موسیقی های بومی محلی ایران را بشناسید

موسیقی قومیت های مختلف در ایران

وجود آلات موسیقی و ضرب آهنگ آن از دیرباز در فرهنگ و آداب و رسوم ما ایرانی ها وجود داشته است. نقش موسیقی در اغلب جشن های ایرانی پررنگ است. اما جشن عروسی به عنوان مهمترین جشن در میان خانواده ها، آمیختگی نزدیکی با موسیقی پیدا کرده است. موسیقی شاد و ریتمیک، می تواند به مهیج تر کردن فضای عروسی کمک کرده و باعث ساختن محیطی شاد و دلنشین شود.

موسیقی های محلی:

در میان اقوام مختلف ایرانی، موسیقی ریشه و اصالت دارد. موسیقی در رگ و خون ایرانی ها تنیده شده است و اغلب اقوام ایرانی بر اساس رسم و آیین پدران خود، علاقمندی به موسیقی محلی را حفظ کرده اند. شاهد این مدعا، میزان استقبال از موسیقی های محلی در جشن ها و مراسم های عروسی است.

موسیقی در منطقه خراسان

موسیقی های ریشه دار و اصیل ایرانی را باید در منطقه ی خراسان جستجو کرد. جایی که محل پیوند فرهنگ های مختلف از ترک و لر و کرد تا بلوچ و کرمانج است. موسیقی خراسان بیشترین تاثیر خود را از اقلیم و جغرافیای منطقه گرفته است و از این رو به دو دسته ی موسیقی جلگه ای و کوهپایه ای تقسیم شده است.برجسته ترین ویژگی موسیقی خراسان، داستان پردازی در خلال اجرای موسیقی است. لحن حماسی و داستان های اساطیری در موسیقی خراسان جایگاه ویژه ای دارد.

• موسیقی خراسان شمالی

شمال خراسان که در بر گیرنده ی شهرهای بجنورد، اسفراین ، شیروان، درگز و قوچان است از جمله مناطقی است که موسیقی در آن از انواع و اقسام مختلف، حضوری قابل تأمل دارد. در خراسان شمالی موسیقی ترکمن ها با اقتباس از اشعار شاعر معروف ترکمن مختوم قلی اجرا می شود. بطور کلی موسیقی این خطه در قالب کردی و ترکی می باشد. از سازهای معروف موسیقی در خراسان شمالی میتوان : از کمانچه، سورنا، دوتار، دهل و نی نام برد.

موسيقى و رقص هاى محلى ، استان لرستان

موسيقى لرى از سرچشمه هاى موسيقى «رديف» و رديف نوازى است که بخش مهم آن از طريق کمانچه و کمانچه نوازى محلى در موسيقى رسمى ايران (رديف) نيز تأثير گذاشته است. موسيقى محلى لرستان چندان ناشناخته نيست؛ ولى برخلاف بسيارى از موسيقى هاى نواحى ديگر ايران ، از حيث مقامات محدود است و معمولاً در «دستگاه ماهور» اجرا مى شود. موسيقى لرستان به چهار بخش : موسيقى کار ، موسيقى مراسم ، موسيقى عروسى و موسيقى ترانه هاى روز تقسيم شده است. ترانه هاى لرى با همهٔ پيوندى که با ريشهٔ زبان فارسى دارند ، براى همهٔ فارسى زبانان قابل فهم نيستند. اين موسيقى ، از لحاظ اجرايى ، ظريف و پيچيده است. غناى کلامى فراوان دارد و مهم تر از همه ، از روحيهٔ سلحشورى و حماسى برخوردار است. مهم ترين ترانه هايى که در استان لرستان خوانده مى شود عبارتند از : «شه نومه خواني» (شاهنامه خواني) که جزو موسيقى حماسى است و سخاوتمندى و سلحشورى را همراه با تاريخ پردرد بيان مى کند و معمولاً در «چهارگاه» اجرا مى شود.

