آنستیزیالوژی و چالش های کرونایی آن

آنستیزیالوژی یا بیهوشی یکی از شاخه های مهم علم پزشکی است که علیرغم نقش حیاتی اش در جریان تشخیص و درمان بیماری ها، بسیار ناشناخته است. این رشته حساس علوم پزشکی با شاخه های مختلف علم طب رابطه حیاتی دارد. متخصصان بیهوشی در اتاق عمل وظایف بسیار حساس و حیاتی ای را برعهده دارند و هر نوع قصور از سوی یک آنستیزیالوژیست می تواند عواقب سنگینی را برای تیم درمان در پی داشته باشد. بنابراین، توجه به این رشته حیاتی علم پزشکی، یک ضرورت استراتژیک است. بحران کرونا در کشور نقش حساس و حیاتی رشته آنستیزیالوژی را بیش از پیش نشان داد. آنستیزیالوژیست ها در خط مقدم جهاد در حوزه سلامت حضور فعال داشته اند و این حضور باید از طریق رسانه ها به اطلاع عموم رسانده شود. ساعد نیوز در راستای تکریم متخصصین حوزه بیهوشی و برجسته ساختن نقش حیاتی این رشته علمی در حوزه درمان کشور مصاحبه ای اختصاصی را با یکی از برجسته ترین متخصصان آنستیزیالوژی کشور جناب آقای دکتر بهمن نقی پور انجام داده است. جناب آقای دکتر بهمن نقی پور استاد و معاون آموزشی گروه آنستیزیالوژی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز است. ایشان دارای بورد تخصصی در رشته آنستیزیالوژی و بورد فوق تخصصی در حوزه کاردیاک آنستیزیالوژی است. دکتر نقی پور رئیس انجمن بیهوشی استان آذربایجان شرقی است. همزمان ایشان مسئولیت ریاست اتاق عمل بیمارستان امام رضا (ع) تبریز را برعهده دارند که در دوره بحرانی پاندمی کرونا، به عنوان سانتر کرونا در استان مطرح بودند و همچنان به خدمت رسانی به بیماران کرونایی ادامه می دهد. توجه مخاطبین ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه دعوت می کنیم.

ساعد نیوز: به نظر می رسد که تخصص آنستیزیالوژی در جامعه به دلیل غلبه برخی کلیشه ها، برجستگی آنچنانی ای ندارد. در حالی که یکی از حیاتی ترین تخصص های پزشکی است. حضرتعالی به عنوان فوق تخصص بیهوشی قلب و با توجه به سوابق علمی و عملی تان در این حوزه از علوم پزشکی چه نکات ویژه ای را می توانید بیان کنید که اهیمت این تخصص را نشان دهند؟

دکتر بهمن نقی پور: رشته بیهوشی در واقع رشته ای اساسی است. چرا؟ دلیل این ادعا آن است که رشته بیهوشی به یک معنا با تمامی رشته ها و تخصص های دیگر علوم پزشکی کار دارد. وظیفه یک متخصص آنستیزیالوژی در اصل، فراهم کردن شرایط آپتیمال و بهینه برای مریض جهت تشخیص، درمان و پروسیجرهای پزشکی است. این مداخلات بیهوشی از همان ابتدای تشخیص بیماری شروع می شود و تا پایان مسیر درمان و حتی تکمیل مراحل درمانی ادامه دارد. وقتی یک بیمار برای ام آر آی، آندوسکپی، لاپروسکپی یا سایر فرایندهای تشخیصی اقدام می کند اینجا حضور متخصص بیهوشی شرط است. در اتاق عمل؛ قبل از عمل در حین عمل و بعد از عمل؛ در بخش ریکاوری؛ در آی سی یو؛ کنترل درد از طیف های مختلف؛ همه و همه نیازمند حضور آنیستزیالوژیست است. متخصص بیهوشی وظیفه دارد تا زمینه را مهیا کند تا بیمار با کمترین استرس ممکن مورد درمان قرار بگیرد. درست است که عمل جراحی توسط یک همکار متخصص دیگر انجام می شود ولی متخصص بیهوشی نماینده بیش از 10 متخصص دیگر در اتاق عمل است. مسئول مستقیم سیفتی بیمار، آنستیزیالوژیست است. این که بیمار سالم وارد اتاق عمل شود و سالم از اتاق عمل بیرون برود. بنابراین، آنستیزیالوژی یک رشته بسیار پراسترس، سنگین و ارزشمند است. به یک معنا می توان گفت که دخیل ترین رشته تخصصی در حوزه علوم پزشکی، بیهوشی است. کشورهای پیشرفته دنیا، سرمایه گذاری های کلانی در حوزه مطالعات آنستیزیالوژی می کنند و دلیلش هم همین اهمیت استراتژیکی است که این رشته دارد. ولی متأسفانه، در کشور ما این رشته مورد بی مهری قرار گرفته است و خیلی مردم با این رشته آشنا نیستند و به قول شما، یک نگاه کلیشه ای به این رشته مهم علوم پزشکی دارد. من همیشه از این تعبیر استفاده می کنم. متخصصین بیهوشی، سربازان گمنام عرصه پزشکی هستند. همان طور که نیروهای امنیتی و اطلاعاتی به صورت نامحسوس در جامعه وظیفه تأمین امنیت جان و مال و ناموس مردم را دارند. متخصصین آنستیزیالوژی هم سربازان گمنام اتاق عمل هستند که سیفتی بیمار را باید تضمین کنند. شما مشاهده می کنید که یک آنستیزیالوژیست در هر شرایطی وظیفه دارد که سلامت و علائم حیاتی بیمار را تضمین کند حتی به قیمت جان خودش. ولی متأسفانه همان طور که گفتم، این زحمات خیلی به چشم نمی آید و آن طور که باید، دیده نمی شود.

