پل خواجو یکی از بناهای تاریخی شهر زیبای اصفهان است که شهرت و محبوبیت بسیاری در میان گردشگران داخلی و خارجی دارد. این پل که قدمت آن مربوط به دوران صفوی است، معماری شگفت انگیزی دارد که تحسین هر بیننده ای را بر می انگیزد. به علاوه، داستان ها و اسرار جالبی که در مورد این پل وجود دارد، دیدن آن را هیجان انگیزتر کرده است.
نامگذاری پل خواجو اصفهان
این پل را همچنین پل شاه، پل بابا رکن الدین (مسیر رفتن به خانقاه و آرامگاه بابا رکن الدین و تخت فولاد) و پل حسن بیگ (نام پل قبلی که در زمان شاه عباس تخریب شد و این پل به جای آن ساخته شد) یا پل شیراز هم نامیده اند و از بناهای شاه عباس دوم صفوی است، که در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بنا شده است. در میانه پل خواجو، ساختمانی مخصوص، که به بیگلربیگی شهرت دارد بنا شده است، که برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او ایجاد شده بود و هم اکنون نیز وجود دارد و طاق های آن دارای تزئینات نقاشی بسیار زیبایی است و در واقع پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشیکاری آن از دیگر پل های زاینده رود مشهورتر است. درازای پل ۱۳۳ متر و پهنای آن /۱۲ متر است. این پل را به نام های دیگری نیز خوانده اند ولی به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو معروف است.
تاریخچه پل خواجو اصفهان (شاهکار معماری صفویه)
پل خواجو اصفهان یکی از مشهورترین آثار تاریخی شهر اصفهان می باشد. این پل در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بر روی رودخانه پر آب شهر تاریخی اصفهان به نام زاینده رود احداث گردیده است. در زمان قدیم پل خواجو محل عبوری برای عابران و کالسکه ها بوده است. اهمیت این پل درحدی است که برخی از شاعران نیز در آثار خود از آن یاد کرده اند.
با گذشت زمان و ورود خودروها، پل خواجو همانند بقیه پل ها محل گذری برای اتومبیل ها نیز محسوب شد. اما با توجه به آسیب های احتمالی به این اثر ارزشمند تاریخی به علت تردد بیش از حد، راه برای عبور وسایل نقلیه بسته شد و اکنون تنها عابران پیاده می توانند بر روی آن عبور و مرور داشته باشند. پل خواجو دارای ارزش های گردشگری متنوعی می باشد و در راستای این امر برای بازدیدکنندگان تجربه ای تاریخی، تفریحی و… فراهم می کند
علت نامگذاری این پل واقع شدن در محله خواجو اصفهان است. همچنین ناگفته نماند که خواجو تحریفی از لغت خواجه می باشد که به دلیل احترام به خواجه های دوران صفوی است. پل خواجو در انتهای خیابان کمال اسماعیل اصفهان بنا شده است.پیش از ساخت پل خواجو، در محل آن پل دیگری به نام حسن بیگ و متعلق به دوران تیموری وجود داشت. شاه عباس دستور تخریب آن را داد و پل خواجوی فعلی بر روی ویرانه های آن ساخته شد.طبق تحقیقات به عمل آمده توسط تاریخ شناسان، هدفی که شاه عباس دوم از ساخت این پل در نظر داشته، ایجاد اتصال میان محله خواجو با تخت فولاد و راه شیراز بوده است. پس از ساخت این پل تصمیم بر آن شد که از پل به عنوان سد نیز استفاده شود. نقل شده است که خانواده شاه در ساختمانی در میان پل که به بیگلربیگی شهرت داشته و اقامتگاه موقتی محسوب می شده است، لحظات بی نظیری را داشته اند.در بخش شرقی و غربی میان پل یک بنا با تزئینات نقاشی می بینیم و این مکانی برای دیدن مسابقات شنا و قایق رانی بوده است که پادشاهان و درباریان در آنجا به نظاره می پرداختند.
