توجه داشته باشید این است که پوست تنبک معمولا اگر در هوایی با رطوبت زیاد قرار بگیرد شل می شود و صدای اصلی خود را از دست می دهد.

صدای تنبک در این حالت که شل شده و رطوبت گرفته صدایی بم مانند و تالاپ تالاپ مانند به خود می گیرد که نه از لحاظ صدایی جذاب و شنیدنی است و نه این که به راحتی می توانیم روی چنین تنبکی به خاطر صدای آن و شل بودن پوست آن تمرین کنیم .

نگهداری پوست تنبک

از کاور مخصوص برای نگهداری تنبک استفاده کنید برای این که با این مشکل بر نخورید در ابتدا بهتر است که تنبک را در کاور قرار داده و تا وقتی که برای تمرین تنبک یا اجرا نمیخواهید از تنبک استفاده کنید تنبک را از کاور خود بیرون نیاورید.

بهتر است زمان هایی را که تمرین ندارید و از تنبک خود استفاده نمیکنید تنبک را در کاور خود گذاشته و در هوای آزاد قرار ندهید و فقط در صورتی تنبک را بیرون آورید که میخواهید تمرین داشته باشید.

کاور تنبک در مرحله ای اول برای حمل و نقل ساز تنبک بسیار موثر است و در صورتی که تنبک ما کاور داشته باشد حمل و نقل آن بسیار ساده تر و راحت تر خواهد بود.

کاورهای موجود در بازار شامل سه مدل می باشند:

مدل اول(کاور برزنتی، سافت کیس) :

کاور معمولی و پارچه ای که خیلی برای تنبک پیشنهاد نمی شود و تا جای ممکن از کاور بهتری برای نگهداری تنبک خود استفاده کنید، چرا که به دلیل نازکی زیاد کاور امکان دارد که تحت تاثیر آب و هوا قرار بگیرد و نتواند در مقابل ضربه ی اتفاقی دوام بیاورد.

از مزایای این کاور احتمالا قیمت آن است که نسبت به بقیه کاورها قیمت ارزان تری دارد.

اما این دیگر به عهده خود شماست که تنبک خود را به خاطر مقدار هزینه ی یک کاور تحت خطر قرار دهید یا بخواهید با کمی بیشتر هزینه کردن برای خرید کاور از تنبک خود بیشتر مراقبت کنید.

مدل دوم: کاور ابری

جنس این مدل کاور هم از پارچه می باشد اما این مدل کاور تنبک از مدل اول بهتر است به دلیل این که در بدنه ی پارچه از ابر استفاده شده است و هم در مقابل آب و هوا و هم در مقابل ضربه ی ناگهانی مقاوم تر است

پیشنهاد می شود که از همان ابتدا که در حال خرید تنبک خود هستید از این مدل کاور استفاده کنید و یا این که بعدا برای تهیه ی این کاور اقدام کنید.

از لحاظ قیمتی این کاور قیمت متوسط دارد و تهیه ی آن راحت تر است، حتی می توانید اگر از کاور ساده استفاده میکنید با تهیه ی مقداری ابر همین کاور ساده را به کاور ابری تبدیل کنید و تنبک خود را داخل آن قرار دهید تا بهتر محافظت شود.

مدل سوم: مدل جعبه ای(یا اصطلاحا هارد کیس)

این مدل از نظر محافظت از ساز در مقابل تغییرات آب و هوایی و در مقابل ضربه ی ناگهانی بسیار عالی است.

اما موردی که دارد این است که ممکن است به دلیل بزرگی کاور و یا سنگینی کاور حمل و نقل آن کمی سخت باشد(البته الان کاورهایی از جنس فایبر گلاس هم ساخته می شوند که وزن بسیار سبک تری دارند) و چون این کاور در اندازه های مختلف تولید می شود اندازه ی هر تنبکی نیست و ممکن است برای ساز شما کوچک و یا بزرگ باشد(برای رفع این مشکل می توانید قبل از خرید تنبک خود را در کاور تست کنید).