ساعد نیوز: تصور غالب مردم از تخصص آنستیزیالوژی صرفاً حضور متخصص بیهوشی در ابتدا و انتهای یک عمل جراحی است؛ ولی این طور نیست؛ لطفاً توضیحی هم در این خصوص بفرمایید؟

دکتر بهمن نقی پور: نقش یک آنستیزیالوژیست معمولاً در کتاب های علمی جهان و رفرانس های آنستیزیالوژی به نقش یک خلبان تشبیه می شود. خلبان فقط برای تیک آف یا لندینگ تربیت نمی شود. بلکه خلبان مسئول هدایت هواپیما از لحظه بلند شدن از زمین تا فرود است. یعنی باید هر لحظه حضور فعال داشته باشد. یک آنستیزیالوژیست از لحظه ای که یک بیمار برای تشخیص بیماری مراجعه می کند، در این پروسه، حضور فعال دارد تا برسیم به القای بیهوشی، بررسی علائم حیاتی حین عمل جراحی تا مرحله ریکاوری یا مراقبت در بخش آی سی یو؛ کنترل دائم علائم حیاتی بیمار در حین عمل جراحی بر عهده آنستیزیالوژیست است و تمام علائم حیاتی باید دائم چک شود؛ همان طور که یک خلبان، یک چک لیست دارد و دائم این کنترل ها را صورت می دهد؛ آنیستیزیالوژیست هم همین کار را صورت می دهد؛ امکان دارد که ما در حین عمل جراحی با یک آریتمی یا اختلال جدی روبرو شویم که حاصل مداخله پزشکی ای باشد که به قصد کمک به بیمار در حین عمل صورت گرفته است؛ در هر صورت، این وظیفه آنستیزیالوژیست است که این آریتمی را تشخیص دهد و سریعاً با همکاری تیم درمان زمینه را برای سیفتی بیمار مهیا سازد. آنستیزیالوژیست نمی تواند به این اختلالات بی تفاوت باشد و وظیفه دارد که بیمار را با کمترین عارضه مدیریت کند. در بخش ریکاوری هم که تلاش های آنستیزیالوژیست ادامه پیدا می کند.

ساعد نیوز: چه مقدار اقبال میان دانشجویان رشته پزشکی برای پیگیری مطالعات تخصصی خودشان در این شاخه از علوم پزشکی وجود دارد. با توجه به این که حضرتعالی معاون آموزشی دانشکده پزشکی هستید، لطفاً توضیحی در این باره برای مخاطبان ساعد نیوز بفرمایید؟

دکتر بهمن نقی پور: رشته آنستیزیالوژی یک رشته علمی است. از لحاظ تحقیقاتی، گروه بیهوشتی همیشه فعال بوده است. در یک دهه اخیر، تا جایی که بنده اطلاع دارم، چون مدتی هم معاون پژوهشی گروه آنستیزیالوژی دانشکده پزشکی بودم؛ گروه بیهوشی همیشه جزو گروه هایی بوده که در حوزه پژوهش رتبه اول، دوم یا نهایتاً سوم را داشته است. پارسال تا جایی که به یاد دارم، رتبه دوم را داشتیم. همکاران ما در گروه بیهوشی به این بحث علم روز دنیا و پژوهش اهتمام ویژه ای دارند. تلاش داریم تا اطلاعات لازم را به دانشجویان برسانیم. بله در این زمینه اطلاعات لازم برای ایجاد علاقه وجود ندارد و طبیعتاً رسانه ها هم باید همکاری داشته باشند. خوب، رشته بیهوشی را با بحث ری انیمیشن یا احیاء می شناسند. جدیداً این بحث خودش به صورت ویژه در طب اورژانس دنبال می شود؛ ولی قبلاً CPR یا احیای قلبی ریوی توسط متخصص بیهوشی صورت می گرفت. به هر صورت باید تلاش های لازم در این حوزه صورت بگیرد.

