چرا ایرانی‌ها اعتراض نمی‌کنند؟

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از اقتصاد نیوز: اما این تحلیل به گمان من سراسر اشتباه و با واقعیت های اجتماعی جامعه ی ایران ناهمخوان است. اگر بخواهیم مطابق با ادبیات مارکسی سخن بگوییم، ایرانی ها فرسنگ ها از مرحله ی آگاهی اجتماعی و طبقاتی و طبیعتا عمل انقلابی فاصله دارند. من علاقه دارم به مرحله ای که ایرانی ها هم اکنون در آن گرفتار شده اند، عنوان «استحاله ی واقعیت» را بدهم یعنی مردمان ما برای وضعیت گریز از ملالت های زندگی وارد پروسه ای از انکار واقعیت شده اند؛ چراکه تنها در این شرایط به قول کارل اشمیت می توانند از مقتضیات اخلاقی و مسوولیت ها و تعهدات اجتماعی خود دوری کنند. اما این کار چگونه ممکن می شود؟

چگونه می توان از انسان ایرانی انتظار داشت که دلار 30 هزار تومانی، سکه ی 15 میلیون تومانی و نوسان های شدید تورمی را منکر شود؛ امری که به طور روزانه آن را با پوست و گوشتش لمس می کند. اما وقوع این ترفند در فرهنگ ایرانی بیش از هر فرهنگ دیگری امکان پذیر است حتی برای این اتفاقات جک و لطیفه می سازد.می دانید چرا؟ ما استادان بلامنازع به تعلیق درآوردن جهان زمینی هستیم؛ به خصوص از مقطع زمانی ای که از نگاه گروهی شکوه و جلال از این سرزمین با حمله ی اعراب رخت بربست و ایرانیان تحت فشارهای طاقت فرسای اجتماعی، فرهنگی، هویتی و... قرار گرفتند.

در این عصر طولانی مملو از ناملایمات، آنچه ایرانی را زنده نگه می داشت از میان بردن فرادستی امر واقع بود و این کار صرفا از طریق رجعت به گذشته ی آرمانی و نوستالژیک عصر هخامنشی یا ساسانی به دست نمی آمد؛ چراکه اگر بنا به انکار واقعیت باشد باید کل تجربه ی زیسته ی مشترکمان را در وضعیت گذشته، حال و آینده نادیده بگیریم. پس راه حل این معما چه بود؟ تبدیل آن گذشته به تخیل و رویای باستانی و کهن بود. تفاوت ما در این مقطع زمانی با یونانیان در آن سده ها و اروپاییان طرفدار حقوق طبیعی همچون هابز و لاک در سده های جدید در این بود که در این تضاد هستی شناختی به دنبال راهی برای پیشرفت نبودیم بلکه صرفا راه گریز و فرار را جستجو می کردیم.

به همین دلیل است که در آنجا لوگوس (عقل)حاکم می شود و در اینجا شعر و ادبیات. درواقع پاسخ ما به آن همه ملامت های هویتی و مرارت های عینیت یافته در زندگی روزمره، شعر بوده است نه فلسفه و حتی بزرگ ترین فیلسوف ما سهروردی نیز فلسفه اش را نه از لوگوس و عقل خودبنیاد بلکه از منطق تحت الشعاع «نور» می گیرد. درواقع ایرانیان صرفا می توانستند از طریق این کار پناهگاه امنی را برای خود جهت «بازی آزاد تخیل» فراهم آورند.

بدین طریق در بستر خیال تبدیل به انسان ها و کُنشگران به ظاهر نیرومندی می شدند که هر آنچه را که تحت عنوان محدودیت های عینی و برآمده از واقعیت بود، پشت سر می گذاشتند. این چنین بود که ایرانی ها رمانتیک شدند و این رومانتیسیسم بدون استحاله ی هستی شناسی امر واقع غیرممکن می نماید. همه چیز از فرهنگ، مذهب، سیاست و اجتماع به قلمرو تخیل فروکاسته شدند. درواقع اینجا آنچه مبدع تحول است، آگاهی و نظریه سازی برای توسعه یا انقلاب نیست بلکه ابزار تولید آن هنر و تصویر است. اما چرا این چنین می شود؟ به دلیل اینکه آن واقعیتی که ایرانی در اکنونش با آن مواجه است، تضاد بنیادینی با گذشته ی آرمانی اش دارد. پس راه حل دم دستی و شاید آسان ترین کار به رسمیت نشناختن این واقعیت ا ست واقعیتی که نوعی انزجار زیبایی شناختی در انسان ایرانی ایجاد می کند.

