مختصری راجع به صنایع دستی تهران

تهران که زمانی دارای باغ های زیبا و خوش آب و هوا بود مورد توجه حاکمان صفویه و زندیه قرار داشت و ساخت بناهایی در این شهر، گواه بر این مدعا است، اما در زمان آغا محمد خان قاجار تهران به عنوان پایتخت برگزیده شد، از آن دوران تا امروز این شهر به دلیل موقعیت خود به عنوان پایتخت توانست هنرمندان و صنعتگران بسیاری را به خود جذب کند به نحوی که تا به امروز نیز ادامه یافته است. استان تهران به لحاظ بازار بزرگ مصرفی، مکان مناسب برای تولید و نیز بروز استعداد هنرمندان و صنعتگران است. از شاخص ترین سوغات و صنایع دستی تهران، شیشه گری، صنایع دستی، چوبی، معرق، سنگ و چرم است. با نگاه به نقش سوغات و صنایع دستی تهران که دربرگیرنده ارزش های فرهنگی و هنری یک ملت است، در توسعه فرهنگی و اقتصادی و رشد گردشگری نیز موثر است. کوشیده ایم تا با آگاه سازی جامعه در خصوص صنایع دستی و سوغات تهران و آشناسازی علاقمندان به هنر تقاضا برای یادگیری و همچنین خرید هنرهای دستی را افزایش دهیم تا شاهد رشد فعالیت های تولیدی و نوآوری در این حوزه باشیم. به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازاوست. در عصر تکنولوژی و غلبه مدرنیسم بر سنت و غلبه جمادات بر نباتات تنها راه گریز بشری که سرخورده از منظره های ثقیل آهن و پولاد، آلودگی و پلشتی است، پناه بردن اصل جوهره درونی انسان و فرهنگ غنی بومی منطقه خود است. این پناهجویی امروزه با هجوم به طبیعت و دوری از هیاهوی شهری است که آن هم در اثر عدم برنامه ریزی تبدیل به معظل دیگری می شود که اصل گریز را مخدوش می نماید. کارکرد دیر رجوع به سنت، در تعاملات اجتماعی حس باور هویتی است و رجوع کننده به این حقیقت دست یافته است که از کجا آمده، در کجا ایستاده و به کجا می رود. فرهنگ های تهاجمی با القای حس از خودبیگانگی سعی بر نفوذ بر تفکرات، نگرش ها و تصمیم سازی های جامعه هدف دارند. از این رهاورد تنها فرهنگ های مبتنی بر اصالت خانواده، اخلاق مدار و با عزت نفس جان سالم به در می برند و در دریای پرتلاطم بی هویتی، کشتی نجات ملت های خود را به ساحل اعتماد و امنیت می رسانند. صنایع دستی هر ملتی، یکی از وجوه بارز خودباوری است که به تقویت نمادهای هویت بومی منطقه جغرافیایی خود کمک می کند. در همین راستا بر آن شدیم سهمی هرچند اندک از سوغات و صنایع دستی تهران و نماد هویت را در منطقه جغرافیایی پایتخت ایران، تهران به نگارش و تصویر کشیم گرچه جان مطلب در دستان هنرمندان و صنعتگران پرتلاش این حوزه قرار دارد تا این قلب تپنده به حیات جاودان خود ادامه دهد