موسيقي محلي شهرستان خليل آباد

موسیقی مقامی خاص ناحیه خلیل آباد از قدمت و ارزش ویژه ای برخوردار است به نحوی که مردم این شهرستان مراسم بسیاری را به مناسبت های گوناگون نظیر اعیاد و جشن ها برگزار می کنند و همه ی این مراسم با اجرای موسیقی سنتی همراه می باشد . موسیقی مقامی در خلیل آباد با استفاده از سازهای سنتی و محلی نظیر دهل ، سرنا، دوتار و دایره اجرا می شود. به عنوان مثال پس از جمع آوری محصول مراسمی را به نام جشن خرمن بر پا می گردد و در این مراسم نواختن ساز و دهل و رقص دوره و چوب بازی رایج است.

ترانه های محلی استان اردیبل

از قديمى ترين نمونه هاى ادبيات فولکلوريک آذربايجان، سرودها و ترانه هايى است که در ارتباط با کار روزانه خوانده و اجرا مى شده است. هدف اين سرودها، موزون کردن فعاليت هاى حرفه اى بوده است. در اين نوع سرودها، کار و وسايل کار، تعريف و توصيف شده است. هنوز هم «هووالار» (هوواها) که بسيارى از ويژگى هاى ادبيات فولکلوريک را در خود انباشته است، بين مردم آذربايجان و به ويژه در ميان دهقانان رواج دارد. براى نمونه برخى از اين نغمه هاى رايج آورده مى شود.

موسيقي مقامي

یکی از ویژگیهای مردم قوچان علاقه ی آنان به موسیقی است که در جشن ها و مراسم مختلف اجرا می گردد. با توجه به پراکندگی طوایف ، موسیقی بومی به سبک های و روش های خاص آنان که وابسته به نوع و چگونگی زندگی آنان است نواخته می شود . موسیقی مردم قوچان برگرفته از موسیقی عشایر کرد است . این عشایر در محدوده ی میان شهرستان های قوچان ، کلات ، درگز و چناران در تردد می باشند . همچنین نواختن برخی مقام های موسیقی ترکی در میان ترک زبانان منطقه رواج دارد . از سازهای اصلی مردم قوچان می توان به دو تار و دف اشاره کرد.

موسيقي مقامي شهرستان خواف

شهرستان خواف نیز همانند تربت جام دارای پیشینه غنی در هنر موسیقی است. موسیقی این منطقه براساس مقام های سماعی شکل گرفته و در طول زمان ساخته و پرداخته شده است. مقام های آن تقریبا شبیه مقام های تربت جام می باشد. شهرستان خواف استادان بی نظیری را در زمینه موسیقی مقامی به هنر ایران زمین معرفی نموده است. سازهای مهم این منطقه را دف و دوتار تشکیل می دهند.

موسیقی و ترانه های محلی گیلان

در نقاط مختلف گيلان، آوازها، آهنگ ها و ريتم هاى مختلفى وجود دارد که با شيوه هاى مخصوصى اجرا مى شود. مردم تالش سه نوع آهنگ دارند: قديم دستان، تالش دستان و تازه دستان. آهنگ هاى گيلان به ويژه در سياهکل و ديلمان از طبيعت الهام گرفته اند و همچنان به طور سنتى محفوظ مانده اند. بيش تر ترانه هاى عاميانه و محلى گيلان همراه با رقص هاى محلى اجرا مى شوند.

• موسیقی در منطقه مازندران

تاثیر موسیقی بر روح و جان انسان ها غیر قابل انکار است. نوای دلنشین سازهای محلی و جاری شدن طنین موسیقی محلی در شادی آفرینی و ایجاد شور جمعی غیر قابل کتمان است.نکته ی قابل توجه درباره ی موسیقی مازنی این است که این موسیقی آوازی به طور سنتی در غرب و مرکز این استان بدون ساز اجرا می شود. موسیقی آوازی بخش مهمی از موسیقی های منطقه را تشکیل می دهد.سازهای رایج در مازندران عبارتند از : لَله وار، دسرکوتن، دایره، سرنا، کمانچه، غزنه و دوتار در شرق مازندران.موسیقی این خطه از کشورمان بیشتر در دستگاه های سه گاه و همایون ، دشتی و شور اجرا می گردد.

