استفاده از گلیم دست خانم ها را در آراستن خانه باز نگه میدارد. از آنجایی که خرید گلیم و شناخت گلیم مرغوب قلق های خاص خودش را دارد در این نوشته به شما خواهیم گفت که چطور یک گلیم مرغوب را تشخیص دهید و آن را تست کنید.
در توضیح گلیم اینگونه باید گفت؛
گلیم، نوعی فرش یا زیرانداز بافتنی بدون پرز است. در بافت این نوع فرش، پودها از میان تارها رد می شود. گلیم ها انواع گوناگونی دارند که هرکدام زیبایی و ویژگی مخصوص به خود را دارند. بافت برخی از گلیم ها به دلیل طرح ها و الیافی که در آن ها استفاده می شود بسیار وقت گیر است و طبیعتا قیمت آن ها هم بیشتر است. گلیم ها به چند دسته تقسیم می شوند که عبارتند از: گلیم های سوزنی، گلیم های ساده (بی چاک و چاک دار) ، گلیم های سوماک، گلیم فرش.
گلیم ها و فرش های ایرانی اغلب از الیاف طبیعی مانند پنبه، ابریشم، پشم و یا ترکیبی از آن ها بافته می شود. از این رو مواد بکار رفته در فرش می تواند بسیار حائز اهمیت باشد. فرش ها و گلیم های پشمی از پشم مرغوب نژاد مخصوصی از گوسفند و یا گاو بافته می شوند. همچنین گلیم هایی که از ابریشم بافته شده اند نیز از مرغوب ترین تولیدات ایران هستند.
پشت گلیم گویای چیزهای مهمی است. مثلا شمردن گره ها تنها از پشت قالی امکان پذیر است. همچنین گلیم و فرش دستباف پشت نرم تری دارند و بعضی از گره ها بزرگ تر از بقیه هستند که همین اختلاف اندازه در گره ها شاخصه دستباف بودن آن هاست.
انواع گلیم
گلیم ها انواع مختلفی دارند؛ از گلیم های ساده و به اصطلاح بی چاک و چاک دار گرفته تا گلیم های سوماک و گلیم فرش…هر کدام از این نوع گلیم ها، خصوصیات ویژه خود را دارند. بعضی از آن ها طی زمان و زحمت زیادی بافته می شوند و قیمت های بیشتری دارند. اما برخی دیگر با توجه به سادگی در بافت ارزان تر بوده و بیشتر در بازار عرضه می شوند. شما باید توجه کنید که گلیم موردنظرتان را برای چه کاربردی انتخاب کرده اید.
پس بهتر است قبل از اینکه درباره نکات خرید گلیم ها صحبت کنیم، به اختصار به انواع گلیم ها بپردازیم.
گلیم های ساده
به گلیم های ساده گلیم های تخت یا دو رو نیز گفته می شود. گلیم های ساده ضخامت کمتری در مقایسه با دیگر گلیم ها دارند. نکته حائز اهمیت در گلیم های ساده این است که می توان از هر دو روی آن استفاده کرد.
گلیم های سوماک
به گلیم های سوماک، گلیم های یک رو نیز گفته می شود. گلیم های سوماک درمقابل گلیم های ساده، ضخامت بیشتری دارند. اما یک رو هستند و نمای پشت گلیم قابل استفاده نمی باشد.نکته جالب توجه آن که به دلیل گره های ناشی از بافتن نخ ها در پشت گلیم سوماک، توصیه می شود که اگر قصد دارید از این صنایع دستی اصیل در سالن پذیرایی و یا جایی استفاده کنید که رفت و آمد روی آن زیاد است، این نوع گلیم را انتخاب کنید. چراکه این گره ها سبب می شوند گلیم، کمتر بر روی زمین و سطح سرامیک لیز بخورد.
گلیم فرش
به این نوع از گلیم، به این دلیل گلیم فرش می گویند، چون که نوع بافت آن ترکیبی از بافت گلیم سوماک و قالی است. بعضی از قسمت های گلیم فرش به صورت برجسته کار می شود و دارای پرز است.