سفال گری تهران

سفال گری از دیگر صنایع دستی تهران که در بررسی تاریخی سفال ایران قدمت آن را می توان به هشت هزار سال نسبت داد. سفالینه های پیش از اسلام و صدر اسلام یا لعاب ندیده اند یا با لعابی آبی رنگ و نقوش تزئینی ناشیانه و مختصر تزئین شده اند. در دوره اسلام مرمت ظروف طلا و نقره در شریعت اسلام سبب رونق سفال گری شده است. در سفال گری چنانچه سفالینه ها بدون لعاب باشد از روش های کنده کاری و قالب زنی و نقش افزوده برای تزئین استفاده می شود. در سفالینه های لعاب دار از روش های مینایی، زرین فام، لعاب پاشیده و لعاب های دیگر جهت تزئین ظروف استفاده می گردد. تاریخ تولید سفال یکی از سوغات و صنایع دستی تهران در استان تهران به قرن 3 و 4 هجری قمری و در زمان حکومت عباسی باز می گردد که شهر ری در آن زمان از مراکز ساخت ظروف لعابدار بود و به خصوص نوعی سفال لعاب دار که با لعاب های رنگارنگ تزئین یافته بود. در آن از کثرت نقوش اجتناب شده و گاه بخشی از زمینه خالی می ماند و با نقوش انسانی و هندسی، طوماری، تصاویر درباریان و اشراف، مجالس بزم و شکار در حاشیه ظروف زینت یافته است. اما این روزها سفال از سوغات و صنایع دستی تهران است. باید یاد آور شد با آن که صنعت سفال گری در ایران نقش مهمی در اقتصاد ایران در فاصله زمانی سده سوم تا سیزدهم هجری قمری ایفا می کرد، با ورود سیل آسای سفالینه مرغوب تر و ارزان تر از کشورهای دیگر به مرور زمان حتی بازار داخلی نیز از بین رفت و هنر سفال ایران روبه افول نهاد. از ویژگی های سفال در طی این دوران می توان به جایگزینی نقوش ایرانی به جای نقوش وام گرفته از هند و چین اشاره کرد که در پی این تغییر نیاز به رنگ های بیشتر احساس شد و کاربرد رنگ در سفال ها تنوع بیشتری یافت. در قرون سیزدهم و چهاردهم آن چه الهام بخش سفال گری ایران و همچنین تهران بود احیای هنر و فنون به کار گرفته شده در دوره صفویه و پیش از صفویه بود. هم چنین ساخت نقش برجسته به سبک ساسانی و هخامنشیان که در دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه انجام گرفت برخی از این آثار نیز به کشورهای اروپایی صادر می شد. سفال لعابدار: لعاب چیست؟ پوششی به صورت لایه ای نازک که طی مراحل پخت داخل کوره روی سطح سفال را می پوشاند و به سفال دوام، زیبایی و نفوذ ناپذیری می بخشد. لعاب ها در انواع مات و شفاف و نیمه شفاف ساخته می شود. سوغات و صنایع دستی تهران را بشناسید و به سوغات ببرید. لعاب کاری: لعاب کاری سفال به وسیله دوغاب لعاب که متشکل از مواد لعاب و مواد معلق کننده لعاب و اضافه کردن آب ساخته می شود و اعمال آن بر روی سفال به روش هایی مانند غوطه وری، پاشیدن، نقاشی با قلمو و اسفنج انجام می پذیرد که مرسوم ترین آن در کارگاه های سنتی ریختن دوغاب بر بدنه سفال است. روش هایی مانند لعاب یک رنگ، لعاب سلادن، لعاب آبی لاجوردی و فیروزه ای نقاشی روی لعاب و نقاشی زیر لعاب از شیوه های لعاب کاری است. نقاشی روی لعاب: سابقه این نوع لعاب به قرون اولیه اسلامی می رسد و سامره، شوش و ری نمونه هایی از این دوره به دست آمده است. نقاشی روی لعاب به دو روش انجام می شود: 1- نقاشی روی لعاب خام 2- نقاشی روی لعاب پخته. نقاشی روی لعاب خام: ابتدا سفال را با لعاب به رنگ روشن مانند سفید که کمی مات باشد می پوشانند و پیش از بردن به کوره با قلمو و لعاب های رنگی آن را نقاشی می کنند و در آخر سفال را پخت می کنند. نقاشی روی لعاب پخته: این نوع نقاشی با لعاب هایی با درجه پخت پایین بر روی لعاب زمینه نقش می شود که به این صورت ابتدا بدنه سفال با لعاب روشن پوشیده شده و بعد به کوره می رود و بعد از پخت لعاب، روی آن را مجدد نقاشی می کنند و اثر برای بار دیگر به کوره می رود تا نقش ها به لعاب زمینه جوش بخورد. لعاب مینایی یا هفت رنگ: پیداش لعاب مینایی را قرن پنجم و ششم هجری قمری می دانند و ری نیز از مراکز تولید این نوع سفال بود. این نوع سفال دوبار به کوره می رفت که بار اول برای تثبیت لعاب و بار دوم نیز برای تثبیت نقش. اما امروز از سوغات و صنایع دستی تهران به شمار می آید. بعد از پخت لعاب اولیه سفال را اکسیدهای گوناگون فلز و با قلمو نقاشی می کنند و برای پخت دوم که زمان آن و درجه پخت آن کمتر از بار اول است به کوره می برند. تولید ظروف و کاشی های متعدد با طرح های متنوع و ظریف با این روش صورت می گیرد و موضوعات به کار رفته در این لعاب ها شامل روایت جنگ ها، مجلس شاهنامه، داستان و غیره است. از نکات مهم برای بررسی تاریخی این لعاب کتیبه های نگاشته شده به آنهاست که اطلاعاتی از جمله نام و القلب صاحب شی، سفارش دهنده یا کسی که شی به آن هدیه داده شده، تاریخ ساخت سفال و نوشته های مرتبط به نقوش و تصاویر را به دست می دهد. در پایان باید یادآور شد که در حال حاضر کارگاه های متعدد سفال گری در شهر ری و ورامین و مهرشهر کرج و در سطح تهران به تولید آثار سفال و سرامیک می پردازند که وارثان سنن دیرین صنعت گران ری هستند.