ترانه محلی کردی

موسیقی فولکلور کردی مربوط به حکایتها و داستان هایی می شود که ترانه های داستانی نیز به دو بخش قهرمانی و دلدادگی قابل تقسیم هستند. در ترانه های قهرمانی به دلاوریها و مبارزه طلبی های یک قهرمان پرداخته می شود. در ترانه های دلدادگی جنبه های رمانتیک و عاشقانه بین دو شخص بیان می شود که از این میان، ترانه «زنبیل فروش» که جنبه عرفانی دارد و ترانه های «آس و حسن» و «خج و سیامند» که سرگذشت دو دلداده را بیان می کند، از معروفترین آثار در این بخش هستند.

موسیقی محلی آذربایجان

آذربایجان در منتی الیه شمال غربی ایران قرار داردو از مهمترین و معروف ترین مناطق ایران به شمار می آید. این استان از شمال با جمهوری آذربایجان و از مغرب با ترکیه همسایه است .
کوههای ارسباران که در شمال آذربایجان قرار گرفته اند با دره ی رود ارس از کوههای قفقاز جدا شده اند .کوههای تالش در شرق آذربایجان تادره ی سفید رود در گیلان ادامه دارد . جلگهی مغان در اردبیل و جلگه ی ارومیه ,تبریز و میاندوآب به علت رودهای ارس , سیمینه رود و زرینه رود شکل گرفته است . آذربایجان از سه استان اردبیل , آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی تشکیل شده است . استان زنجان را هم به علت یکسانی موسیقی با آذربایجان جزو همین منطقه به حساب می آوریم .

موسیقی جنوب

موسیقی جنوب ایران یکی از غنی ترین و در عین حال پیچیده ترین موسیقی های مناطق ایران است. البته گاهی تصور مخاطبان عام موسیقی از موسیقی جنوب چنان به بیراهه می رود که آن را موسیقی با ریتمی تند و ملودی های یکنواخت و ترانه هایی بی معنی می شناسند.

تقصیری هم متوجه شان نیست به این دلیل که آنها همان تصوری را از این موسیقی دارند که توسط خوانندگان درجه چندم و شبکه های ماهواره ای القا شده است؛ در حالیکه واقعیت آن نوع موسیقی بسیار متفاوت تر از آن چیزی است که عامه مردم می شناسند.

در این سالها گروه هایی آمدند و تلاش کردند تا توانایی های موسیقی جنوب ایران را همانطور که هست به مخاطبان بشناسانند. محسن شریفیان و گروهش «مروارید لیان» از این دسته اند، گروهی که تاکنون در جشنواره های مختلف حضور یافته و یکی از نمادهای موسیقی متنوع ایران به حساب می آیند.

این گروه اولین و تنها گروه موسیقی در جنوب ایران است که به غیر از اجراهای موسیقی، به پژوهش در این زمینه هم می پردازد. شریفیان البته یکی از شناخته شده ترین آهنگسازان و نوازندگان موسیقی فولکور ایران هم به حساب می آید که فعالیت های فراوانی در اجرای کنسرت و ارائه آلبوم های موسیقی داشته است و پژوهش های او تاکنون در کتاب هایی با عنوان های «اهل ماتم» و «اهل زمین» منتشر شده است.

ریتمی که در موسیقی جنوب هست به جذابیت آن کمک کرده است. ولی جالب این جاست که موسیقی سوگواری جنوب هم به همان میزان مورد توجه خیلی ها قرار گرفته است. شاید به خار این که رد پای موسیقی اقوام مختلف ایرانی ها حتی غیر ایرانی ها از جمله آفریقایی ها، هندی ها و… را می توان در موسیقی جنوب مشاهد کرد. به همین خاطر است که در هر کجای دنیا هم که اجرا شد، مورد توجه قرار گرفته است.

