به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از اقتصادنیوز، در این گزارش آمده است: در آستانه دور هفتم گفت وگوهای برجامی، لحن مذاکره کنندگان تغییر کرده است؛ از یکسو هر دو طرف درباره به طول انجامیدن گفت وگوها هشدار می دهند و از سوی دیگر ایران و آمریکا هرکدام معتقد هستند که طرف مقابل اکنون باید تصمیم سخت را بگیرد. «دنیای اقتصاد» در گفت وگو با کارشناسان به بررسی موانع موجود بر سر راه احیای برجام پرداخته است.
هفت گره مذاکرات وین
گفت وگوهای احیای برجام در «حساس ترین مرحله خود» قرار دارد؛ با گذشت یک هفته از پایان دور ششم مذاکرات احیای برجام نه تنها زمان برگزاری دور هفتم این گفت وگوها هنوز مشخص نشده، بلکه لحن برخی مقامات غربی نسبت به هفته های قبل تندتر هم شده است. به عنوان مثال، آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا از باقی ماندن «اختلافات جدی» در این مذاکرات سخن می گوید و ژان ایو لودریان، وزیرخارجه فرانسه توپ را در زمین ایران انداخته و می گوید، مقام های ایرانی باید تصمیم های سختی بگیرند و ما منتظر این اقدام آنها هستیم. حال افکار عمومی با این سردرگمی مواجه شده است که چطور به یکباره فضای نسبتا مثبت مذاکرات احیای برجام به فضایی تنش آلود و مبهم تبدیل شده است.
ابهام در زمان دور هفتم
درباره دور بعدی مذاکرات نیز همچنان خبر مشخصی منتشر نشده است و در آخرین خبر پیرامون دور جدید مذاکرات، خبرنگار روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال در توییتی اعلام کرد انتظار نمی رود دور هفتم گفت وگوهای برجامی وین در زودترین حالت ممکن قبل از یکشنبه آینده آغاز شود.
پیش تر نیز یک مقام ارشد آمریکایی که خواسته بود نامش فاش نشود، در گفت وگو با خبرگزاری رویترز گفته بود، در شش دور مذاکره در وین پیشرفت هایی حاصل شده است و دور هفتم بعد از مشورت ها در تهران، در آینده نزدیک برگزار می شود، اما تاریخ دقیقی برای آن تعیین نشده است. از سوی دیگر میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان های بین المللی واقع در وین روز جمعه در توییتی نوشت: «حسم به من می گوید که مذاکرات وین بر سر احیای برجام از هفته آینده یعنی حداکثر تا ۴جولای از سر گرفته خواهد شد و حتی ممکن است زودتر نیز این اتفاق بیفتد. این مساله قطعی نیست، اما احتمال بالایی دارد.»
گره مذاکرات کجاست؟
اکنون با توجه به صحبت های اخیر آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا که طی روزهای اخیر بارها از اختلافات جدی در گفت وگوهای برجامی سخن گفته یا هشدار داده بود پیشرفت برنامه هسته ای ایران می تواند به یک «مانع غیرقابل حل» تبدیل شود، آن هم درحالی که چند روز پیش هایکو ماس، وزیرخارجه آلمان از «شانس بالای احیای برجام» سخن گفته بود، این پرسش مطرح می شود که گره مذاکرات کجاست که در آستانه هفتمین دور از گفت وگوها طرف آمریکایی به بهانه گیری روی آورده است.
در این گزارش تلاش شده است تا به مهم ترین مشکلاتی که از نظر تهران و واشنگتن همچنان پابرجاست، پاسخ داده شود.
ترامپ: اگر رئیس جمهور می شدم یک هفته ای با ایران توافق می کردم!توافق ایران و آژانس
با وجود تلاش های رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی با هدف تمدید توافق با ایران هنوز وی راه به جایی نبرده؛ مساله ای که به شدت نگرانی کاخ سفید را به دنبال داشته است. دولت ایران اسفندماه سال گذشته براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی دسترسی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به تاسیسات هسته ای را محدود و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کرد، ولی پس از آن تهران و آژانس اوایل اسفند پارسال به توافقی سه ماهه دست یافتند که بر پایه آن دوربین های نظارتی آژانس در تاسیسات هسته ای به مدت سه ماه فعالیت کند، ولی دسترسی به اطلاعات آن تنها در صورتی ممکن شود که تحریم های آمریکا علیه ایران لغو شده باشد. این توافق سه ماهه به مدت یک ماه دیگر تمدید شده بود که این مهلت روز پنج شنبه، ۳تیر به پایان رسید. به گزارش خبرگزاری بلومبرگ، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس انرژی اتمی، دو بار به ایران برای تمدید این مهلت فشار آورده، ولی هنوز پاسخی از ایران دریافت نشده است.