زیورآلات سنتی تهران

در ایران باستان پوشش یک ایرانی از طبقات بالای رفاهی مزین به گردن بند، بازوبند و دشنه در زیر لباس بود. این زیورآلات عموما از جنس فلزاتی مانند طلا و نقره بوده است و با نقوش حیوانی مانند شیر، قوچ و پرندگان شکاری ساخته می شوند. تاریخ ساخت زیورآلات در ایران را به دوره مادها و هزاره دوم پیش از میلاد نسبت می دهند که در آن زمان استفاده از زیورآلات متداول شده بود. در زمان حکومت اسلامی اگرچه مصرف طلا در اسلام منع نشده است، اما مسلمانان به ساده زیستی هدایت شده اند و هم چنین مصرف طلا در عموم مکروه بود و بیشتر در آرایه های زنان به کار گرفته می شود و برای مردان ممنوعیت داشت. با این حال طلا و جواهر در خزانه خلفا و امیران محلی و بلند پایگان جایگاه خود را داشت و به عنوان پشتوانه ثروت و قدرت از آن ها نگهداری می شود. از دیگر تاثیرات شریعت اسلام بر جواهر سازی تبدیل طرح های طبیعت گرایانه به طرح های هندسی و ملهم از نگارگری ایران بود. در کاوش های شهر ری آثاری متعلق به اوایل دوره اسلامی به دست آمده است و در دوران های بعدی ( تیموری، صفویه و قاجار) به سبب تجمل گرایی درباریان و همچنین به سبب قرامت های به دست آمده شاهد وفور جواهرات رنگارنگ و نشاندن آن بر فلزات گران بها هستیم. در این دوره مردان انگشترهای متعدد به دست داشته اند که قالبا از نقره بود و با نصب خوشه های مزین بر روی عمامه خود را می آراستند و زنان نیز از رشته های مروارید به گرد صورت و چانه و یا تاباندن آن در گیسوان خود که گاهی به جای مروارید از سنگ های تزئینی استفاده می کردند. از دیگر زیورآلات زنان گوشواره، گردن بند، سینه ریز، آرایه نصب شده روی جامه، آویزها، طوق، گلوبند، بازوبند، تعویذ، نظرقربانی، و خلخال بود. قطعات طلاکاری در دوره قاجاریه با میناکاری و مرصع کاری تزئین می شد و آثار این دوره بسیار پرکار بود و گاه مهر و پولک به آن آویزان بود. از نظر فرم برخی به شکل هلال ماه و یا به صورن انسان ساخته می شد و از ملیله کاری نیز در تزئین استفاده می گشت. از دیگر اشکال دایره بیضی، قطره اشک و ناقوس یا ماهی و برگ رواج داشت. که گاه یک رو و یا هردو را با مینا نقاشی می کردند. گاه یک رو مینا و یک رو مرصع می شد و با سنگ های قیمتی اشکالی مانند گل ها و برگ ها و پرندگان را می ساختند. یکی از جواهرات مورد استفاده مردان که در دوره قاجار رواج یافت ساهت جیبی بود که با زنجیری به جیب قلاب می شد. در آستانه ورود به قرن بیستم، جواهرسازی ایرانی بدون درنظر داشتن سابقه و اصالت هنر ایرانی و به تقلید از مدل های اروپایی آورد و این امر سبب زوال جواهرسازی در ایران شد. با این حال زنان عشایر که همچنان از پوشش های سنتی استفاده می کردند توانسته بودند این هنر را زنده نگه دارند. البته در ساخت این زیورآلات بیشتر از نقره استفاده می شود و از سنگ های مصنوعی به جای سنگ های گران بها بهره می گیرند این زیورآلات هم چنان به سبک گذشتگان و با حفظ نقوش و طرح های سنتی تولید می گردد و از ویژگی های این آثار شکل های محکم، گویا و راست گوش است. اما امروزه از صنایع دستی و سوغات تهران به شمار می آید.