البته موسیقی ریتمیک جنوب شناخته شده تر از موسیقی سوگواری اش است و این طبیعی است چون تبلیغات در آن زمینه بیشتر بوده. اما موسیقی سوگواری جنوب بسیار غنی و جذاب است و گروه هایی که در این زمینه فعالیت می کنند، تلاش کرده اند تا این نوع موسیقی را هم معرفی کنند. کتاب «اهل ماتم» که به همراه سی دی منتشر شده است نیز تلاشی در همین زمینه است.

موسیقی جنوب گرچه قالبی خاص دارد ولی در استانهای جنوبی همین سبک با شیوه های متفاوتی ارائه می شود شاید در این بین موسیقی بوشهری و موسیقی خوزستنان بیشتر از هم کیشان هرمزگانی خود در دل مردم جا باز کرده و ما این را بهانه می کنیم برای بررسی موسیقی بوشهر و خوستان.

• موسیقی بوشهر

کاوش های باستان شناسی قدمت تاریخی بوشهر را از 2200 سال پیش تعیین می کند. بوشهر از دل شهری باستانی به نام دیشهر به وجود آمده که به وسیله اردشیر بابکان(240-226) بعد از میلاد تأسیس یافته است.

می گویند در قرن 16 میلادی 2000 نفر جمعیت داشته و همچنین یکی از مهمترین مراکز تجارتی خلیج فارس بوده است. در قرن 17 میلادی آبادی دیشهر به بوشهر انتقال می یابد و بدین صورت در طی زمان شهر بوشهر به تدریج کامل می شود.

مهمترین عامل در تکامل شهر بوشهر تجارت و مهاجرت ملیت های مختلف از جمله مهاجران آفریقایی نیز در بوشهر زندگی می کرده اند که تا اویل قرن بیستم به عنوان غلام و کنیز بدین شهر راه یافته بودند.

ولی بعدها ظاهراً دلیل مهاجرت بیگانگان بدین شهر بیشتر دلایل اقتصادی داشته است و تا چهل پنجاه سال گذشته طبقات و ملیت های مختلف مردم بوشهر محله های خود را داشته اند و مراسم و آداب خود را انجام می داده اند.

حتی امروز سالخوردگان به یاد دارند که در گذشته چگونه هر محله جداگانه مراسم عزاداری خود را برپا می کرده اند و نقش «دمام» در این مراسم از چه اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است و پس از نواختن دمام معمولاً تعزیه اجرا می شده است.

مهاجر آفریقایی با خود ریتم را نیز می آورد و با آن طبل های خود را که در تنهایی خویش رابطه اش را با زادگاهش، با گذشته اش حفظ کند و کم کم در بطن فرهنگ محیط نفوذ می کند و تأثیر خود را آنچنان مشخص بر جای می گذارد که در هر بخشی از موسیقی بوشهر، چه موسیقی شاد و یا موسیقی مخصوص ایام عزاداری خود را می نمایاند و ترکیبات ریتمیک این ناحیه را از آن خود می سازد و آنچنان آهسته آهسته در زندگی مردم بوشهر جای می گیرد که دیگر غریبه نمی ماند و از خودی نیز خودی تر می شود و اصلاً خود بوشهر می شود با تمام رنگهای مختلف آدمهایش و گرمی احساسشان که روزمره در تپش ریتم زندگی جاری هستند.

محل عبور کشتی های تجاری و مسافری به سوی هند و آفریقا و حمل و نقل کالاهای مورد نیاز و خلاصه صادرات و واردات از این بخش باعث شد که بوشهر دروازه جنوبی ایران به سوی دنیای خارج شناخته شود و مهاجران زیادی جذب زندگی در این شهر شوند.

این مهاجرت ها ترکیبات فرهنگی تازه ای را به وجود آورد که پس از مدتی همگی چه از نظر فرهنگ ایرانی با همه اشکال متفاوتش و یا غیر ایرانی، رنگ ویژه ای را بدین شهر بخشیدند. راجع به دمام سخن گفته شد که نقش اصلی را در موسیقی بوشهر داشته است. دمام به مجموعه طبل هایی که در مراسم عزاداری به منظور اعلام شروع مراسم اجرا می گردد گفته می شود.