در این باره روز گذشته محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس ایران گفت که اطلاعات مربوط به برنامه هسته ای ایران که پس از توافق نظارتی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی ضبط شده است، «هیچ وقت به آژانس داده نمی شود». محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور ایران نیز یک روز پیش از پایان این مهلت گفته بود: «درخصوص پایان یافتن مهلت یک ماهه بسته شدن دوربین های آژانس در مراکز انرژی اتمی ایران، شورای عالی امنیت ملی تصمیم گیری می کند.» روز جمعه، ۴تیر، کاظم غریب آبادی، نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی هم گفت جمهوری اسلامی الزامی برای تمدید تفاهم با آژانس ندارد.
نگرانی اصلی آمریکا از کجا ناشی می شود
با نگاهی دقیق به صبحت های وزیرخارجه جو بایدن منشأ این نگرانی مشخص می شود. بلینکن اخیرا در نشست مطبوعاتی با همتای فرانسوی خود درباره تمدید نشدن توافق ایران و آژانس گفته بود: «در صورت ادامه به کارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته تر و غنی سازی بیشتر اورانیوم، این خطر وجود دارد که زمان «گریز هسته ای» برای ایران پایین بیاید و این کشور بتواند به سرعت تسلیحات هسته ای بسازد.» البته قسمت دوم صحبت های بلینکن ادعایی بیش نیست و مقامات جمهوری اسلامی بارها تاکید کرده اند که قصد تولید سلاح هسته ای ندارند.
تشدید تنش با هدف امتیازگیری
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا معتقد است که صحبت های بلینکن که شاید آمریکا از مذاکرات خارج شود یا به گونه دیگری بخواهند رفتار کنند با این هدف است که ایران تحت فشار قرار بگیرد و توافق با آژانس را برای مدت کوتاه دیگری تمدید کند.
به گفته این کارشناس، البته هنوز مشخص نیست که تصمیم جمهوری اسلامی چیست و شاید طولانی شدن مذاکرات و این مساله که آمریکا حاضر نیست تمام تحریم های دوران ترامپ را کنار بگذارد، ایران را به سمت اقدامی ببرد که این بار ناچار به کنار گذاشتن پروتکل الحاقی شود. این تصمیم لطمه بزرگی به گفت وگوها خواهد زد. وی ادامه داد: «در عین حال باید توجه داشت که تمام این خط و نشان کشیدن ها و اظهارنظرهای منفی می تواند زمینه ساز یک توافق باشد. به این صورت که اغلب دو طرف یک منازعه پیش از رسیدن به توافق، سختگیری هایشان را افزایش می دهند و سطح منازعه را بالا می برند تا امتیاز بیشتری از یکدیگر بگیرند.»
اختلاف بر سر رفع تحریم ها
اما عمده ترین مشکلی که از سوی طرف ایرانی مطرح است، چانه زنی دولت جو بایدن بر سر تعلیق یا لغو تحریم هایی است که در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ علیه ایران اعمال شد. مقامات ایرانی از لغو یا تعلیق اغلب تحریم ها سخن می گویند درحالی که رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران اخیرا گفته است همه تحریم های وضع شده علیه ایران در دوره ترامپ رئیس جمهور پیشین آمریکا لغو نخواهند شد. درواقع آمریکا روز جمعه ۴ تیر (۲۵ ژوئن) سخنان مقامات ارشد ایران مبنی بر لغو کلیه تحریم های این کشور علیه صنایع نفت و کشتیرانی را تکذیب کرد. همچنین دولت آمریکا هنوز حاضر به لغو تحریم تسلیحاتی و لغو دستور اجرایی ترامپ در این زمینه نشده است. این در حالی است که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران روز چهارشنبه در جلسه هیات دولت گفته بود که همین امروز دوم تیر می توانیم تحریم را تمام کنیم، برویم همین الان اختیا رات را به آقای دکتر عراقچی بدهیم و به وین برود و در عرض چند روز توافق را نهایی کند و اعلام شود تحریم هم برداشته شود. محمود واعظی، رئیس دفتر ریاست جمهوری نیز روز چهارشنبه دوم تیر از توافق برای برداشتن تحریم های نفتی و کشتیرانی از سوی آمریکا خبر داده بود. به گفته واعظی «حدود یک هزار و ۴۰ تحریم دوران ترامپ طبق این توافق برداشته می شود. در رابطه با تحریم افراد و دستگاه های مربوط به بیت مقام معظم رهبری هم توافق شده است که برداشته شود.» بنابراین یکی دیگر از عمده ترین مشکلاتی که بر سر راه احیای برجام وجود دارد، اختلاف نظر تهران و واشنگتن در خصوص لغو یا تعلیق تحریم ها است.
