در مورد گنجینه جبلیه چه می دانید؟

گنبد جبلیه، در منتهی الیه شرقی کرمان در نزدیکی دو قبرستان صاحب الزمان و سید حسین، با گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده است. این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد تماماً از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر می رسد. در هشت طرف آن هشت در به عرض ۲ متر قرار گرفته که اخیراً برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن، درگاه ها را با سنگ مسدود کرده اند و فقط یکی را باز گذاشته اند. قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده است و در داخل گنبد ظاهراً گچ بری ها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کرده اند.

چرا گنبد جبلیه کرمان؟

• از جاذبه های شاخص کرمان است و به نوعی نماد این شهر محسوب می شود.
• بنایی مرموز و اسرار آمیز به شمار می رود و همین موضوع بر جذابیتش می افزاید.
• از نظر تاریخی و فرهنگی برای مردم شهر اهمیت دارد و در محوطه اطراف آن گاهی مراسم نوروزی و ... برگزار می شود و کرمانی ها را دور هم جمع می کند.
• این بنا موزه سنگ را در خود دارد و کتیبه های ارزشمندی در آن نگهداری می شود.

تاریخچه گنبد جبلیه

با توجه به اینکه تاریخ دقیقی از ساخت بنا مشخص نیست اما می توان از ساختار آن زمان ساخت را حدس زد که به اواخر دوره ساسانی بر می گردد و در اوایل دوره اسلامی نیز مرمت هایی انجام گرفته است. اکثر باستان شناسان در مورد قدمت این بنای تاریخی به توافق نرسیده اند و هریک بر اساس مطالعه دوره های تاریخی مختلف قدمت این بنا را بیان می کنند. حتی نظر عده ای چنین است که این بنای تاریخی در گذشته آتشکده بوده اما برخی دیگر بیان کرده اند که معماری این بنا هیچ شباهتی به آتشکده ندارد، بنابراین به آرامگاه یکی از زرتشتیان ربط می دهند. با این حال، قدمت این بنا به دوران قبل از اسلام بر می گردد و پس از مرمت تبدیل به گنجینه جبلیه (کتیبه های تاریخی) شده است.

معماری گنبد جبلیه

گنبد جبلیه بنایی ارزشمند و تاریخی به صورت هشت ضلعی ساخته شده است و مصالح به کار رفته در ساخت Jabaliyeh Dome سنگ است. در هر ضلع این بنا هشت در با عرض دو متری قرار دارد، اما امروز تنها یک در باز در این بنا باقی مانده و بقیه با سنگ پوشانده شده اند. سقف گنبد جبلیه نیز از جنس آجر است و داخل آن با گچبری های زیبا تزئین شده اند. در بیرون بنا بر روی دیوارها مصالح به کار رفته شده سنگ لاشه با ملات گچ و آهک در داخل بنا است. نکته بسیار جالب در ساخت این بنا استفاده از شیر شتر به جای آب بوده است و همین امر سبب استحکام بنا گردیده است. این گنبد هشت ضلعی بر روی پایه ۳ متری قرار گرفته است. اگر به معماری داخل گنبد توجه کنید جای گچ بری ها و تزئیناتی به چشم می خورند که بعضی قسمت ها تخریب شده اند.نمای بیرونی گنبد جبلیه دارای سه بخش است:

• بخش پایینی: این بنا در بخش پایینی خود دیوارهای ضخیم همراه با یک طاقنمای قوس دار در هر ضلع دارد. در داخل قوس ها نیز لوح های تزئینی به شکل مربع و مستطیل ساخته شده اند. در داخل هریک نورگیرهای بزرگی قرار دارند و در هشت ضلع نیز هشت در به عرض دو متر قرار دارند.
• بخش میانی: در بالای قسمت اول پاگردی به عرض ۱.۵ متر ساخته شده است که قطر آن از قطر اصلی بنا کوچک تر است. در این قسمت طاقنماها با قوس تیزدار دقیقا در بالای نورگیرهای مستطیل شکل قرار دارند. در وسط اضلاع نیز یک در میان هشت نورگیر وجود دارد که در سال های اخیر برای نورگیرهای شیشه نصب شده است.
• بخش فوقانی: نمای بنا با عرضی یک متری از قسمت دوم به عقب نشسته است. پاگرد این بنا با اضلاع ۳۲ در ۲۴ مستطیل شکل عمودی و افقی با مصالح آجر و سنگ است. طاقنماها نیز در قسمت های سه گانه نما موجب کاهش ضخامت شده است.
• فضای داخلی: داخل بنا بسیار ساده و بدون تزیینات خاصی است و در قسمت بالایی برای تبدیل هشت ضلعی به دایره از شانزده طاق نما یا قوس تیزدار استفاده شده است، تقریبا اینجا تنها تزئین این بنا به شمار می روند. گچبری های موجود در داخل این بنا در طول سال ها تخریب شده اند.

موزه سنگ کرمان

گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت به موزه سنگ کرمان (گنجینه جبلیه) تبدیل شد. این مجموعه ۱۰۰ قطعه از سنگ های حجاری شده و کتیبه ها را از دوره های تاریخی مختلف در خود جای می دهد.

