به گزارش ساعد نیوز و به نقل از بورسان ،همین چند ماه قبل بود که ایران و جمهوری آذربایجان در ماجرای درگیری نظامی این کشور با ارمنستان بر سر قره باغ دچار تنشی جدی شده بود. تنشی که گاه با پاسخ های تند و تیز طرفین به هم ملتهب تر نیز می شد. این تنش بعضا در سال های قبل با رگه هایی کم رنگ تر نیز رخ نمایی می کرد. اختلاف بر سر ساخت راه آهن رشت-آستارا که کریدور شمال-جنوب را تکمیل می کند، سبب شد تا در سفر اخیر رئیس جمهور ایران به مسکو، این موضوع به یکی از محورهای مذاکره با روس ها بدل شود، درحالی که پیشتر مقرر بود آذری ها برای تکمیل این پروژه اقدام کنند، اما تنش ها بر سر ساخت پایانه ریلی آستارا-آستارا که در قالب قرارداد BOT به صورت ۲۵ ساله به آذربایجان سپرده شد، سبب شد تا این پروژه مهم به آذری ها محول نشود.
حالا با گذشت چند ماه از این ماجرا به نظر می رسد اختلافات بین دو کشور مدیریت شده و الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان که پیشتر با تبختر علیه ایران سخن می گفت، در چرخشی قابل توجه، همکاری و همراهی با ایران را در پیش گرفته است و با ورود سپهبد ذاکر حسن اف، وزیر دفاع باکو به ایران، دیروز از سردار سرلشکر محمد باقری، وزیر دفاع ایران برای حضور در جمهوری آذربایجان دعوت کرد. او با حضور در ایران با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران نیز دیدار کرد. حدود یک ماه قبل نیز ایرعبدالهیان، وزیر امور خارجه ایران در سفر به باکو با الهام علی اف دیدار کرد تا بر روابط همسایگی و دوستی دو ملت تأکید کند.
سفر رستم قاسمی، وزیر راه وشهرسازی ایران به باکو که البته در قامت رئیس جدید اجلاس کمیسیون مشترک ایران و جمهوری آذربایجان به این کشور صورت گرفت، با امضای قراردادی برای احداث پل مرزی آستاراچای با هزینه مشترک ایران و آذربایجان همراه بود. اقدامی که می تواند چالش ها بر سر قراردادهای سابق زیرساختی با جمهوری آذربایجان را کمتر کند. با این حال دیدار مجازی او با علی اف در خاک آذربایجان، یادآور دیدار با فاصله رئیسی و پوتین در مسکو بود.
چرا ایران بر سر راه آهن رشت-آستارا با باکو به توافق نرسید؟
در رابطه با شیوه همکاری ایران و جمهوری آذربایجان در سنوات قبل، یک منبع آگاه در گفت وگو با «بورسان» می گوید: «در پایانه ریلی آستارا-آستارا، طبق قرارداد BOT ۲۵ ساله، این پروژه که بخشی از آن در خاک ایران (آستارا) قرار داشت به آذری ها سپرده شد. ساخت این پایانه ریلی و ۸ کیلومتر راه آهن برای مبادله کالا دو کشور با یکدیگر و همچنین ترانزیت بار به روسیه دارای اهمیت بالایی بود. حجم سرمایه گذاری که آذری ها تعهد کرده بودند انجام دهند ۶۰۰ میلیون دلار بود، اما برآورد ایران از حجم سرمایه گذاری آذری ها، کمتر از ۶۰۰ میلیون دلار و در حدود ۲۰۰ میلیون دلار است اما آنها تأکید دارند که این میزان سرمایه گذاری صورت گرفته است. اختلاف در بخش سرمایه گذاری طرفین سبب شد تا برای مدتی بخشی از راه آهن در این منطقه بسته شود تا موضوع حل وفصل شود. ساخت کل پروژه در سه سال انجام شد و اکنون حدود ۵ سال از قرارداد گذشته و ۲۰ سال برای بهره برداری در قالب BOT باقی مانده است. وقتی ایران و آذربایجان دوره تنش آلودی را تجربه می کردند هیچ مسئول دولتی اجازه ورود نداشت.»
به گفته او، اختلاف بر سر هزینه این پروژه بین ایران و آذربایجان اکنون وارد دعوای حقوقی شده است.
این منبع آگاه تأکید می کند: «تجربه ایران درباره آذربایجان در پایانه ریلی تجربه تلخی بود و بهتر آن بود که همانند همکاری ایران با هند در بندر چابهار، ازسوی هند یک شرکت خصوصی معرفی می شد و طرف ایرانی با بخش خصوصی این کشور و نه دولت وارد مذاکره می شد. این چنین دیگر سایه روابط سیاسی بر سر روابط تجاری سنگینی نمی کرد.»
تجار مجبور به رمزخوانی از اظهارات مسئولان ایران و آذربایجان
او چنین اتفاقاتی را به زیان بخش خصوصی دانسته و می گوید: «با تداوم این اتفاقات، چه در مورد قراداد ترانزیتی و چه در مورد پایانه ریلی، بخش خصوصی و تجار و صاحبان کالا نمی توانند پیش بینی در مورد فعالیت های تجاری خود داشته باشند، زیرا در حین اختلافات، بعضا راه آهن مسدود و غیرقابل استفاده می شود. هربار که یک مقام دولتی در ایران یا آذربایجان صحبت می کرد تجار باید رمزخوانی می کردند که ممکن است چه اتفاقی در فعالیت های آنها رخ دهد.»