معماری پل خواجو
پل خواجو یک شاهکار معماری از عصر صفویه به شمار می رود که طبق برخی منابع معماری، کارکرد آن بی شباهت به پل طبیعت تهران نبوده و به جای اینکه فقط محلی برای گذر باشد، جایی فوق العاده برای توقف و لذت بردن از محیط اطراف بوده است. این پل ۱۳۳ متر طول، ۱۲ متر عرض و ۷٫۵ متر معبر دارد و در ساخت آن از مصالحی همچون آجر، سنگ و ساروج استفاده شده است.پل خواجو هم از نظر هیدرولیک و هم سازه ای در هماهنگی کامل با بستر طبیعی زمین است؛ به طوری که پی پل خواجو به عنوان سدی زیرزمینی در برابر دریاچه مخزن آب زیرزمینی اصفهان عمل می کند. مضاف بر اینکه این پل باعث می شود که رودخانه در بالادست، سفره آب زیرزمینی شهر را افزایش دهد و در پایین دست، مثل زهکشی برای زمین بستر شهر عمل کند.در آن روزگار، زیر پایه پل را به صورت سرتاسری شمع قرار داده و پهنه غیرقابل نفوذی به وجود آورده و داخل آن ساروج ریخته اند. علاوه بر این، دهانه ها و کانال های عبوری ایجاد کردند که در نتیجه آن انرژی ناشی از آب که در پایین دست پل به هم می رسد، از بین می رود و حوضچه بسیار زیبایی شکل می گیرد. ضمن اینکه برخورد جریان های متقاطع آب منجر به تشکیل حباب ها و متعاقبا افزایش اکسیژن آب می شود؛ محیطی که برای پرورش ماهی مناسب بوده است.
مهندسان عصر صفوی با احداث پل خواجو و ایجاد تاسیسات تاخیرانداز و بندها و... مشکل آب شهر اصفهان را حل کردند و در عین حال با شست وشوی خاک و قابل کشت کردن زمین، باعث دوام و گسترش آبادانی شدند.شکل نوک تیز پایه های پل در بالادست باعث می شوند که مثل یک آب شکن، فشار آب رودخانه به پل را به حداقل برسانند و شکل پله ای پایه ها در پایین دست این خاصیت را دارند که موقع سیلاب، آب از روی پایه ها جریان پیدا کند و به این ترتیب در اثر برخورد با پله ها، انرژی مخرب خود را از دست بدهد.شکل نوک تیز پایه های پل در بالادست باعث می شوند که مثل یک آب شکن عمل کنندفضای سبز حاشیه رودخانه زاینده رود که به افزایش رطوبت هوای شهر کمک کرده است و همین طور وجود کانال هایی که جریان عمودی آب در خاک را تضمین می کنند، از هوش سرشار مهندسان صفوی حکایت دارند؛ چراکه توانستند از سه بخش مهم محیط زیست یعنی زیر سطح زمین، سطح زمین و جو محفاظت کنند.در بخش گذرگاه پل خواجو، طاق های آهنگ و گنبدهای عرقچین قرار دارد که از طاق های کهن ایرانی هستند و به باربری و پایداری بهتر پل کمک می کنند.
در طراحی پل خواجو از تقارن انعکاسی و تناسب استفاده شده است؛ به طوری که کلیه جزییات با ریتم و آهنگ منظمی تکرار شده اند و فضاهایی یک شکل و هم اندازه با عملکرد یکسان دارند که بسیار زیبا و چشم نواز است.
دانستنی های پل خواجو
از نکته های جالب درباره پل خواجو، نقش و نگارهای متفاوت سرلوحه های دهنه های پل است که جذابیت آن را دوچندان کرده اند. هریک از این نقوش اثر یکی از هنرمندان شهر اصفهان است و برای سالیان سال چشم هر بیننده ای را به خود خیره کرده اند. جالب است بدانید که پل خواجو، یک پل مردانه بوده است و زنان حق عبور از آن را نداشته اند.پل خواجو نه تنها محلی برای عبور و مرور بوده، بلکه ساختمان شاه نشین را در دل خود جای داده است تا محل اقامت موقت شاهان و بزرگان باشد؛ ضمن اینکه در شرایط بحرانی می توانست نقش سد و آب بند را ایفا کند. شاه نشین برای این ساخته شد تا هنگام برگزاری مسابقه های قایقرانی و شنا، امیران و بزرگان از این محل نظاره گر مسابقه ها باشند.
هنگام وقوع سیل، پل خواجو آب را به سمت یک سری کانال می برد و باعث پخش شدن آن می شود، به این ترتیب نه تنها سیل خسارتی به شهر نمی زد، بلکه سفره های آب زیرزمینی را نیز پر می کرد. اگر این کانال ها وجود نداشت، اصفهان شاید تاکنون به خاطر سیل های مختلف از بین می رفت.