• كتیبه مسجد آبدر اشكان رابر بافت مربوط به بنای مسجدی متعلق به سال ۴۲۵ هجری قمری است که به دستور عبدالله بن یوسف در دوران آل بویه، در تپه موسوم به خمروتی در مزرعه آبدر ساخته شد. کتیبه مذکور به سنگ عصین (رعدوبرق) گردون آبدر شهرت داشت و اهالی اعتقاد خاصی به آن دارند. این كتیبه یكی از قدیمی ترین كتیبه های موجود در این گنجینه است.
• كوچک ترین سنگ قبر كشف شده در استان كرمان نیز در این گنجینه نگهداری می شود. این سنگ ابعادی معادل ۲۲ در ۲۶ ‪سانتی متر دارد و كتیبه آن متشکل از دو بخش است. حاشیه كتیبه (شروع از قسمت پایین، گوشه سمت راست) شامل ۱۹ آیه و بخشی از آیه ۱۸ سوره آل عمران می شود. در پایان كتیبه، در قسمت سمت چپ، نام متوفا و سال وفات در یک كادر محرابی شكل قرار گرفته است؛ بدین مضمون: «هذا قبر العبد الضعیف المحتاج تا رحمت الله ابی جعفر احمد بن حمزه بن علی غفارالله ان توفی فی جمادی الاخر سنه الحدی و اربعین و خمسه مابه». چنانكه از كتیبه برمی آید تاریخ وفات متوفی سال ۵۴۱ هجری قمری است.
• در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه جبلیه، سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمدعلی خان وزیری، نویسنده تاریخ كرمان نیز به چشم می خورد. به گفته دكتر باستانی پاریزی، مورخ معاصر كرمانی، وی در امر تالیف كتاب تاریخ كرمان با پدرش همكاری داشت. متن سنگ قبر وی به این مضمون است: «وفات مرحوم مغفور آقای میرزا آقاخان خلف مرحوم میرزا احمدعلی خان وزیری طاب ثراه به تاریخ سنه۱۳۱۷ شهر شوال».
• در بین وقف نامه های سنگی موجود در گنجینه جبلیه، كتیبه وقف آتشكده روستای قناتغستان نیز جالب توجه است. این وقف نامه بعد از تخریب آتشكده، توسط كارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان كرمان به این سازمان منتقل شد و هم اكنون در این گنجینه نگهداری می شود. این وقف نامه مربوط به سال۱۲۸۲ هجری قمری است.

کتیبه های کشف شده در گنجینه جبلیه

طی مرمت و تعمیراتی که در گنبد جبلیه کرمان انجام شده است، تعدادی کتیبه قدیمی و باارزش به دست آمد. کتیبه مسجد آبدر اشکان یکی از این کشفیات است که در گنجینه جبلیه نگهداری می شود. کتیبه روی سنگی طبیعی نقش بسته و خطی که بر آن حک شده، خط کوفی است. به نظر می رسد این کتیبه متعلق به بنای یادبود مسجدی است متعلق به سال 425 هجری قمری در ارتفاعات شمال شهر رابر، آبادی آبدر اشکان که به اشکون هم نامیده می شود و در شهرستان بافت قرار دارد. به نظر می رسد در دوران آل بویه فردی به نام «عبدالله بن یوسف»، دستور داد در تپه ای که به «خمروتی»، شهرت داشت و در مزرعه «آبدر»، آن را بسازند. «سنگ عصین»، یا «سنگ رعد و برق»، دیگر نام هایی است که کتیبه را به آن می شناسند. این کتیبه در نزد اهالی روستا بسیار مهم و خاص است و می توان آن را از قدیمی ترین کتیبه های گنجینه جبلیه معرفی کرد. کتیبه دیگری که در بنا و برج گنبد جبلیه شیر شتر در استان کرمان کشف شده است، مربوط به سنگ قبری است بسیار کوچک به ابعاد 26 در 22 سانتی متر. این سنگ قبر در سال 1377 توسط «وسط احمد ایلاقی»، از کشاورزان دهستان «قائم آباد»، کشف و به سازمان میراث فرهنگی استان کرمان، تحویل داده شد. کتیبه سنگ قبر از دو قسمت تشکیل شده است.

نکات بازدید از گنبد جبلیه

• اگر قصد دارید از نمای بیرونی گنبد جبلیه بازدید کنید، نیازمند پرداخت هزینه نیستید و هر ساعت از شبانه روز می توانید به آن مراجعه کنید.
• اگر می خواهید از موزه سنگ کرمان دیدن کنید، ساعات کار موزه از ۹ تا ۱۸ و بهای بلیط آن چهار هزار تومان است.
• بهتر است پیش از بازدید درباره بنا اطلاعات کسب کنید. بدین ترتیب بازدیدی مفیدتر خواهید داشت.
• در سفر به شهرهای ایران، به فرهنگ مردم بومی احترام بگذارید.
• آثار تاریخی میراث بشریت هستند. امانت داران خوبی باشیم و آن ها را بدون گزندی به نسل بعد تحویل دهیم.

نحوه دسترسی گنبد جبلیه

• برای دسترسی به گنبد جبلیه در ابتدا باید به سمت کوه های صاحب الزمان و خیابان زریسف در قسمت شرقی شهر کرمان بروید. برای بازدید از نمای بیرونی ساختمان در هر زمان می توانید بروید، زیرا هیچ حصاری دور این بنا وجود ندارد، اما برای بازدید از فضای داخلی بنای گنبد جبلیه باید در روزهای غیر تعطیل مراجعه کنید.
• برای بازدید از فضای بیرونی این جاذبه تاریخی نیازی به ساعت خاصی ندارید و در هر ساعت از شبانه روز می توانید به این بنای زیبا مراجعه کنید، اما برای بازدید از فضای داخلی باید از ساعت ۹ صبح الی ۶ عصر مراجعه کنید و برای ورودی باید هزینه پرداخت کنید.

از اینکه در این مطلب با ما همراه بودید متشکریم . . .

یخدان مویدی کجاست؟