هنر جواهرسازی تهران

جواهر از زیباترین صنایع دستی و سوغات تهران است. در تعریف جواهرسازی معاصر از این هنر به عنوان مجسمه های پوشیدنی و یا اثری هنری در روی زمینه یا بوم که بدن به آن مشابه است نام می برند. جواهرسازی معاصر متاثر از دو عنصر مهم است که اولی استفاده متنوع از مواد (حتی مواد بازیافتی هم مورد استفاده قرار گرفته) و دوم نیز انتقال مفهوم است، مفاهیمی چون جایگاه اجتماعی، جنسیت و قدرت.
در کل جواهر بستری است برای بیان فرد مصرف کننده که علاوه بر زیبایی بصری و جنبه های اقتصادی به این هنر جنبه اجتماعی بخشیده است. مواد به کار رفته در ساخت جواهر را می توان در دو گروه فازات و مواد غیرفلزی جای داد. فلزات شامل فلزات گران بها مانند طلا که یکی از پرکاربردترین فلزات است در دو نوع سفید و زرد موجود است و فلزات گران بهای دیگر مانند نقره، پلاتین، پالادیوم و فلزات معمولی مانند مس و دیگر فلزات از ویژگی های فلزات گران بها که آن را مناسب برای جواهرسازی نموده و چکش خوار بودن، مقاومت در برابر انواع اسید و مقاومت در برابر اکسیداسیون و راحتی در کار اره و سوهان کشی و جو کاری و انعطاف پذیری آن ها می باشد. مواد غیر فلزی مانند انواع سنگ های قیمتی مانند یاقوت سرخ، زمرد، فیروزه، یشم، عقیق و غیره و سنگ های مصنوعی و شیشه های رنگی و یا هر شی زیبایی را می توان استفاده کرد.

مرصع کاری (مخراج کاری) تهران

صنایع دستی تهران بی شمار است اما مرصع کاری منحصر به فردترین سوغات تهران است. قرار دادن سنگ در پایه طراحی شده است، مخراج کار می بایست این کار را با دقت و حوصله انجام دهد و سنگ را در جای خود محکم کند. در کار گذاشتن سنگ های ریز از روش های ریلی قلم زنی، کاسه ای و چنگی استفاده می شود و برای سنگ های درشت از روش هایی چون منبشی، چنگی و دیواره ای بهره می گیرند و در قدیم این کار با بازار ساده چون یک چکش کوچک و چند قلم نوک تیز و نوک پهن انجام می گرفت و اما امروزه از دستگاه های دقیق و انواع گیره های نگهدارنده، انبرهای متنوع، لیزرهای حرارتی و ذره بین و غیره استفاده می شود که در عمل به مخراج کاری ظرافت بیشتری بخشیده است.