این منبع آگاه این نکته را یادآور می شود که: «ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر هیچ گاه قرارداد رسمی درباره ترانزیت کالا با یکدیگر نداشتند. این اتفاق سبب شده تا روابط تجاری بین دو کشور سرگردان شود.» و بر این اساس می افزاید: «پیش پینی ناپذیری دغدغه اصلی تجار و فعالان اقتصادی است. آن چیزی که در روابط ایران و آذربایجان مشکل ساز است، فقدان برنامه ریزی مشترک است. این امر سبب شده تا روابط شخصی حاکم شود و دلال ها کار در این بخش را اداره کنند.»
روابط اقتصادی تهران-باکو هرگز متوقف نشده است
در همین رابطه مهدی بابایی، رایزنی بازرگانی ایران در آذربایجان به نیابت از سازمان توسعه تجارت نیز در گفت وگو با «بورسان» از منظر دیگری به ماجرا می نگرد. او معتقد است که هرچند حواشی در مورد تنش ها بین روابط ایران و آذربایجان وجود داشت، اما روی روابط تجاری دو کشور اثرگذار نبوده است.
بابایی با دفاع از همکاری تمام قد آذربایجان با ایران در زمان پاندمی کرونا و همچنین تنش های سیاسی بین دو کشور، می گوید: «خوشبختانه در دو سالی که پاندمی کرونا در جهان رخ داد، از معدود کشورهایی که هیچ محدودیتی با ایران در مراوردات تجاری قائل نشد، جمهوری آذربایجان بود. تمام مرزهای بین دو کشور در طول دو سال پاندمی کرونا باز بود و مراودات تجاری کاملا برقرار بود. حتی در دوره ای که با یکدیگر اختلا ف نظری داشتیم، اصلا روابط تجاری دچار اختلال نشد و حتی نزدیک به ۳۰ درصد افزایش صادرات به آذربایجان را طی ۹ ماهه امسال تجربه کرده ایم.»
پل آستاراچای صادرات جاده ای را به آذربایجان افزایش می دهد
او حتی به پایانه ریلی و مشکلاتی که بخش خصوصی بیان کرده بودند، اشاره کرد و با تکذیب آن گفت: «پایانه ریلی ایران و آذربایجان نیز اصلا متوقف نشده بود. نه مرزها بسته شد و نه مشکل کشتیرانی داشتیم. تنها مشکل ما مربوط به روابط تجاری در حمل ونقل جاده ای بود. در برخی زمان ها به واسطه افزایش حجم بار، صادرات جاده ای با مشکل روبرو شد. گفته شد که این امر به واسطه اختلافات سیاسی بین دو کشور رخ داد و بسیاری از کامیون ها پشت مرز روسیه ماندند، اما واقعیت چیز دیگری بود. حقیقت آن است که کشش محور عبوری آذربایجان کم بود و وقتی اواخر پاییز تا زمستان حجم کامیون ها در برهه ای از زمان چندین برابر شد، اختلال ایجاد می شود، اما این اختلال عمدی نبود. معبر خروجی به آذربایجان کشش ۲۰۰ کامیون دارد و ۵۰۰ تا ۶۰۰ کامیون نمی تواند عبورکند و تا کارهای اداری و بازرسی ها انجام شود، زمان می برد. بنابراین در وهله اول باید زیرساخت ها تقویت شود. اگر پل جدیدی بر روی آستاراچای ساخته شود، احتمالا تردد کامیون ها از ۲۰۰ به ۵۰۰ کامیون برسد، اما همزمان با آن باید پایانه ریلی خود را تکمیل و تقویت کنیم و بارهای حجیم و سنگین خود را که به سمت روسیه که از طریق زمینی از آذربایجان عبور می کند، تقویت کنیم. همینطور باید ناوگان دریایی خود را مخصوصا بندر آستارا را که مشکلات فنی دارد را برطرف کنیم. کشتی های بزرگ و کشتی های رورو که کامیون ها را جابه جا می کنند، امکان پهلوگیری ندارند. بنابراین توافقات جدید می تواند به نفع روابط تجاری دو کشور باشد.»
۱۸ ماه تا اتمام ساخت پل آستاراچای
شاهین مصطفی اف، معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان در مراسم کلنگ زنی این پروژه گفته بود: «عملیات احداث پل مرزی و جاده ای بین ایران و آذربایجان تا ۱۸ ماه آینده به اتمام می رسد. این پل جاده ای، ایران، آذربایجان و روسیه را در حوزه زمینی به یکدیگر متصل کرده و باعث افزایش سرعت جابه جایی بارهای ترانزیتی در این کریدور می شود. اتوبان رشت – آستارا – باکو، کشورهای ایران، آذربایجان و روسیه را به هم متصل می کند.»
اقدام جدید الهام علی اف برای مقابله با ایران!
