استان سمنان و شهر دامغان بسیار مورد توجه پادشاهان قاجار بوده اند؛ به همین دلیل آغامحمدخان و فتحعلی شاه قاجار اقدام به ساخت عمارتی در این منطقه کردند که تا به امروز برجای مانده است. این مجموعه که با نام چشمه علی شناخته می شود، یکی از مهم ترین جاهای دیدنی دامغان محسوب می شود. البته ویژگی های خاص اقلیمی و محیط سرسبز و باصفای چشمه علی باعث شده است تا از زمان های قدیم این منطقه و چشمه ی آن مورد توجه مردم و حاکمان قرار گیرد.
چرا بازدید از چشمه علی دامغان پیشنهاد می شود؟
- چشمه علی تنها ۳۰ دقیقه با مرکز شهر دامغان فاصله دارد.
- یکی از بهترین اقامتگاه های زیبا با آب و هوایی دلپذیر در تابستان می باشد.
- چشمه علی تنها رودخانه دائمی دامغان است.
- در سال ۱۳۸۶ به عنوان منطقه نمونه گردشگری معرفی شده است.
معماری مجموعه چشمه علی دامغان
در کنار این عمارت مسجدی با طاق های رومی ساخته شد که تا چندین سال قبل نیز آثاری از آن دیده می شد. فتحعلی شاه در آن زمان دستور داد وقف نامه ای را برای چشمه علی بر دو سنگ حک کرده و در مسجد نصب کنند، ولی به دلیل عدم کارایی و مخروبه شدن مسجد ، آثار باقی مانده تخریب و مجددا در همان محل مسجدی زیبا احداث شد.
چشمه علی دارای دو دریاچه است که یکی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاه قرار دارد. قسمت اعظم آب چشمه از دریاچه شمالی خارج می شود.بنای چشمه علی از دو قسمت تشکیل شده است؛ یکی عمارت قراول خانه که بنایی خشتی و معماری صفوی دارد و در زمان آغا محمد خان قاجار مورد استفاده قرار می گرفته و قسمت دوم، بنایی است که درون آب ساخته شده و پایه ای سنگی دارد. خود بنا آجری است. ساختمان مجموعه چشمه علی که توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است، درسمت شمالی و داخل دریاچه قرار دارد. به فاصله حدود پانصد متر از تپه های آبده، ساختمانی است دو طبقه و دارای ایوان محصور در آب است. طبقه فوقانی و تحتانی از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشیند دو طرف دریاچه را می ببیند.
در ساختمان های تاریخی ایران، به خصوص در قلعه ها، ارگ ها و برج ها قسمتی به نام قراول خانه وجود داشته است. قراول خانه ها معمولا کاربردهای گوناگونی داشته اند، از جمله: محل استراحت قراول ها و انبار اسلحه ی آن ها، پادگان برای محافظت مناطق، جایگاه نگه داری و توقف ارابه ها و اسب های سلطنتی.
در واقع، قراول خانه کلبه ی کوچکی بوده که سر راه های ورودی به شهر برای گرفتن عوارض از افرادی که محصولات کشاورزی وارد می کردند، ساخته و استفاده می شده است. در هر قراول خانه دو نفر مأمور دولت از اداره دارایی، شب و روز کشیک می دادند تا عوارض لازم را دریافت کنند. دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شده اند. بنای سر در مجموعه ی چشمه علی به آغا محمد خان نسبت داده می شود اما با توجه به شکل و نوع معماری آن احتمالا به دوره های پیش از قاجار (صفویه) برسد. در اسناد مربوط به ثبت مجموعه ی چشمه علی که مربوط به سال ۱۳۴۸ است، ساخت بنای اصلی سر در را به دوره ی صفویه نسبت داده اند.