به همین دلیل است که در اوج عقب ماندگی ایران پس از قرون ابتدایی حمله ی اعراب و همچنین در قرون جدیدتر به ویژه قرن نوزدهم شاهد تصویرپردازی و خیالپردازی زیبایی شناختی از سوی نخبگان و منورالفکران ایرانی همچون میرزا فتحعلی آخوند، میرزا ملکم خان، میرزا یوسف مستشارالدوله و مشیرالدوله ی پیرنیا در مورد عظمت و شکوه ایران باستان و تعارض روشن آن وضعیت باستانی با اکنونیت ایران هستیم. حال ایرانی ها پس از تقریبا یک سده و اندی مجددا در وضعیت ناگوار تاریخی قرار گرفته اند. پرسش مهم در این مقطع زمانی طبق همان سنت کلاسیک این است «راه فرار چیست؟»

پرواز با بال خیال

گریز به گذشته ی باستانی و همچنین گذشته نزدیکی که در آن دلار 7 تومان بود، پاسپورت ایرانی در همه جای جهان اعتبار داشت و... اما راه گریز از واقعیت انکار همه ی مسوولیت های اجتماعی و اخلاقی و تعلیق واقعیت امروز به کمک خیالپردازی است که ماده ی خام آن را گذشته در اختیار ما قرار می دهد یعنی باید زندگی روزمره را از حالت عینی، به شکل ذهنی درآورد و غور در خیال و تصویرپردازی ها از گذشته ی دور و نزدیک شد. تنها بدین شکل است که زندگی ذهنی می شود و هر امری متعلق به حوزه ی واقعیت از اقتصاد، سیاست و... پای به حوزه ی هنر و فرم های زیبایی شناختی می گذارد.

در چنین مخمصه ای است که برخی ایرانیان به جای عمل اجتماعی ترجیح می دهند پای شبکه ی «من و تو» و «ایران اینترنشنال» بنشینند تا به آخرین پیام این و آن گوش دهند. در اینجاست که متافیزیک و الهیات سیاسی جایگزین فیزیکالیسم سیاسی قرار می گیرد. ما با تفاسیر زیبایی شناختی از گذشته از بی رحمی، ناجوانمردی و ناملایمات جهان امروز پا به فرار می گذاریم. این منظومه ی ذهنی است که از ایرانی، انسان های خودبزرگ بین، عاشقان بقاء و نه توسعه و جامعه ای بدون حافظه ی تاریخی می سازد. به همین دلیل است که سیاست داخلی به عرصه و ورطه ای از شاعرانه کردن سیاست تبدیل می شود.

سیاستمداران برای ما حکم معشوق و شمس تبریزی را می یابند و خود نیز به مثابه عارفان این راه طی سلوک می کنیم. در سیاست خارجی مان نیز نیروهایمان را به گونه ای چینش می کنیم که امکانی برای گریز از واقعیت به وجود آید ولی در عمل با محکمات واقعیت برخورد می کنیم. یکی از دلایل بازتولید سیاست «ناواقع گرایی» در تاریخ ما حداقل از سال 1900 بدین سو به همین مساله بازمی گردد. حق با مارکس در رساله ی «کتاب مقدس» بود؛ «رومانتیسیسم پای در عذاب بر روی جهان خاکی دارد و هرچه اوضاع کمتر بر وفق مراد است، مردم رومانتیک تر و مرثیه گوتر می شوند.» (صفحه ی 19)

ما برای مدت های مدیدی است که واقعیت را به تعلیق برده ایم، فرادستی اش را به فراموشی سپرده ایم تا در پناهگاه امن خیالپردازی زیبایی شناختی به خود اثبات کنیم که ایران و ایرانی همچنان بزرگ است و در قبله ی عالم قرار دارد. اما امر واقع بازگوکننده ی چیز دیگریست: ایران در تمام تلاش هایش برای بهروزی و سعادت در عصر جدید ره به جایی نبرده است. ما همواره درجا زده ایم و این را روحیه ی رومانتیک ایرانی هیچ گاه باور نکرده است ؛آنچنان که امروز آن را به تمامی احساس نمی کنیم.

بانک مرکزی برای مهار تورم چه کرد؟