برای تشخیص یک گلیم مرغوب نشانه هایی وجود دارد
در کارشناسی گلیم یا راه های تشخیص مرغوبیت گلیم، نکات ذیل باید مورد توجه قرار گیرد:
از آن جا که در یک گلیم خوب، مهمترین مسأله ثبات رنگ آن است، لذا در هنگام خرید گلیم، اطمینان از ثابت بودن رنگ خامه های مصرفی ضرورت دارد. لازم به توضیح است گلیم هایی که خامه ی آن به طرز صحیح رنگرزی نشده و دوباره شسته نشده باشد به آسانی رنگ خود را از دست می دهد. برای حصول اطمینان از این که خامه های گلیم به طور صحیح رنگرزی شده و دارای ثبات لازم است، کافی است پارچه ی سفید نمناکی را محکم روی قسمت های رنگی آن بکشیم چنانچه رنگ را منتقل نکند، این امر مؤید دقت در رنگرزی خامه و ثبات رنگ آن است.
حال چگونه متوجه شوید گلیمی که انتخاب کرده اید با رنگ های طبیعی کار شده یا شیمیایی؟
دو راه وجود دارد:
اولین راه نگاه کردن به خود رنگ است. رنگ های شیمیایی بسیار پررنگ و به اصطلاح جیغ و زننده هستند. در صورتی که رنگ های طبیعی، مانند رنگ های کار شده در دیگر آثار سنتی، دارای پختگی و ملایمت خاص خود می باشند.
راه دوم که اگر فروشنده به شما اجازه انجام آن را بدهد، این است که دستمال مرطوب و نم داری بردارید و به روی گلیم بکشید. اگر رنگ ها جذب دستمال شوند یعنی آن ها شیمیایی بوده و بهتر است اگر می خواهید مدت های زیادی از آن گلیم استفاده کنید،از خرید این نوعش صرفه نظر کنید.
گلیم مرغوب و با کیفیت آنهایی هستند که پودهای بیشتری داشته و بافت متراکم تری داشته باشند. برای امتحان کردن این خاصیت با دو دست دو طرف گلیم را بکشید اگر کار پرپود و متراکم باشد، در اثر کشیدن مقاومت خواهد کرد و باز نمی شود یا آنکه کش نمی آید اما اگر کم پود و کم تراکم باشد، کش آمده و بین تار و پود آن فاصله می افتد.
راه دیگر بررسی کیفیت این کار هنری این است که اگر نخ های پنبه بافته شده در آن مشخص بودند یعنی خوب بافته نشده است. چون عموما برای بافت گلیم از نخ و پنبه سفید استفاده می کنند و این نخ به عنوان تار در کار بکار می رود حالا اگر بافت خوب نبوده و پودها فشرده بافته نشوند، تارهای نخ پنبه به صورت سفید سفید روی محصول دیده می شوند، که این نشان دهنده کیفیت پایین آن است.
وزن گلیم مرغوب یکی دیگر از نشانه های کیفیتی آن محسوب می شود.اگر کار سبک باشد، نشان می دهد بافت آن ظریف و فشرده انجام شده، در مقابل اگر سنگین به نظر برسد یعنی محصول کیفیت مطلوبی ندارد.
یکی دیگر از نکات جالبی که باید هنگام خرید گلیم به آن توجه کنید، نامتقارن بودن نقوش و تفاوت رنگ های آن ها در گلیم است.این نامتقارن بودن به دلیل آن می باشد که گلیم ها جز صنایع دستی روستایی و عشایری در ایران محسوب می شوند. بافندگان گلیم از هیچ گونه نقشه ای در هنگام بافت آن، استفاده نمی کنند و تمامی نقوش بافته شده در گلیم با استفاده از خیال پردازی ها و با الهام از طبیعت و محیط اطراف عشایری آن ها است. به همین دلیل گاهی پیش می آید که یک نقش را با چندین رنگ در قسمت های مختلف گلیم می بافند. زیرا آن ها از خیالات و تصورات خود هنگام بافتن استفاده کرده اند و کمتر اصول و هماهنگی خاصی را مد نظر قرار می دهند.بنابراین نامتقارن بودن نقوش گلیم علاوه بر این که به ارزش آن می افزاید، نشان از اصیل بودن ویژگی صنایع دستی روستایی خود دارد.البته به این مورد هم توجه داشته باشید که با پیشرفت هایی که در سالهای اخیر صورت گرفته، بعضی گلیم ها نیز بر اساس نقشه بافته می شوند و این موضوع، چیزی از از ارزش دستی بودن این هنر سنتی کم نمی کند.