عجایب پل خواجو
- شیرهای سنگی: در دو سوی پل خواجو شیرهای سنگی زیبائی به چشم می خورد که اگر در کنار یکی از شیرها بایستید و به چشم شیر مقابل نگاه کنید، چشم آن شیر می درخشد. برخی بر این عقیده اند که این دو شیر سنگی نمادی از سپاهیان بختیاری هستند که با شجاعت از اصفهان و زاینده رود حراست می کنند. جالب است بدانید که روی بدن این شیرها، حرفی حکاکی شده که ظاهرا ابتدای اسم حجاران آن ها بوده است. علاوه بر این، روی بدن این مجسمه ها نمادهایی از ورزش های باستانی دیده می شود.
- قبله نما: در تخت سنگی در سمت شمال پل و در نزدیکی یکی از شیرهای سنگی، قبله نمایی وجود دارد که می تواند برای گردشگران جذاب باشد.
- نمایی از گنبد حرم امام رضا (ع): یکی از بهترین زمان ها برای بازدید از پل خواجو، شب است؛ به خصوص که حین قدم زدن به سمت پل با دیدن دهنه های پایینی پل، گنبد حرم امام رضا (ع) برایتان تداعی می شود.
- شمع پل خواجو: این شمع از جذابیت های جالب پل خواجو است که اگر در زاویه ۳۰ درجه از سمت شرقی بیرون پل به دهانه های پایین پل بنگرید، شاهد آن خواهید بود که در اثر تداخل دهانه ها به وجود می آید. این شمع مخصوصا در زمان غروب آفتاب بسیار دیدنی و زیبا است.
- سقف های طاق چشمه ای (منحنی): سقف های طاق چشمه ای پل خواجو به شکلی طراحی شده اند که از کناره های اضلاع آن، لبه هایی به سمت رو به رو وجود دارد و اگر گردشگران در دو ضلع مقابل هم بایستند و از داخل این لبه ها به آرامی با هم صحبت کنند، می توانند صدای یکدیگر را بشنوند.
- تخته سنگ دیواره ها: هنگام قدم زدن در دهانه های زیر پل شاهد تخته سنگ هایی با ابعاد مختلف روی دیواره ها خواهید بود که روی هرکدام علامت خاصی به چشم می خورد. گفته می شود، این علائم در واقع امضای هنرمندانی است که وظیفه نصب تخته سنگ خود را داشته اند. علت آن شاید این بوده است که می توانستند جاگذاری صحیح سنگ ها را بررسی کنند و در عین حال یادگاری از خود به جا بگذارند.با این حال، برخی بر این باورند که برای ساخت پل از سنگ های به جا مانده از کاخ های ساسانی در منطقه جی اصفهان استفاده کرده اند که تعدادی از سنگ تراشان آن ها اهل یونان بوده اند و علائم روی سنگ ها در واقع حروف الفبای یونانی هستند.
- عقاب تیز چنگال بر فراز زاینده رود: وقتی از بالا به پل خواجو بنگرید، شاهد عقاب تیزچنگالی خواهید بود که در حال پرواز روی رودخانه زاینده رود است. ساختمان شاه نشین (بیگلربیگی) و کنگره های طبقات مختلف پل به ترتیب سر عقاب و پرهای آن را در ذهن تداعی می کنند.
- ملات: یکی از ویژگی های هوشمندانه پل خواجو به کارگیری ملاتی در آن است که هرچه آب بیشتری به آن برسد، مقاوم تر می شود.
- سنگ قبرهای عجیب: تعدادی سنگ قبر قدیمی همراه با تخته سنگ های حجاری شده در سال ۱۳۸۸ در اینجا پیدا شد که روی آن ها علائم عجیب و غریبی وجود دارد. برخی از این سنگ قبرها در موزه سنگ تخت فولاد نگهداری می شوند.
پل خواجو کجاست؟
پل خواجو روی رودخانه زاینده رود در شهر اصفهان قرار گرفته است و با سی و سه پل (پل الله وردی خان) حدود ۱۸۰۰ متر فاصله دارد. این پل در انتهای جنوبی چهارباغ خواجو و در انتهای شرقی خیابان کمال الدین اسماعیل اصفهانی خودنمایی می کند.
اگر قصد دارید با مترو خود را به پل خواجو برسانید، ایستگاه سی و سه پل نزدیک ترین ایستگاه مترو است که می توانید مسیر دو کیلومتری تا پل خواجو را پیاده طی کرده یا از تاکسی استفاده کنید.
- آدرس پل خواجو: استان اصفهان، شهر اصفهان، پل خواجو
در مورد خانه زینت الملک شیراز چه می دانید؟