تاریخچه چشمه علی دامغان
دامغان یکی از شهرهای مهم و خوش آب وهوای سمنان است. در زمان گذشته به شهر سمنان به دلیل وجود چشمه های فراوان عالی بولاغ یا هزارچشمه می گفتند. یکی از این چشمه ها به چشمه علی معروف است که حدود ۳ قرن قدمت دارد. در کتاب هایی که از گذشته و تاریخ سمنان به یادگار مانده است از این چشمه با نام اللی بلاغ واژه ای ترکی به معنی پنجاه چشمه یاد شده است. زیرا در نهایت آب این چشمه به دشت کویر می رسد که امروزه در این مکان امکانات رفاهی مانند سوئيت، پارکینگ، رستوران و مکانی برای بازی کودکان فراهم شده است. همیشه مکا ن های خوش آب و هوا مورد توجه شاهان و حاکمان زمان بوده است از این رو دامغان نیز مستثنی نبوده و به دلیل اینکه زادبوم فتحعلی شاه بود در زمان قاجار توجه خاصی به این شهر می شد. ساخت این عمارت و منطقه زیبا به زمان فتعلی شاه برمی گردد زمانی که برای وقفه در پیشرفت نادر میرزا پسر شاهرخ نادری عازم سفر مشهد بود در چنین مکانی توقف کرد و دستور ساخت چنین بنای باشکوهی را داد.
علت نامگذاری چشمه علی
مردم این منطقه بر این باورند که درزمان های بسیار دور هنگامی امام رضا بعد از زیارت خانه کعبه به سمت مشهد راهی بوده است در این مکان توقف می کند تا زمانی را به استراحت و عبادت کردن بپردازد. از این رو در این مکان چشمه ای می جوشد و همین موضوع باعث شد که این چشمه به چشمه علی(چشمه علی ابن موسی الرضا) معروف شود. از دخیل هایی که به ریشه های درخت چنار کهنسالی که در کنار چشمه قرار گرفته بستنه اند می توان فهمیدکه یا مکان قدر برای مردم این منطقه مورد احترام و اهمیت است.
وقف آب چشمه
چشمه علی علاوه بر مناظر و طبیعت زیبایش، منبع تامین کننده آب شهرستان دامغان محسوب می شود و مهم تر آنکه آن را به حضرت علی (ع) نسبت داده اند و قطعه سنگی که روی آن منقوش است نیز مورد توجه بازدیدکنندگان بوده است. البته در حال حاضر اثری از آن سنگ نیست. این چشمه در سال ۱۲۱۷ هجری قمری وقف امام زمان (عج) شده است. در هر صورت چشمه علی از جاهای دیدنی سمنان به شمار می آید و علاوه بر مکانی توریستی محلی مذهبی و مورد احترام مردم است.
وقتی منطقه ی نمونه ی گردشگری رو به نابودی می رود
چشمه علی دامغان که در فهرست آثار ملی قرار دارد و به عنوان منطقه ی نمونه ی گردشگری انتخاب شده است، بر اثر بی توجهی مسئولان و گردشگران، رو به نابودی می رود. این محوطه ی تاریخی اکنون به محلی برای بازی کودکان و استخر آن به محلی برای شنا و متاسفانه شستن لباس توسط مسافران تبدیل شده است.
با وجود نصب تابلوهایی از جمله "ورود به محوطه ی تاریخی ممنوع"، "شنا کردن در محوطه ی چشمه ممنوع" و "چادر زدن ممنوع" توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، باز هم عده ای از گردشگران به این مسائل توجه نکرده و در زیر این تابلوهای ممنوع چادر می زنند و برای درست کردن غذا آتش روشن می کنند. به امید روزی که این سرمایه های ملی را قدر بدانیم و برای حفظ و نگهداری آن ها تلاش کنیم. بنای این مجموعه ی تاریخی نیز به مرور زمان در معرض تخریب قرار گرفته و همت و تلاش بیشتر مسئولان را می طلبد.
چشمه علی دامغان کجاست؟
چشمه علی در استان سمنان و جاده دامغان به کیاسر و ساری قرار دارد؛ به همین دلیل عده ای به آن چشمه علی مازندران هم می گویند. البته نام های دیگر آن چشمه علی بولاغ و پنجاه چشمه است. برای رسیدن به این چشمه، کافی است خود را از هر نقطه ای که در کشور هستید به شهر دامغان برسانید. از آنجا هم با پرس وجو از اهالی شهر، جاده کیاسر و ساری را پیدا کنید. ۳۳ کیلومتر که در این جاده حرکت کنید، به چشمه علی خواهید رسید. از نظر تقسیمات جغرافیایی باید بگوییم این چشمه جزو دهستان رودبار محسوب می شود. یک دریاچه در شمال و یکی دیگر هم در جنوب چشمه واقع شده است.