دمام به وسیله گروهی از نوازندگان در حین حرکت از مکانی تا مکان دیگر نواخته می شده است که در گذشته با رقابت شدید بین دستجات مختلف محله های شهر توام بوده چون هر محله دمام نواز خود را داشته است و بر طبق رسم معمول آن زمان نوازندگان هر محله، حق عبور از محله دیگری را نداشته اند و ندیده گرفتن این سنت منجر به برخورد و زد و خورد بین دو گروه می شده است.

امروزه پس از اجرای دمام برخلاف گذشته تعزیه به معرض نمایش گذارده نمی شود بلکه دمام فقط شروع مراسم سینه زنی را اعلام می کند سینه زنی در بوشهر با آواز همراهی می شود و آوازهای آن مانند موسیقی سایر مذاهب، از ترانه های محلی بیشتر اهمیت دارند. موسیقی آوازی بوشهر تحت تأثیر موسیقی بومیان آفریقایی بوده است.

یکی از فرم های رایج در موسیقی «شبالو» نام دارد که آوازی با همراهی دایره بوده و به وسیله خوانندگانی که دایره وار در کنار همدیگر می نشینند اجرا می شود که کماکان امروز نیز با همان فرم اجرا می شود. خوانندگان همزمان با اجرای شبالو شانه های خود را منظما به طرف چپ و راست تکان می دهند. گفته می شود که شبالو از موسیقی اعراب و آفریقایی تأثیر پذیرفته است.

یکی دیگر از فرم های رایج «یزله» نام دارد که به وسیله خوانندگانی غیر حرفه ای اجرا می شود تنها با دست زدن همراهی می شود در این اجرا ملودی بیشتر از متن شعر اهمیت دارد.

• موسیقی در منطقه خوزستان

موسیقی جزو جدایی ناپذیری از زندگی مردم خوزستان است. هنری که با تلفیق شدن با رقص، حالتی نمایشی نیز به خود گرفته است. در جشن ها و مراسم های عروسی موسیقی سنتی این خطه جایگاه ویژه ای دارد.موسیقی این دیار با موسیقی بومیان آفریقایی نیز پیوستگی های عمیق و ریشه داری دارد.موسیقی و آوازی موسوم به سبالو، دراین منطقه اجرامی شود که درآن آواز، با ضرب دایره همراه است ودرآن خوانندگان گرداگرد هم به شکل دایره وار نشسته وبا ضرب آهنگ موسیقی شانه هایشان را به چپ و راست حرکت می دهند.موسیقی رایج دیگر در این منطقه، یزله نامیده می شود که تنها با دست زدن همراه است. ملودی در این موسیقی اهمیت ویژه ای دارد و ترانه در درجه ی دوم اهمیت قرار می گیرد.

• موسیقی در استان هرمزگان

سازهای موسیقی نظیر بربط، عود، دهل، جهله و …. برای سرگرمی و همچنین محلی برای کسب درآمد، توسط بخشی از مردم استان مورد استفاده قرار می گیرند. آواهای موسیقیای هرمزگان وبندعباس برگرفته ازسنت ها و آیین های مردمان این دیار است. موسیقی به شدت متاثر از محیط جغرافیایی است. موسیقی این منطقه اغلب با رقص همراه است.

• موسیقی در سیستان و بلوچستان

به دلیل نزدیکی به کشور هندوستان، موسیقی این دیار به شدت متاثر از موسیقی هندی است. موسیقی بلوچی انواع متعددی دارد که هر یک از آن ها به بخشی از زندگی مردم این منطقه مربوط می شود: لارو شَشِگانی از جمله آوازهایی است که در مراسم عروسی خوانده و اجرا میشود.نازینک که به ترانه های مراسم های عروسی گفته می شود و متن اشعار آن برای عروس و داماد متفات است.لارو هم به آخرین روز از مراسم عروسی مربوط می شود که متن ترانه هایش ریتمیک بوده و شاید بتوان گفت که متن ترانه بیش از موسیقی در آن اهمیت دارد.

چطور گوش موسیقی خود را تقویت کنیم؟