در مورد خانه زینت الملک شیراز چه می دانید؟

خانه زینت الملک یکی از آثار به جای مانده از دوره قاجار است که ساخت آن در حدود سال ۱۲۹۰ ه‍.ق توسط علی محمد خان قوام الملک دوم آغاز و در سال ۱۳۰۲ ه‍.ق به پایان رسیده است. این خانه به دلیل سکونت خانم زینت الملک قوامی، دختر قوام الملک چهارم، به این نام معروف است. سقف بیشتر اتاق های این خانه چوبی است که با نقاشی تصاویر گوناگونی از جانوران، پرندگان و گل و بوته آراسته شده است. در زیر زمین این خانه زیبا موزه معروف به «مادام توسو شیراز» قراردارد که علاقمندان می توانند از مجسمه های شخصیت های برجسته شیراز از جمله خانم زینت الملوک قوامی دیدن فرمایند. در زیرزمین این بنا موزه مشاهیر فارس همراه با مجسمه های مشاهیر فارس برپا شده است.

زینت الملک کیست؟

زینت الملک قوامی که نام اصلی اش زینت الزمان بوده است یکی از دختر حبیب الله قوام الملک می باشد که در جوانی به عقد فروغ الملک درآمد. کسی از تاریخ دقیق تولد او اطلاعی ندارد. اما در مورد زمان درگذشتش گفته می شود که او در پانزدهم مهر ماه 1354 دارفانی را وداع گفته است. در مورد او گفته می شود که زنی خیر و مذهبی بود و در منزلش همواره تمامی مراسم مذهبی برپا می شده است. او برای نیازمندان سفره های نذری برپا می کرده و همواره اقلام غذایی مختلف را به دست مستمندان می رسانیده است.

تاریخچه خانه زینت الملک

حبیب الله خان، قوام الملک چهارم در سال 1290 هجری قمری تصمیم گرفت خانه مجلل برای دخترش زینت الملک بسازد. خاندان قوام نسل اندر نسل از حاکمان و والیان شیراز و استان فارس بوده اند. پدربزرگشان حاج ابراهیم خان کلانتر از جمله افرادی بود که با خیانت به لطفعلی خان زند و کمک به شکل گیری حکومت قاجار، در دربار نفوذ زیادی پیدا کرده بود. در ابتدا محمد خان قوام الملک دوم، ساخت و ساز این خانه را بر عهده گرفت. اما در ادامه راه ده ساله ساخت این خانه اعیانی و اشرافی، محمدرضا خان قوام الملک سوم این مسئولیت را برعهده گرفت.

زینت خانم زن خیری بود و در منزلش همواره از نیازمندان پذیرایی می کرد و هر ساله سفره نذری اش برپا بود. این خانه در سال 1359 تبدیل به پناهگاه برای جنگ زده ها شده بود. در سال 1373 این خانه در اختیار بنیاد فارس شناسی قرار گرفت و مرمت آن آغاز گردید. یکی دیگر از اقداماتی که در این خانه انجام شد احداث موزه و نگارخانه فارس بود. در اتاق گوشواره شمالی هم یک آمفی تئاتر برای اجرای موسیقی، نمایش و فیلم ساخته شد.

موزه خانه زینت الملک

یکی از هیجان انگیزترین موزه های شیراز در زیرزمین خانه زینت الملک واقع شده است. در این موزه مجسمه های مومی افراد مشهور فارس در دوره های مختلف به نمایش درآمده و بیننده را با این شیوه جذاب با تاریخ و فرهنگ فارس آشنا می کند. این موزه را با نام موزه مادام توسو هم می شناسند. (موزه مادام توسو در لندن، بزرگ ترین موزه از مجسمه های مومی افراد مشهور و تاثیرگذار است.)

مجسمه زینت الملوک در همان ابتدای ورود به موزه به استقبال بازدیدکنندگان ایستاده است و دو سرباز قاجاری در دو طرف او ایستاده اند. پس از آن، مجسمه ها از عهد هخامنشیان شروع می شوند و سیر تاریخی به ترتیب دوره ادامه پیدا می کند. یکی از دیدنی ترین مجسمه ها، تندیس عشایر فارس است که آن ها را در عکس زیر مشاهده می کنید.

