عدم تحقق عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای در دولت قبل هم علل داخلی داشت هم علل خارجی/ تنش با تاجیکستان و ازبکستان از جمله این دلایل بود.
ساعد نیوز: علیرغم تلاش های 15 ساله ایران برای عضویت در اس سی او، و پیگیریهای دولت های قبلی، چرا این عضویت با آمدن آقای رئیسی رنگ واقعیت به خودش گرفت؟ چه عواملی در این امر دخیل بود؟
دکتر شعیب بهمن: این مسأله دلایل مختلفی داشت. بخشی از این موضوع به این واقعیت بازمی گردد که سازمان همکاری شانگهای ساز و کار مشخصی برای پذیرش عضو جدید نداشت و بعد از بازبینی اساسنامه این سازمان، این مشکل مرتفع شد و یک ساز و کار مشخصی برای این کار تعریف شد. مطلب دیگر، مخالفت ازبکستان در یک برهه و نیز مخالفت تاجیکستان در یک برهه دیگر با عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای به دلیل تنش های سیاسی فیمابین بود. بعد از حل این تنش ها در عمل زمینه برای پیوستن ایران به این سازمان هموار شد. اینها دلایل خارجی، عدم توفیق کشورمان در پیوستن به این سازمان استراتژیک منطقه ای است. اما در داخل هم ما با مشکلاتی روبرو بودیم. عمده مشکل ما در داخل، نبود یک ساز و کار و نهاد مشخص برای پیگیری این مسأله بود. ما اقدام جدی برای عملی کردن این موضوع از طریق گفتگوهای دیپلماتیک با طرف های مختلف نکردیم و به همین دلیل، شاهد تحقق این موضوع نبودیم. با آمدن دولت آقای رئیسی، و اعلام سیاست آسیامحوری و سیاست خارجی متوازن عملاً زمینه برای مرتفع شدن این مشکلات داخلی هم فراهم آمد و در نهایت، ما شاهد پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای بودیم.
نقطه پیک و قله اثرگذاری تحریم ها رد شده است و کشورهای غربی در عمل اهرم فشار دیگری برای کشیدن ایران به میز مذاکره ندارند.
ساعد نیوز: ارتباط این عضویت و حضور پررنگ ایران در اجلاس دوشنبه با استراتژی دولت آقای رئیسی در خصوص احیای برجام و مسأله اف ای تی اف چیست؟
دکتر شعیب بهمن: واقعیت این است که شرایط در دولت جدید تغییر کرده است. ما در دولت آقای روحانی شاهد یک ابراز علاقه و تمایل آشکار برای مذاکره با غرب بودیم و غربی ها خودشان به این مسأله کاملاً واقف بودند که دولت قویاً به دنبال توافق با غرب است. اما آقای رئیسی رویکرد دیگری به مذاکرات دارد و اعلام شده است که مذاکره برای مذاکره بی معناست و اگر مذاکره ای قرار است صورت بگیرد، این مذاکره باید منتهی به نتیجه مشخصی باشد. دولت سیزدهم مخالف ادامه پروسه مذاکرات بی فرجام به سبک دولت قبل است. نکته دیگر، عدم مشروط کردن ساختارهای اقتصادی کشور به مذاکرات است. ایران در شرایط کنونی دیگر تن به هر نوع مذاکره ای نمی دهد و دلیل اش هم این است که نقطه پیک و قله اثرگذاری تحریم ها رد شده است و کشورهای غربی در عمل اهرم فشار دیگری برای کشیدن ایران به میز مذاکره ندارند. بنابراین، با نظر به ظرفیت های سیاسی و اقتصادی منطقه ای و پیوستن به سازمان همکاری شانگهای عملاً ایران به گزینه هایی جز غرب فکر میکند و این مسأله یک برگ برنده در دست ایران در مذاکرات آتی است. دولت جدید خواهان یک مذاکره قدرتمندانه و عزت مندانه است که خروجی اش تأمین منافع جمهوری اسلامی ایران است.
بخش مهمی از مدیران اجرایی کشور در دولت آقای روحانی، نگاه مثبتی به این روابط نداشتند و اساساً نگاه غرب گرایانه این مدیران، اجازه تعامل مؤثر با شرق را به کشور نمی داد.