میناکاری تهران

استفاده از لعاب و اعمال آن بر روی فلز که امروزه به مینا معروف است و حدود سه هزار سال قبل بشر به ساخت آن دست یافته. درگذشته لعاب مینا در داخل ایران تولید می شد که متاسفانه به دلیل عدم انتقال اطلاعات از استاد به شاگردان در طول زمان فراموش شده و امروزه مینا را از خارج وارد می کنند. صنایع دستی و سوغات تهران بی شمار است اما ظروف میناکاری در بین آن ها بی نظیر است.

شیشه گری تهران

از همجوشی شیشه برای ایجاد فرم های مختلف در ظروف شیشه ای استفاده می کنند و شیشه های رنگی مختلفی را بوسیله ی حرارت دادن متصل می کنند.جابجایی، مصرف، شستن و از آن گذشته حداکثر زیبایی در انتخاب فرم در رابطه با کاربرد بسیار مورد توجه قرار میگیرد. معمولا از فرم های ساده استفاده می شود یعنی نهایت زیبایی و نهایت سادگی. فوتگری شیشه هم حرفه ای است که در شیشه مذاب می دمند و حاصل آن گلدان، تنگ و… است.

ابتکاری بودن طرح ساخت، نوآوری در فرم و رعایت اصول زیبایی شناسی در ساخت و فرم دهی محصولات شیشه ای بر ارزش و کیفیت آن می افزاید. شفاف و درخشان بودن رنگ ها و تناسب وهماهنگی آنها با هم بر ارزش کار می افزاید. بسته بندی مناسب برای جا به جایی و حمل محصولات شیشه ای و بهتر ارایه دادن آن و نیز وجود بروشور راهنما در خصوص استفاده و کاربرد آن، می تواند در عرضه بهتر و مناسب تر آثار شیشه ای موثر باشد. در سفر به تهران می توانید از دیدن این ظروف شیشه ای زیبا لذت ببرید و حتی برای اقوام خود به عنوان سوغات تهران تهیه کنید.

جاجیم از صنایع دستی تهران

عشایر تهران در منطقه فیروز کوه تهران زندگی می کردند. این منطقه به دلیل داشتن شرایط آب وهوایی مناسب امکان دام پروری را برای قشر کوچ نشین فراهم ساخته است. به طوری که هنرمندان محلی با وجود پشم های باکیفیت و مرغوب اقدام به بافت جاجیم می کنند. بدلیل نزدیکی فیروزکوه به مازندران و آلادشت، جاجیم بافته شده در این منطقه شباهت بسیاری به جاجیم آلادشت دارد و تنها تفاوتشان در ابعاد جاجیم هاست.

چرم از صنایع دستی تهران

چرم تهران یکی دیگر از صنایع دستی معروف تهران است که ارزش زیادی دارد. انواع کالاهای چرم را می توانید به راحتی در بازارهای تهران و نمایندگی های چرم تهران خریداری کنید از جمله کیف پول، کیف اداری، کیف مجلسی زنانه، کفش، چمدان، کمربند و … . خیابان فردوسی تا چهار راه سعدی راسته ایست که به نام چرم فروش ها معروف است. این راسته در بازار قدیم تهران نیز وجود دارد البته با نام چرم دوزی که انواع لوازم و محصولات چرمی در آنجا دیده می شود. شما نیز می توانید چرم های طبیعی و صنعتی را در این دو مکان خریداری کنید. اما اگر به دنبال چرم های برند می گردید بهتر است به نمایندگی های چرم در تهران مراجعه کنید.