این موزه میزبان بیش از 50 مجسمه و سردیس است که هر کدام از آن ها جزئیات بسیار جالبی را به نمایش می گذارند. این را هم باید بگوییم که منتظر دیدن مجسمه حافظ در این موزه نباشید. به دلیل جایگاه عرفانی حافظ در میان مردم، تندیسی از او ساخته نشده است. با این حال یک بخش از موزه را به این شاعر بزرگ اختصاص داده اند.

خانه زینت الملک شیراز کجاست؟

• آدرس: شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، جنب نارنجستان قوام
• تلفن: ۳۲۲۳۴۱۸۱ ۰۷۱

خانه زینت الملک شیراز در مرکز شهر، در خیابان لطفعلی خان زند و در منطقه هشت شهرداری شیراز قرار دارد. این خانه تاریخی در ضلع غربی نارنجستان قوام در نزدیکی دیگر جاهای دیدنی شیراز نظیر آرامگاه شیخ روزبهان فسایی، مجموعه وکیل، مسجد نصیرالملک و شاهچراغ واقع شده است. خانه زینت الملک شیراز تا ایستگاه قطار، ۲۵ کیلومتر (نیم ساعت) و تا فرودگاه شیراز ۱۰ کیلومتر (۱۵ دقیقه) فاصله دارد.

برای دسترسی به خانه زینت الملک خود را به خیابان لطفعلی خان زند در محله گودعربان برسانید. سر در این خانه تاریخی، جنب باغ نارنجستان در سمت چپ پیاده راه گردشگری قوام قرار دارد. علاقه مندان می توانند با تاکسی، اتوبوس و مترو به خانه زینت الملک دسترسی داشته باشند؛ نزدیک ترین ایستگاه اتوبوس، ولیعصر با فاصله ۸۵۰ متری (۱۱ دقیقه پیاده روی)، در خیابان زند و نزدیک ترین ایستگاه های مترو، وکیل با فاصله ۷۵۰ متری (۹ دقیقه پیاده روی) در خیابان زند و ولیعصر با فاصله یک کیلومتری (۱۴ دقیقه پیاده روی) در میدان ولیعصر است.