ولی اگر این مدل کاور را تهیه کنید از لحاظ محافظت از ساز دیگر دغدغه ای ندارید زیرا بسیار با دوام و محکم است.

جنس این کاور در قدیم از چوب بوده که وزن بسیار سنگینی داشته است اما در زمان کنونی این کاورها از جنس فایبرگلاس هم ساخته می شوند که وزن بسیار سبک تری دارند.

دلیل این که بسیاری از هنرجویان این مدل کاور را تهیه نمی کنند اول قیمت آن است که کمی نسبت به بقیه کاورها قیمت بیشتری دارد و دوم بزرگی اندازه ی این مدل کاور هاست که نسبت به کاورهای دیگر به خاطر جعبه ای بودنش اندازه ی بزرگ تری دارد.

عوامل تاثیر گزاری بر پوست تنبک

پوست در برابر رطوبت و سرما و گرما حساس است. سرما یا رطوبت یا هر دو آنها با هم باعث شل شدن پوست خواهد شد و علاوه بر اینکه صدای مطلوب را از تنبک خواهد گرفت، با وارد آمدن هر ضربه بر روی پوست بافت آن بیشتر و بیشتر از هم گسسته شده و در نهایت استفاده از تنبک در محیط های خیلی سرد و مرطوب به طور مداوم، باعث از بین رفتن پوست خواهد شد. همچنین گرما نیز باعث جمع شدن و سفت گردیدن پوست می شود که البته در ابتدا کیفیت صدای مطلوبی به ما خواهد داد. ولی در این مورد هم نباید زیاده روی کرد. چرا که گرمای بیش از اندازه سبب پاره شدن یا سوختن پوست دف می شود. بهترین دما برای نگهداری تنبک یا حتی هنگام نواختن آن، همان دمای اتاق می باشد. همانطور که گفتیم رطوبت هوا باعث شل شدن پوست می شود. در روزهای بارانی که رطوبت هوا زیاد است و به اصطلاح پوست می افتد، نباید آن را جلوی حرارت مستقیم گرفت. بهتر است فقط دهانه کوچک تنبک را نزدیک حرارت گرفته تا با گرم شدن تنه و هوای فضای داخل آن، تنبک به تدریج گرم شده و پوست به حالت طبیعی خود باز گردد. عزیزانی که در نواحی با رطوبت بالا ساکن هستند، باید تنبک هایی مخصوص آن مناطق تهیه کنند. یعنی مقدار کشیدگی پوست ساز باید خیلی بیشتر از مناطق گرم و خشک باشد تا صدای مطلوب را برای شما ایجاد کند.

عدم چرب کردن پوست تنبک

عدم چرب کردن پوست تنبک نیز یکی دیگر از اصولی است که حتماً باید در مراقبت از تنبک به آن توجه داشته باشید. معمولاً افراد پوست تنبک را چرب می کنند. بسیاری از افراد این تصور را دارند که این کار باعث نواختن راحت تر آن و خوش صدا شدن تنبک می شود. درحالی که چرب کردن پوست تنبک باعث از بین رفتن بافت طبیعی آن و درنتیجه پارگی پوست خواهد شد. حتی چرب کردن پوست تنبک برخلاف تصور اکثر افراد باعث بدصدا شدن آن میشود.

خودداری از حرارت دادن مستقیم پوست تنبک

خودداری از حرارت دادن مستقیم پوست تنبک نیز جزء اصول نگهداری درست از تنبک می باشد. بسیاری از افراد پوست تنبک را با وسایل گرمایشی مانند اجاق گاز حرارت می دهند. حرارت مستقیم باعث خشک شدن پوست و چوب تنبک خواهد شد. درنتیجه پس از گذشت مدت زمانی تنبک صدای دلخواه را نخواهد داشت.

همچنین حرارت باعث شکسته شدن و ترک برداشتن چوب آن می شود. گرم شدن و سرد شدن مداوم تنبک باعث افتادگی و شل شدن پوست تنبک می گردد.