گلیم مرغوب که نقش دار بافته می شوند اگر دارای شیار عمودی یا سوراخ باشند البته سوراخ ها اگر در محل رنگ ها قرار بگیرد، نشان می دهد گلیم چندان مرغوب نیست. برعکس اگر در محل تغییر رنگ ها هیچ شیار و سوراخی بوجود نیامده باشد و اصطلاحا خامه ها خوب زنجیر شده باشند یعنی کار مرغوب و با کیفیت است.
هنگام خرید گلیم به مرز میان رنگ های مختلف دقت کنید.هنگامی که بافنده گلیم، قصد می کند رنگ نقوش را تغییر دهد، اصطلاحا خامه ها باید کاملاً در هم رفته و هیچ گونه فاصله ای میان رنگ ها به وجود نیاید. چون این فاصله خود را به صورت شیار یا سوراخی نشان می دهد که از کیفیت و زیبایی گلیم می کاهد.
یک گلیم مرغوب بافته شده و با کیفیت وقتی قسمت بالایی آن را روی قسمت پایینی می اندازیم کاملا دو طرف روی هم قرینه و منطبق هستند و چیزی اضافه نمی آید اگر در اثر این کار اضافه هایی دیده شد، یعنی کار سره دارد و نشان می دهد با دقت بافته نشده است.
برخلاف قالی که هماهنگی نگاره و رنگ و تقارن نقوش با هم، بر ارزش هنری آن می افزاید، در گلیم معیار تعیین ارزش های هنری و مادی محصول، هماهنگی نگاره و رنگ نیست. چرا که قالی براساس نقشه بافته می شود و حال آن که نقوش گلیم در بیشتر مناطق تولید، منبعث از خلاقیت ذهنی بافندگان و متأثر از حالات روحی و خلقیات فردی آنهاست و هرچند در سالهای اخیر بافت براساس نقشه نیز در برخی از مناطق کشورمان تا حدودی رواج یافته، معهذا هنوز این امر جنبه ی عام و همه گیر پیدا نکرده و به همین جهت در بررسی و کارشناسی انواع گلیم هایی که در مناطق مختلف کشور تولید می شود، فراوان دیده می شود که بافندگان، گاه یک نگاره را در چند جای گلیم با چند رنگ مختلف بافته اند یا از نظر ابعاد بین نقوش همسان، تفاوتهای محسوسی وجود دارد، این موضوع که یکی از ویژگی های درخور توجه و به واقع اصیل صنایع دستی روستایی و عشایری ایران است، نه تنها باعث کاهش ارزش مادی فرآورده ها نمی شود، بلکه ارزش هنری و بهای مادی آنها را نیز افزایش می دهد.
یک گلیم خوب نباید «سره» (اگر قسمت بالایی گلیم را روی قسمت پایین آن بیندازیم (از قسمت طولی روی هم تا کنیم به صورتی که قسمت های عرضی روی هم بیفتد) و میزان کنیم. بایستی گوشه ی گلیم کاملاً روی هم منطبق و مساوی باشد، در غیر این صورت گلیم «سره» دارد.)داشته باشد و در صورت داشتن سره، مقدار آن بسیار کم و در واقع قابل اغماض باشد. همچنین در یک گلیم مرغوب باید سایر اشکالات دیگر که حتی تشخیص و شناخت آن برای خریداران کاملاً عادی نیز میسر و مقدور است و معمولاً در اثر بی توجهی در حین بافت و عدم رعایت نکات فنی حاصل می شود دیده نشود .
یکی از راه های مهم تشخیص رنگ طبیعی از مصنوعی در یک گلیم را می توان با کشیدن دستمال مرطوب روی فرش امکان پذیر کرد. بطوری که اگر دستمال به رنگ آغشته شد، نشان دهنده مصنوعی بودن رنگ های به کار رفته می باشد. بنابراین همراه داشتن یک ابر مرطوب در هنگام خرید گلیم ضروری است.
گلیم هایی که از جنس ابریشم یا پشم بافته شده اند، در مقابل پوسیدگی مقاوم تر بوده و دیرتر از بین می روند. بنابراین شما مدت زمان بیشتری می توانید از این دستبافته های زیبای صنایع دستی لذت ببرید.
