یکی از بیماریهای شایع بین پرندگان اسهال است. در شرایط طبیعی معمولاً مدفوع پرندگان از یک توده قهوه ای رنگ محتوی یک ترکیب آبکی و سفیدرنگ که اغلب اورات کلسیم است می باشد. اسهال نتیجه افزایش فرکانس و محتوای مایع از اجزای مدفوع است.در پرندگان، فضولات از سه عنصر مدفوع، اورات و ادرار تشکیل شده است که هرکدام از آنها در قسمت مشخصی از اجزای داخلی ترکیب و بعد دفع می شوند. بطور مثال ادرار و اورات در کلیه ها و مدفوع در دستگاه روده تولید می شوند. بطور معمول پرندگان مقدار کمی ادرار تولید می کنند و بیشتر پسماندهای حاصل از کلیه ها به صورت اورات های نیمه جامد و سفید است.
اسهال در پرندگان
اسهال در پرندگان اولین چیزی که باید به آن توجه کرد وضع ظاهری مدفوع پرندگان می باشد و نکاتی از قبیل مواد غذایی هضم نشده در مدفوع ، مقدار آب موجود در آن و رنگ آن را باید مدنظر قرار داد.به عنوان مثال در صورتی که مدفوع زیاد آبکی و با رنگ روشن باشد، بدون آنکه ترکیبات سفید رنگ در آن دیده شود، میتواند به علت آسیب وارده به کلیهها باشد. امکان دارد که مدفوع دارای یک پوشش نارنجی رنگ بوده که تصور میشود به دلیل کنده شدن سلولهای دیواره مخاطی رودهها باشد.
این حالت می تواند نشان دهنده آب زیاد در سیستم رودهای به علت عفونتهای ناشی Eimera maxima و سایر باکتریها باشد، اگرچه در صورتی که مرغ ها به مدت 2 ساعت قادر به خوردن غذا نباشند نیز چنین حالتی نیز در مدفوع آنها دیده میشود. وجود مواد غذایی هضم نشده در مدفوع پرنده نیز میتواند نشانه مشکل رودهای و هضم ضعیف غذا باشد.اندازه گیری مقدار آب در مدفوع کار مشکلی است چرا که مدفوع میتواند آب زیادی از محیط اطراف جذب کند. یکی از روشهای اندازهگیری رطوبت مدفوع قرار دادن کاغذهای جذبکننده رطوبت بر روی زمین و سپس جمعآوری آنها پس از ریخته شدن مدفوع بر روی آنها است.
آب جذب شده توسط کاغذ از خود یک دایره قابل رویت بر جا میگذارد که به عنوان معیار اندازهگیری و ثبت مقدار آب در مدفوع است. اگرچه اندازه این دایره میتواند براساس نوع کاغذ، سن پرنده و زمان دفع و سایر موارد دیگر، متفاوت باشد، اما در هنگامی که به صورت قاعدهمندی به کار گرفته شود میتواند نشانگر بخشی از علل رطوبت بالا در مدفوع پرندگان و بدتر شدن وضع آنها در آن زمان باشد.بررسی بقایای موجود در قسمت مرکزی مدفوع میتواند سرنخهایی از به وجود آمدن این مشکل نشان دهد که شامل مواد غذایی هضم نشده و یا محتویات رودهای است.مرغها امکان دارد که به دلیل هرگونه عفونتی از غذا خوردن امتناع کرده اما به خوردن آب ادامه دهند که منجر به مدفوع آبکی میشود. بنابراین توجه به نحوه مصرف مواد غذایی و آب در هنگام تولید مدفوع مرطوب دارای اهمیت است. خوردن غذا باید به طور روزانه افزایش یافته اما مصرف آب باید وضع ثابتی داشته باشد.
3 علل اصلی اسهال در پرندگان
به طور کلی، علل فضولات مرطوب میتواند به 3 شکل رودهای ، کلیوی و شرایط محیطی دسته بندی شوند.
- کلیوی :فاکتورهای متفاوتی از قبیل برونشیتهای عفونی ویروسی ( IB) و یا اوکراتوکسینها قادر به آسیب وارد آوردن به کلیه ها بوده که موجب افزایش ادرار و مرطوب شدن فضولات می شوند. همچنین افزایش ادرار امکان دارد به علت مصرف زیاد آب و یا به هم خوردن توازن الکترولیتها باشد.
- روده ای :ممکن است سیستم گوارشی تحت تاثیر تعداد زیادی از پاتوژنهایی که موجب آسیب وارد آوردن به این سیستماند قرار گرفته و تغیراتی در فضولات مرغ ها به وجود آورند. از سویی عوامل غیر عفونی وجود دارند که میتوانند سیستم گوارشی را تحت تاثیر قرار دهند.
- شرایط زندگی :ترس و هیجان ، جریانات متغییر هوا ، تغییرات شدید دما ، خوراک فاسد همچنین مصرف غذاهای مانده و کثیف توسط پرنده می باشد مانند دانه های کپک زده و مانده. آب کثیف و سبزیهای ترشیده یا مرطوب و پر از قطرات آب
تشخیص علت اسهال پرنده
سابقه کامل برای دستیابی تشخیص بیماری بسیار مهم است، برای تشخیص بیماری می بایست رژیم غذایی پرنده، بیماریهای دیگر، عادات غذایی و در صورت قرار گرفتن در معرض پرندگان دیگر به دامپزشک اعلام شود.آزمایش های تشخیص دامپزشک ممکن شامل موارد زیر باشد:
- معاینه کامل از بدن
- نمونه برداری از مدفوع برای کشت باکتریایی و سیتولوژی
- آندوسکوپی برای مشاهده دستگاه روده یا حفره بدن
- رادیولوژی برای جستجوی شواهد از بیماری روده
- شمارش کامل خون و پانل بیوشیمی سرم
درمان اسهال در پرندگان
استفاده از یک قطره روغن کرچک یا روغن زیتون برای رد کردن عامل بیماری به دهان پرنده ریخته شود. چند قطره از داروی اکسیرویتریول (Elixir de vitriol ) و چند قطره تنتور اوپیوم (Tin.de.Opium ) به آب آشامیدنی قناری اضافه شود.برای پرندگان کوچک مانند قناری فنچ سهره و مرغ عشق توصیه می شود 10 قطره در یک بطری آب 50 میلی لیتری استفاده کنید.برای پرندگان بزرگ مانند کاسکو کبوتر عروس هلندی و آرا توصیه می شود 15 قطره در یک بطری آب 50 میلی لیتری استفاده کنیدپس از بهبود قناری باید تا چند روز از مخلوط زرده تخم مرغ سفت شده رنده شده به علاوه بیسکویت کوبیده شده برای تغذیه قناری استفاده کرد و به آب آشامیدنی آن بجای داروهای قبلی از داروهای مقوی آهنی مانند سولفات دو فر استفاده کرد.
البته چنانچه مقعد پرنده به فضولات آلوده شده است و یا پرهای آن به هم چسبیده اند باید با قیچی پرهای موضع را بچینید. و محل آنرا با روغن ضد سوزش چرب کنید.بهتر است قبل از آن نیز پرنده را با آب نیم گرم حمام دهید. بعضی از پرورش دهندگان نیز به جای آب آشامیدنی به پرنده دوغ میدهند و این کار تا بهبودی پرنده ادامه می یابد.
نحوه تشخیص سن و جنسیت کاسکو