خانه زینت الملک شیراز

شهر شیراز با قدمت تاریخی بسیارش آثار متعددی را در خود جای داده و همانند گنجینه ای در استان فارس است که گردشگران به راحتی با تهیه بلیط هواپیما می توانند به این شهر زیبا سفر کنند. یکی از این آثاری که شاید به اندازه حافظیه و باغ ارم نزد مردم شناخته شده نباشد اما زیبایی آن کم از سایر جاذبه های تاریخی شیراز ندارد، خانه زینت الملک است که قدمت آن به زمان قاجاریه برمی گردد. این مکان توسط علی محمد خان قوام الملک دوم در سال ۱۲۹۰ شروع شد و سرانجام پس از ۱۲ سال توسط محمد رضا خان قوام الملک سوم به پایان رسید. در فاصله نه چندان دور از این خانه در سمت غربی آن خانه قوام السلطنه قرار گرفته است. جالب است بدانید فاصله خانه زینت الملک شیراز تا خانه قوام تنها یک کوچه است که توسط یک راه زیر زمینی به خانه قوام می رسد. در واقع این خانه اندرونی خانه قوام است و محلی برای عبور محارم بوده است.
این خانه به دلیل سکونت داشتن خانم زینت الملک قوامی، دختر قوام الملک چهارم، به این نام معروف است. قبل از ورود به خانه در زیبایی که روی آن به صورت ماهرانه ای معرق شده نظرتان را جلب می کند سپس بعد از ورود و گذشتن از راهرو ورودی به قسمتس می رسید که به آن هشتی می گویند زیرا اتاقی کوچک است که دارای هشت وجهه می باشد. علت و جود هشت وجهی در خانه های قدیمی این بود که نامحرمان به سرعت وارد حیاط اصلی خانه نشوند پس از ورود از هشتی به حیات خانه می رسید که دورتادور آن اتاق های زیادی قرار دارد که وسط آن حوض بزرگ و زیبایی قرار گرفته که گلدان ها و باغچه های سرسبز دورتاردور این حیاط زیبایی این خانه را دوچندان کرده است.
در بالای یکی از اتاق ها سر دری به صورت هلالی دارد که با کاشی کاری های هفت رنگ به صورت هلالی تزئین شده است. بر روی کاشی ها نقشی از دو شیر که شمشیر به دست دارند به همراه دو فرشته بالای سرشان نقش بسته است. اتاق های این خانه داری سقفی از جنس چوب است که نقش هایی از حیوانات، پرنده و گل به زیبایی هرچه تمام نقش بسته است. پنجره هایی که به صورت هنرمندانه ای به شیشه های رنگی مزین شده تا با تابش خورشید به آن ها انعکاس چشم نوازی را درون اتاق ها ایجاد کند.
زیباترین اتاق این خانه را می توان قسمت شاه نشین آن در قسمت غربی ساختمان دانست. اتاقی بزرگ که دیوارهای آن به زیبایی هر چه تمام به آینه کاری، گچ بری های چشم نواز و نقاشی هایی به سبک اروپایی مزین شده است. همچنین سقف این اتاق از جنس چوب است که نقشی همانند فرش بر روی آن نقش بسته که با آینه کاری های زیبایی ترکیب شده است. این اتاق دارای پنجره های متعدد با شیشه های رنگی رو به ایوان و حیاط اصلی خانه دارد.
دور تا دور حیاط می توانید دیوارهای سنگی مشجری را ببینید که نقش تهویه و نورگیر را برای زیرزمین خانه ایفا می کند، زیرا خانه زینت الملک شیراز جز معدود خانه هایی است که دارای زیرزمینی به صورت سراسری است. این خانه در زمان حیات زینت الملک بسار پررونق بوده است به خصوص در مناسبت هایی مانند محرم مراسم عزاداری و سفره های خیریه برپا می شد. بخشی نیز برای کمک به نیازمندان و امور خیریه مربوط به بانوان اختصاص داشت. بعدها در سال ۱۳۵۹ همزمان با جنگ تحملی ایران عراق این خانه به عنوان پناهگاه مردم جنگ زده خوزستان مورد استفاده قرار گرفت.
بازدید از زیرزمین این خانه را فراموش نکنید که امروزه تبدیل به موزه ای برای افراد مشهور شده است. دوست داران سفر به شیراز می توانند از شهر خود، مثلا تهران با خرید بلیط هواپیما از تهران به شیراز و بلیط هواپیما شیراز تهران به راحتی به شیراز سفر کنند و بازگردند. زیر زمین خانه مملو از مجسمه های مومی از افراد مشهور مانند شاپور اول، کریم خان زند و حتی شخص زینت الملک است که همانند موزه مادان توسو در لندن می باشد. در این موزه می توانید مجسمه افرادی را ببینید که با چهره واقعی شان فرقی ندارند و کنارشان عکس بگیرید.

معماری خانه زینت الملک

خانه زینت الملک با وسعت ۲,۷۰۰ متر مربع در زمینی به مساحت ۳,۲۹۰ متر مربع به فاصله یک کوچه از خانه قوام قرار دارد. خانه قوام و خانه زینت الملک مجموعه قوام را تشکیل می دهند و تونلی زیرزمینی آن ها را به هم متصل می کند؛ تونلی که در گذشته برای عبور و مرور امن ساکنان خانه مورد استفاده قرار می گرفت.

یک تونل زیرزمینی خانه قوام و خانه زینت الملک را به هم متصل می کند

اندرونی و بیرونی، هشتی، حوض و غیره از جمله مشخصه های معماری ایرانی هستند که در خانه زینت الملک به چشم می خورند. ورودی این بنا مزین به هنر معرق کاری است و در کنار آن دو سکوی نشیمن به ارتفاع ۷۰ سانتی متر وجود دارند که دو سرباز قاجاری با اسلحه کنار آن ها دیده می شوند. کتیبه ای سنگی بر سر در ورودی خانه زینت الملک از دیگر جاذبه های بنا به شمار می آید؛ کتیبه ای که روی آن تاریخ ۱۳۰۰ هجری قمری حک شده است.