موازنه قدرت
در رابطه با این گره های مذاکراتی و این مساله که چرا با وجود گذشت شش دور گفت وگوهای برجامی اکنون از سوی آمریکا و برخی کشورهای غربی شاهد موضع گیری های سخت گیرانه تری هستیم، نظر کارشناسان را جویا شدیم.
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در گفت وگویی کوتاه با روزنامه «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه مذاکرات وین در شرایطی آغاز شد که ایران، ایالات متحده و کشورهای گروه ۱+۴ از انگیزه لازم برای اعاده برجام برخوردار بودند، گفت: «تفکر اصلی بایدن و ایران متکی بر این نکته بود که اعاده برجام، امنیت، صلح و همکاری های منطقه ای را افزایش خواهد داد. بنابراین تیم سیاست خارجی جو بایدن و ایران تلاش کردند تا زمینه لازم برای احیای برجام را ایجاد کنند.» متقی در عین حال تاکید کرد که اعاده برجام با روحیه آمریکایی و منطق دیپلماتیک هماهنگی ندارد. وی ادامه داد: «روحیه آمریکایی و منطق دیپلماتیک مبتنی بر موازنه قدرت است. یعنی اینکه هر توافقی می تواند شکل جدیدی از موازنه قدرت را به وجود بیاورد. بنابراین بسیاری از اقداماتی که آمریکا در دوران گذشته در رابطه به ایران انجام می داد در فضای موجود در وضعیت ابهام قرار دارد.» استاد دانشگاه تهران معتقد است: «در روند اولیه مذاکرات، بر سر موضوعاتی که توافق بین ایران، آمریکا و کشورهای مختلف وجود داشت بحث انجام شد، بنابراین در این شرایط ما شاهد هستیم که طرفین بر سر حدود ۹۰۰ بند در ارتباط با تحریم ها و تعهدات برجامی ایران به توافق رسیده اند؛ اما اجرای این ۹۰۰بند بستگی به تصمیماتی دارد که ایران یا آمریکا اتخاذ می کند.»
راستی آزمایی سیاست های واشنگتن
به گفته متقی، محور اصلی صحبت های تهران این است که باید سیاست های واشنگتن راستی آزمایی شود و بدون راستی آزمایی نمی توان مطالبات آمریکا را به سرانجام رساند. وی افزود: «برای راستی آزمایی احتیاج به فعالسازی سیستم مالی بین المللی موسوم به سوئیفت است که فعالسازی آن بیش از دو ماه زمان می برد. درحالی که نگاه آمریکایی ها این است که اقدام هماهنگ تهران و واشنگتن برای بازگشت به برجام انجام بگیرد و در نتیجه ایران در همان زمان به تعهداتش در ارتباط با مانیتورینگ قابلیت های هسته ای وفادار باشد و سیاست های مربوط به آمریکا در یک پروسه سه ماهه حاصل شود. این مشکل اصلی است که وجود دارد.»
تسری تحریم ها به موضوعات دیگر
متقی با اشاره به اینکه مشکلات دیگری نیز در راستای احیای برجام وجود دارد، گفت: از جمله این مشکلات، تسری برخی تحریم های حوزه هسته ای به عرصه های دیگر است. در این شرایط یک نوع اختلاف نظر به لحاظ تصمیم گیری در ایران و آمریکا وجود دارد، چراکه نگاه تهران و واشنگتن بر سازوکارهای متفاوتی متمرکز است. آمریکایی ها اعتقاد دارند که بازگشت به برجام یعنی بازگشت به تعهدات گذشته اما نگاه ایران این است که بازگشت به برجام به مفهوم اجرایی شدن تعهدات براساس توافق ۲۰۱۵ خواهد بود. به همین دلیل است که ایران، آمریکا و دیگر کشورهای عضو برجام هنوز به جمع بندی و توافق اساسی دست پیدا نکرده اند.