جاهای دیدنی و تفریحی نزدیک چشمه علی بولاغ
پس از بازدیدی کامل و گردش در چشمه علی دامغان مسلماً تمایل خواهید داشت از سایر جاهای دیدنی که در نزدیکی آن است هم دیدن کنید و خاطرات خود را از سفر به شمال ایران را کامل کنید. ازاین رو، در ادامه مقاله، برخی از جاهای دیدنی دامغان را معرفی کرده ایم تا از آن ها اطلاعات مختصری داشته باشید.
- دریاچه نمک : دریاچه نمک یک از جاهای دیدنی استان سمنان و شهرستان دامغان است. این دریاچه در نزدیکی های روستای حسن آباد است. دریاچه نمک همواره پذیرای مسافران و گردشگرانی است که از نقاط دور و نزدیک راهی این منطقه می شوند.
- سد شاهچراغی: یکی از جاهای دیدنی در اطراف چشمه علی سد شاهچراغی است. از آب این سد که ظرفیت آن به حدود ۴۰میلیون متر مکعب می رسد، برای آبیاری حدود ۱۵۰۰ هکتار از زمین های دشت های اطراف استفاده می شود. آب این سد از رودخانه چشمه علی تأمین می شود.چشم انداز تماشایی، فضای سرسبز و آب وهوای مطبوع و دل چسب آن سبب بازدید گردشگران بسیاری از آن می شود. این سد در مسیر رودخانه چشمه علی واقع شده است. ازاین رو، پس از بازدید از پنجاه چشمه می توانید به راحتی با دنبال کردن مسیر رودخانه به این مکان تماشایی دسترسی پیدا کنید.
- چشمه انگورستانی : یکی از مناطق چشم نواز و سرسبز در نزدیکی های شهر دامغان چشمه انگورستانی است. این محل در منطقه تویه دروار در ۴۹کیلومتری شهرستان دامغان و در نزدیکی روستای دهخدا قرار گرفته است. آب چشمه انگورستانی از کوه های اطراف آن سرچشمه می گیرد که طعمی بسیار گوارا و دل چسبی دارد. برای گردش و تفریح خانوادگی و صرف وعده ناهار دل چسب چشمه انگورستانی مکانی بسیار مناسب است.به سرسبزی درختان و گیاهان اطراف چشمه که بنگرید چشمانتان از زیبایی آن حیرت زده خواهد شد.
- کویر حاج علی قلی : از دیگر جاهای دیدنی استان سمنان کویر حاج علی قلی است. این کویر در ۴۳کیلومتری جنوب شرقی شهر دامغان و در نزدیکی های روستایی به نام خوارزم واقع شده است. وقتی به این کویر قدم می گذارید، خردشدن تکه های نمک را در زیر پایتان احساس می کنید.اگر هوا آفتابی باشد، با تابش پرتوهای درخشان آفتاب، منظره ای بس شگفت انگیز را تماشا خواهید کرد که نظیرش را در کم تر جایی ممکن است دیده باشد. همین که پرتوهای زردرنگ خورشید بر دانه های نمک تابیده می شود، این دانه ها به قدری درخشان می شوند که چشمان شما را نوازش می دهد.در بازدید از جاهای دیدنی دامغان تماشای کویر حاج علی قلی را از یاد نبرید.
چشمه علی یکی از این جاهای دیدنی است. بازدید از مکانی دل انگیز که آب روان از آن جاری است مسلماً ارزشش را دارد که چند روز تعطیلات را به بازدید از آن و جاهای دیدنی نزدیک به آن، مانند باداب سورت، اختصاص دهید. شاید برخی از شما خوانندگان گرامی قبلاً از این مجموعه دیدن کرده باشید. ازاین رو، خوش حال می شویم تجارب و خاطرات شیرین خودتان را از سفر به این منطقه با ساعد نیوز در میان بگذارید.
آشنایی با زیبایی های جنگل ابر شاهرود