پس از گذر از هشتی خانه زینت الملک، درگاه ورودی حیاط در پیش چشم قرار می گیرد. ازاره های (روکش حفاظتی دیوار از کف اتاق تا ارتفاع یک متر با سبک معماری و عناصر تزیینی و نقوش متداول، مشابه قرنیز) سنگی حجاری و مشبک کاری شده، باغچه های زیبا و حوض سنگی در حیاط خانه و همچنین کاشی کار های هفت رنگ تصویر دو فرشته، خورشید، دو شیر شمشیر به دست و آیات قرآنی بر پیشانی بنای عمارت اصلی از مشخصه های بارز این خانه به شمار می روند.

حوض وسط حیاط به آب قوامی شهرت دارد و در گذشته آب انبار بوده است؛ آب انباری با یک سیستم کانال بندی تا سر کوچه که به آن تنبوره می گفتند. این آب انبار از زیر زمین خانه عبور می کرده است.

عمارت اصلی خانه زینت الملک دو طبقه و دارای بیش از ۲۰ اتاق مزین به نقاشی های گل و بوته، حیوانات و پرندگان و هنر گچ بری، آینه کاری، منبت کاری، حجاری سنگ (نقاری) و دیگر تزیینات است که سقف بیشتر آن ها چوبی است. تمام اتاق ها غیر از قسمت شرقی به هم راه دارند و به آخرین اتاق قسمت غربی می رسند.

پنجره های ارسی از دیگر زیبایی های اتاق های عمارت اصلی هستند؛ پنجره هایی که نور خورشید را روی در و دیوارها منعکس و فضای زیبایی خلق می کنند. در برخی اتاق ها نیز با تصاویری از زنان و کودکان اروپایی روبه رو می شوید که تاثیرپذیری معماری قاجاری را از فرهنگ، معماری و هنر اروپایی به ما نشان می دهند.

اندرونی خانه زینت الملک دارای یک محور اصلی طولی است و در ضلع غربی آن تالار آینه به چشم می خورد؛ تالار تابستانه یا شاه نشین نیز زیر تالار آینه قرار گرفته است و آجرهای تزیین شده دارد. کف طبقه اول عمارت زینت الملک با کاشی های آبی رنگ خوش نقش ونگار و کاشی هفت رنگ با نقش منظره پوشانده شده است و بدنه و دیواره های اتاق پنج دری ضلع شمالی، سقف و دو گوشواره تالار آینه ضلع غربی، مزین به هنر آینه کاری هستند.

تنها سقف مزین به هنر مشترک آینه کاری روی چوب و نقاشی روی چوب ایوان قسمت شرقی بنا بوده است که متاسفانه به دلیل آتش سوزی از بین رفته است و قابل مرمت نیست. پنج ستون قسمت جنوبی خانه زینت الملک نیز چوبی هستند و دور آن ها به خاطر جلوگیری از نفوذ موریانه از الیاف مقاوم استفاده شده است. درب های منبت کاری شده در بنا از جنس صدف و چوب گردو هستند.

در زیرزمین خانه زینت الملک در گذشته، یک اسلحه خانه، محلی برای نگهداری مواد غذایی و محلی نیز برای استراحت وجود داشت

زیرزمین کل بنا از قسمت جنوبی تا قسمت شمالی ادامه دارد. قسمت جنوبی زیرزمین اسلحه خانه بوده است؛ زیرا مالکان خانه والی شیراز بودند و گروهی از سربازان را در اختیار داشتند. قسمت شمالی زیرزمین نیز مکانی برای نگهداری حبوبات، عرقیات و برنج بود. از حیاط به زیرزمین چهار ورودی وجود دارد که دو راه آن با سنگ مسدود شده است. بخشی از زیرزمین خانه زینت الملک در حال حاضر توسط یک هشتی در زیر کوچه به نارنجستان متصل می شود و بخشی دیگر از طریق چهار پله به حیاط راه دارد.

پنجره های مشبک زیرزمین خانه زینت الملک در گذشته سنگی بودند و امروزه چوبی هستند. جالب است بدانید در زیرزمین در سردترین زمان زمستان هیچ وسیله گرمایشی و در گرم ترین زمان تابستان هیچ وسیله سرمایشی وجود نداشته است؛ زیرا به دلیل وجود منافذ تهویه هوا در زمستان و تابستان دما تقریبا یکسان است. یک اتاقک نیز در بالای پشت بام قسمت جنوبی بنا دیده می شود که در گذشته محل نگهداری پاروها بوده است.

در مورد پارک ودنخای مسکو چه می دانید؟