قالی بافی تهران

در بین صنایع دستی رایج در استان تهران بافت قالی و قالیچه گستردگی فوق العاده چشمگیری دارد و هم اینک به صورت حرفه ای خانگی تقریباً در تمام نقاط روستایی استان رایج می باشد و به طوری که از آمار برمی آید قالیبافی در مناطق غیر شهری کرج، دماوند و شمیرانات دایر بوده است و این رشد شتابناک دلیل برجا بازکردن صنایع دستی به عنوان یک عامل مکمل اقتصاد کشاورزی در جوامع روستایی می تواند باشد.گره رایج در قالیبافی استان تهران گره فارسی است که در آن خامه از کناره یک نخ تار به عقب رفته و پس از گره زدن نخ تار جنبی از میان دو تار بیرون آمده و سفت می شود اما اکثر کسانی که ظرف سالهای اخیر به قالیبافی روی آورده اند از گره ترکی که مختص قالیبافان ترکمن, آذربایجانی, همدانی و ... است استفاده می کنند.گفتنی است که در شهر تهران تعدادی از طراحان هنرمند و نیز هنرمندان قالی باف نیز به فعالیت می پردازند که آثار بسیار نفیس و باارزشی نظیر چهره بافی, تابلوبافی, آثار حجمی و قالیچه های با کیفیت بالا از لحاظ طرح و نقش و بافت را پدید می آورند.صنعت دستی دیگری که بویژه در مناطق روستایی استان تهران دارای سابقه تولید است و در گذشته گروههای کثیری نیز به آن اشتغال داشته اند بافت انواع گلیم نقش دار و مخطط است.

چادرشب بافی تهران

پرپیشینه ترین صنعت دستی رایج در منطقه روستایی استان تهران بافت چادرشب در اندازه های مختلف و برای مصارف متفاوت است که به صورت حرفه ای خانگی هم اینک در روستاهای کوهان و گیلان (از تواقع شهرستان دماوند) جریان دارد و دست اندرکاران آن که عمدتاً زنان و دختران خانه دار هستند با بهره گیری از دستگاههای چوبی ساده محصولاتی بسیار نفیس و ظریف که دارای طرحهای راه راه و پیچازی به رنگهای زرد, قرمز, سبز, بنفش, نارنجی, قهوه ای, نیلی و ... است تولید می کنند.

نمد مالی تهران

از جمله صنایع پرپشینه دیگری که در مناطق روستایی استان تهران رواج داشته ولی در حال حاضر تقریباً منسوخ شده صنعت نمدمالی است. این حرفه که در گذشته گروه کثیری از ساکنان مناطق روستایی استان تهران به ویژه سکنه روستایی طالقان, ورامین و عشایر اسکان یافته در شهر ری و شهریار به آن اشتغال داشته اند به علت پائین بودن میزان تقاضا و دشواری کار و بالا رفتن قیمت مواد اولیه در سالهای اخیر کلیه دست اندرکاران خود را از دست داده و هم اینک فقط تعداد معدودی از عشایر هنگامی که به مراتع حومه سد لار (در منطقه شمیرانات) کوچ می کنند مقدار محدودی نمد برای مصارف شخصی تولید می نمایند.در روستای کش (از توابع طالقان) هنوز نشانه هایی از تولید این محصول به چشم می خورد و نمدمالان در صورت دریافت سفارش گاهی اقدام به تولید نمی کنند. در منطقه امامزاده جعفر (از توابع ورامین) که در گذشته یکی از عمده ترین مناطق تولید نمد در استان تهران بود از چند سال قبل به این سو فعالیت ها رو به کاهش گذاشته است.

زیلوبافی تهران

در منطقه ورامین بافت زیلوهای نامرغوب و ارزان قیمت رواج بالنسبه گسترده ای دارد به طوری که در قشلاق داودآباد, باقرآباد, گرگ تپه, قرچک و خیرآباد زیلوبافی دایر است و گروهی از تولیدکنندگان غیربومی با بهره گیری از دستگاههای بافندگی دستی سرگرم کار هستند.

راجب صنایع دستی سیستان و بلوچستان چه می دانید؟