اما گلیم هایی که از جنس نخ پنبه ای بافته شده اند، زودتر در مقابل عوامل پوسیدگی مانند سایش بر اثر رفت و آمد بر روی آن یا تابش نور خورشید واکنش می دهند.
به طور کلی نه تنها گلیم و فرش بلکه برای خرید هر جنسی دقت به مواد بکار رفته به آن می تواند راهنمای دقیقی برای شناخت مرغوبیت و کیفیت آن محصول باشد.
در مورد گلیم مرغوب یا فرش های دستباف می توان گفت که استفاده از الیاف طبیعی یکی از مهمترین و تاثیر گذارترین مواردی می باشد که نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. پنبه، ابریشم، پشم و ترکیب هایی از این سه مورد اصلی ترین موادی می باشند که نوع و مقدار استفاده از آنها نه تنها بر روی مرغوبیت بلکه بر روی قیمت شما نیز بسیار موثر می باشد.
تجربه نشان داده که فرش ها و گلیم های پشمی اگر از پشم مرغوب نژاد مخصوصی از گوسفند و یا گاو بافته شوند می تواند کیفیت بسیار بالایی داشته باشند، اگر این ماده اولیه به جای پشم، ابریشم باشد که دیگر حرفی در خوب بودن آن نمی ماند.
هر چقدر هم که ما در مورد مرغوب بودن و کیفیت مواد اولیه صحبت کنیم بازهم اولین چیزی که در نگاه اول شاید به دید یک خریدار در زمان مشاهده مدل های مختلف به چشمش بیاید طراحی و زیبایی محصول تولیدی می باشد، هر چند که این موضوع بیشتر در فرش های ایرانی صادق است تا گلیم ، اما باز هم نمی توان این موضوع را نادیده گرفت.
اگر بخواهیم یک نمونه این موارد را در مورد ابعاد و طرح ذکر کنیم باید به این مورد اشاره کنیم که در گلیم مرغوب ایرانی معمولاً دور تا دور گلیم به اندازه چند سانتی متر اختلاف در ابعاد دارد که با توجه به دستباف بودن آن این موضوع کاملاً طبیعی به نظر می رسد اما مشکل زمانی می باشد که این اختلاف بیش از حد معمول باشد،که در آن صورت نشانه دهنده ایراد در گلیم می باشد.
گاهاً مشاهده می شود که افراد در هنگام انتخاب و خرید یک گلیم دستباف خیلی به ابعادِ دقیق و نقش های استفاده شده در آن حساس می شوند و به این موضوع ایرادات زیادی وارد می کنند.
اما باید بگوییم در واقع این عدم همسان بودن در نقش ها و یا عدم هماهنگی در نگاره های مختلف در بخش های گلیم ایرانی نه تنها نقطه ضعف آنها به حساب نمی آید بلکه این موضوع نشان دهنده ارزش هنری بالا و اصیل بودن بافت می باشد.
در واقع این حساس بودن و دقت زمانی درست عمل می کند که شما برای خرید فرش و قالی اقدام می کنید و اینکه این هماهنگی نگاره و رنگ و تقارن در نقوش در مورد فرش می باشد که می تواند بین یک فرش دستباف ارزان و یا یک فرش دستباف مدرن تفاوت ایجاد کند.
دلیل این موضوع هم کاملاً مشخص است، احتمالاً نام نقشه فرش دستباف را شنیده اید، قالی ها براساس همین نقشه بافته می شوند و حال آن که نقوش گلیم در بیشتر مناطق تولید، منبعث از خلاقیت ذهنی بافندگان و متأثر از حالات روحی و خلقیات فردی آنهاست البته این موضوع در مورد قالی های دستباف نیز گاهاً صادق است مخصوصاً در مورد فرش دستباف بختیاری
در آخر اینکه یک محصول خوب از نحوه بافت و نقش و نگارهای آن هم قابل تشخیص است یعنی نقش و نگارها کاملا منظم و مطابق با نقشه یا طرح ذهنی بافنده هستند.
از کجا گلیم مرغوب بخریم؟
معمولا در هر شهری مکانی برای خرید و فروش محصولات دستباف و صنایع دستی وجود دارد، اما نمایشگاه ها و بازارچه های صنایع دستی نیز فرصت های خوبی برای خرید این کالای با ارزش ایرانی هستند.
معرفی انواع بافت گلیم و شیوه های آن