موضع تحریمی متفاوت تهران و واشنگتن
همچنین سیدرضا میرطاهر، کارشناس مسائل آمریکا نیز در پاسخ به «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه ۶ دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجی گری گروه ۱+۴ برگزار شد، گفت: «اما به نظر می آید این گفت وگوها در روزهای اخیر با موانع قابل توجهی مواجه شده است.» میرطاهر با اشاره به اینکه از موضع گیری های مقامات آمریکایی تاحدی می توان به گره موجود در مذاکرات پی برد، ادامه داد: «رابرت مالی، مشاور ویژه آمریکا روز جمعه صراحتا اعلام کرد که همه تحریم ها (یعنی تحریم های دوره ترامپ و تحریم های غیرمرتبط با مساله هسته ای از جمله شامل تحریم های مورد ادعا درخصوص حمایت ایران از تروریسم یا نقض حقوق بشر یا دیگر موارد) علیه ایران برداشته نخواهد شد.» این کارشناس مسائل آمریکا تاکید کرد که موضع ایران در این زمینه کاملا مشخص است. ایران خواهان آن است که حدود ۱۵۰۰ تحریمی که در دوره دونالد ترامپ علیه ایران به بهانه های مختلف علیه نهادها، موسسات، اشخاص حقیقی و حقوقی، شرکت ها و بسیاری از موارد دیگر اعمال شده، باید لغو شود، درحالی که براساس برخی اظهارنظرها، آمریکا صرفا حاضر است که در بازه های زمانی ۱۲۰ تا ۱۸۰ روزه برخی تحریم ها را فقط تعلیق کند که با خواسته ایران فاصله زیادی دارد.
تضمین خارج نشدن آمریکا از برجام
میرطاهر در بخش دیگری از سخنانش نیز گفت برای ایران بسیار اهمیت دارد که از تکرار خروج تلخ یکجانبه آمریکا از برجام در ماه می ۲۰۱۸ توسط ترامپ پیشگیری کند. لذا یکی دیگر از خواسته های ایران، دادن نوعی تضمین از جانب آمریکایی ها درخصوص باقی ماندن در برجام است.
وی ادامه داد: «این درحالی است که دولت بایدن حاضر به دادن چنین امتیازی یا برآورده کردن این خواسته نیست.»
آمریکا به دنبال حداقل امتیازها برای ایران
میرطاهر با تاکید بر این موضوع که رئیس جمهور جدیدی در ایران انتخاب شده که از نیمه مرداد ماه کارش را آغاز خواهد کرد، توضیح داد: «از یکسو آمریکایی ها به دنبال این هستند که پیش از آغاز به کار دولت جدید در ایران، مذاکرات وین را به سرانجامی برسانند و از سوی دیگر در چارچوب خط مشی ای که اساسا آمریکا دنبال می کند یعنی گرفتن امتیاز بدون دادن امتیاز متقابل می خواهند از طریق جنگ روانی یا سیاسی یا تشدید فشارها تلاش کنند که ایران به توافقی با حداقل امتیازها تن در دهد.» این کارشناس مسائل آمریکا با بیان اینکه اکنون صحبت از هفتمین دور مذاکرات است و مشخص نیست که آیا این دور، دور پایانی باشد یا خیر، تاکید کرد: «اگر مواضع ایران و به ویژه آمریکا به همین منوال باشد طبیعتا این انتظار که مذاکرات در این دور به نتیجه برسد خیلی واقع بینانه نخواهد بود.» میرطاهر در نهایت با اشاره به اینکه ایران و آژانس نیز هنوز به تفاهمی برای تمدید توافق موقت بین طرفین نرسیده اند، گفت که اکنون برهه خیلی حساسی از مذاکرات هسته ای است؛ چراکه احتمالا تداوم روند کنونی مسلما به بن بست در مذاکرات و فروپاشی برجام خواهد انجامید.