ساعد نیوز: برخی از منتقدین دولت سیزدهم بر این باور هستند که برجسته ساختن انتفاع اقتصادی ایران از طریق روابط اقتصادی گسترده با اعضای سازمان شانگهای خصوصاً چین و روسیه با واقعیتهای موجود و نیز عقبه تاریخی روابط فیمابین درست نیست. این منتقدین معتقدند که در این سال ها، ایران در عمل با چین و روسیه روابط گسترده ای داشته است ولی نتوانسته نفع چندانی از این روابط ببرد و بنابراین، عضویت در سازمان همکاری شانگهای نمی تواند از این بُعد نفعی به ما برساند. نظر حضرتعالی در این باره چیست؟
دکتر شعیب بهمن: این طور نیست که روابط دو جانبه ایران با چین یا روسیه منوط یا مشروط به پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای بوده باشد. این عضویت، فقط این روابط را تسهیل و نهادمند می کند و یک ساز و کار مشخصی برای آن تعریف می کند. در سال های گذشته، عدم انتفاع ایران از روابط اش با روسیه و چین دلایل مختلفی داشته است. بخش مهمی از مدیران اجرایی کشور، نگاه مثبتی به این روابط نداشتند و اساساً نگاه غرب گرایانه این مدیران، اجازه تعامل مؤثر با شرق را به کشور نمی داد. این طیف از مدیران اجرایی بر این باور بودند که اگر ما با روسیه و چین روابط مستحکم و سازنده ای داشته باشیم، این روابط می تواند به تعامل ایران با کشورهای غربی آسیب بزند. این افراد معتقد بودند که ایران بیشترین نفع را از طریق روابط با غرب می برد و در عمل هم باطل بودن این عقاید با بدعهدی آمریکا و متحدانش در جریان برجام ثابت شد. امروز شاهد روی کار آمدن دولتی هستیم که رویکرد کاملاً متفاوتی دارد و اساساً توسعه مناسبات ایران با چین و روسیه را برای کشورمان مفید فایده می داند و به این ترتیب، امیدوار هستیم که با پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای زمینه برای روابط مطلوب با چین و روسیه و نیز با اعضای دیگر سازمان همکاری شانگهای مهیا شود و عملاً ما شاهد تأمین منافع کشورمان از این طریق باشیم.
پایان تجاوز عربستان به یمن و نیز تبدیل این کشور به یک بازیگر معمولی در منطقه و دوری از سیاست های آمریکایی شروط عادی سازی روابط تهران و ریاض است.
ساعد نیوز: برخی از تحلیلگران بر این باورند که نهایی شدن عضویت ایران اس سی او مقدمه عادی سازی روابط ایران با عربستان با وساطت مستقیم پاکستان است؟ این تحلیل تا چه اندازه ای معتبر است؟
دکتر شعیب بهمن: روابط ایران و عربستان از متغیرها و عوامل دیگری متأثر است و عملاً ارتباط چندانی میان عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بهبود روابط ایران با عربستان وجود ندارد. البته، نقش پاکستان در این میان قابل تأمل است. از زمان روی کار آمدن عمران خان در پاکستان، تلاش های زیادی از سوی این کشور برای عادی سازی روابط تهران و ریاض صورت گرفته است. ولی در عمل تحقق این عادی سازی منوط به چندین مؤلفه است. موضوع نخست، پایان تجاوز نظامی عربستان به یمن است. ایران همواره از کانال های مختلف خواستار پایان دادن به این موضوع بوده است. این جنگ سایه خودش را بر روی روابط تهران و ریاض انداخته است و حل این مسأله یکی از پیش شرط های عادی سازی روابط بین دو کشور است. نکته دیگر، سیطره آمریکا بر عربستان و سیاست خارجی این کشور است. عربستان باید به عنوان یک بازیگر معمولی و نه یک بازیگر متجاوز در منطقه عمل کند. بنابراین، اگر ما می خواهیم شاهد عادی سازی روابط میان تهران و ریاض باشیم باید اول این موضوعات اساسی حل شود. یعنی تجاوز عربستان به یمن پایان پذیرد و در مرحله بعد، عربستان دیگر گوش به فرمان آمریکا نباشد. توافقات اولیه ای بین ایران و عربستان درباره عادی سازی روابط فیمابین صورت گرفته است ولی همان طور که گفتم، عملی شدن این موضوع منوط به پایان جنگ در یمن و کنار نهاده شدن سیاست تجاوز از سوی سعودی ها است.
دکتر حشمت الله فلاحت پیشه : تحول اقتصادی واقعی در کشور مستلزم توفیقات بزرگ در عرصه سیاست خارجی است