اشتباهات رایج در مورد نگهداری از پوست ساز تنبک

• یکی از روش هایی که برای نگهداری از پوست تنبک ممکن است شنیده باشید، این است که گفته می شود پوست ساز را با روغن چرب کنید. این کار به مرور باعث از بین رفتن بافت طبیعی پوست و بد صدا شدن تنبک می شود.
• یک اشتباه دیگر این است که در هنگام گرما و خشک شدن پوست، برای خوش صدا کردن و کوک کردن تنبک، قبل از تمرین یا نواختن ساز، پوست را خیس می کنند. تکرار این کار نیز به مرور باعث استهلاک و شل شدن پوست و درنهایت بد صدا شدن تنبک می شود. بنابراین از این کار اجتناب کنید. توصیه می شود در این شرایط، تنبک را وارونه روی زمین قرار داده تا پوست به تدریج رطوبت زمین را جذب کرده و آرام آرام به مقدار کشیدگی لازم برسد.
• بعضی از افراد توصیه می کنند که باید قبل از کار کردن با تنبک، آن را مقابل حرارت مستقیم اجاق گاز یا بخاری برقی قرار داد. این کار نیز بسیار اشتباه است چون در اثر تکرار این کار، مغز پوست خشک شده و چربی آن از بین رفته و ساز بد صدا می شود. گرمای بیش از حد همچنین باعث انقباض و سفت شدن پوست می شود که بعد از سرد شدن و بازگشت به دمای اتاق، پوست به مقدار کشش اولیه ای که داشته است، بازمیگردد. تکرار این شل و سفت شدن ها اصطلاحا باعث افتادن پوست، یا به عبارت دیگر از بین رفتن حالت اولیه و شل شدن دائمی آن می گردد.

مکان مناسب برای نگهداری تنبک

مهم ترین نکته ای که باید برای مراقبت از تنبک خود در نظر داشته باشیم این موضوع است که محل نگهداری تنبک را جایی انتخاب کنیم که از نظر آب و هوایی ، آب و هوای معمولی داشته باشد، یعنی نه زیاد سرد باشد و نه زیاد گرم.

تغییرات آب و هوایی برای پوست تنبک بسیار آسیب زننده می باشد.

برای مثال تنبک را در اتاقی قرار ندهیم که رفت و آمد زیادی در آن اتاق نداریم و ممکن است آن اتاق به اندازه ی زیادی سرد یا گرم باشد.

محل هایی مثل آشپزخانه که مدام در معرض بخار و گرما و رطوبت هستند مکان مناسبی برای نگهداری تنبک نیستند.

انباری های منازل ما که ممکن است به خاطر عدم رفت و آمد مرتب ما در آن فضا بسیار سرد و خشک باشند هم محل مناسبی برای نگهداری تنبک نیستند.

اگر در کلاس آموزشی شرکت میکنید و به خاطر کلاس آموزشی تنبک رفت و آمد دارید به شدت مراقب باشید که تنبک را در اتومبیل خود جا نگذارید و آن را به داخل منزل ببرید، چون بسیار مشاهده کردم که به خاطر فراموش کردن این که تنبک خود را به داخل منزل ببرند تنبک در ماشین جا مانده و به خاطر گرمی و یا سردی زیاد هوا تنبک آسیب دیده است.

قبل از شروع تمرین تنبک حتما دست های خود را بشویید

پوست تنبک اگر در معرض آلودگی های دست ما قرار بگیرد زود کثیف می شود و ما مجبور میشویم آن را تمیز کنیم و هم این که خود پوست تنبک ممکن است باعث آلودگی های پوستی بشود.

پس بسیار بهتر است که قبل از تمرین و بعد از تمرین دست های خود را کامل بشویید تا هم پوست تنبک آسیب نبیند و هم این که خدای نکرده دست شما به خاطر آلودگی احتمالی پوست تنبک آسیب نبیند.

موسیقی های بومی محلی ایران را بشناسید