ساعد نیوز: بیماری کرونا، اهمیت رشته آنستیزیالوژی را خصوصاً در آی سی یو و در زمان مداخلات تنفسی و انتوبیشن نشان داد. لطفاً بفرمایید آیا تغییر رویکردی نسبت به این تخصص ویژه پزشکی با توجه به تجربه هایی که حاصل شده به دلیل این بحران صورت گرفته است؟

دکتر بهمن نقی پور: همان طور که می دانید اصلی ترین راه انتقال بیماری کرونا را مسیر تنفسی معرفی می کنند. وقتی شما مسئول کنترل علائم تنفسی یک بیمار هستید، ناگفته پیداست که وقتی بحث کرونا در میان است، این پروسه چقدر می تواند استرس آلود باشد. در بخش های کرونا هم حتی یک فاصله 2 متری برای پزشکان معالج در نظر گرفته شده است و اگر کسی بخواهد این مرز را رد کند و جلوتر برود باید از تجهیزات خاص پزشکی استفاده کند. همکاران متخصص بیهوشی برای گرفتن نمونه تنفسی باید به 10 سانتیمتری بیمار بروند! این خودش نشان می دهد که کار چقدر دشوار است. من همیشه یاد آن صحنه معروف فیلم "لیلی با من است" می افتم که پرویز پرستویی نمی دانست که حتی چند متر هم از خط مقدم عبور کرده است! خوب ما در حال خدمت رسانی به بیمار حتی جلوتر از خط مقدم هستیم. یعنی در دل دشمن! این بار دشمن ما نامرئی است. حتی آنجایی که نیاز به انتوبیشن است؛ خیلی وقت ها متخصص بیهوشی را پزشک معالج می خواهد تا این کار را انجام دهد! این یعنی متخصص بیهوشی در این شرایط جان خودش را کف دست گرفته و برای خدمت رسانی به مردم در حال جهاد است. حتی آمارها هم این قضیه را تأئید می کند. بیشترین آمار ابتلاء در میان متخصصین بیمارستانی؛ متخصصین حوزه بیهوشی بوده است. حتی آمار شهدای سلامت هم باز به ما می گوید که تعداد زیادی از متخصصان خدوم حوزه آنستیزیالوژی جان خودشان را در راه خدمت رسانی به مردم از دست داده اند. متأسفانه هنوز آن طور که انتظار می رود ما شاهد تحولی نیستیم. تصمیماتی که در وزارت بهداشت گرفته می شود حداقل این را نشان می دهد.

ساعد نیوز: به عنوان رئیس انجمن بیهوشی استان آذربایجان شرقی بفرمایید که آیا سرمایه گذاری های لازم برای پیشبرد تحقیقات در این زمینه صورت گرفته است؟ وضعیت زیرساخت ها چگونه است؟

دکتر بهمن نقی پور: جواب این سؤال خیر است. واقعاً توجهی که باید به این حوزه مبذول داشته شود، وجود ندارد. رشته بیهوشی خوب بحمدالله یک رشته ای است که به مسائل مالی مبتلا نیست. بحث اصلاً مادی نیست. ارزش دادن، یعنی مهیا کردن زیرساخت ها برای خدمت رسانی بهتر برای مردم. متأسفانه خیلی وقت ها می بینیم که ابزار لازم برای خدمت رسانی وجود ندارد. مسئولین بیمارستان ها و رؤسای دانشگاه ها توجه لازم را به این موضوع ندارند. خوب گراندهای لازم هم برای مسائل پژوهشی اختصاص داده نمی شود. واقعاً یک بیعدالتی در زمینه تخصیص بودجه بین رشته ها وجود دارد. برخی از رشته ها، بودجه بیشتری دریافت می کنند. ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که اینجا معیار شخص من یا فلانی نیست. اینجا بحث بر سر "جان بیمار" است. اگر معیار "بیمار" باشد؛ طبیعتاً ما باید یک نگاه ویژه به عدالت در توزیع امکانات بین تخصص ها داشته باشیم. سلامتی مریض مهمترین دغدغه است و طبیعتاً تصمیمات ما نقش ویژه ای در حصول آن دارد.

ساعد نیوز: با توجه به این که حضرتعالی ریاست بخش اتاق عمل بیمارستان امام رضا (ع) تبریز را که سانتر کرونا هم هست برعهده دارید بفرمایید که چه مشکلاتی خصوصاً در حوزه آنستیزیالوژی به خاطر کرونا در اتاق عمل بیشتر رخ می دهد؟

دکتر بهمن نقی پور: وقتی کرونا آمد؛ بیمارستان امام رضا (ع) به سانتر کرونا تبدیل شد. ما در این بیمارستان 3 اتاق عمل داریم. در همان هفته اول که خوب تعداد بیماران در حال زیاد شدن بود ما مجبور شدیم که حجم عمل های جراحی مان را کم کنیم. بعد از مدتی فقط جراحی های اورژانسی را انجام می دادیم. بعد از مدتی هم به صورت محدود عمل های جراحی غیراورژانسی را هم انجام می دادیم. خوب، به دلیل این فضای ایجاد شده درباره این که این بیمارستان محل درمان بیماران کرونایی است خیلی از جراحان از جراحی در اینجا امتناع دارند. طبیعتاً این نوع امتناع به نظر بیمار هم برمی گردد. بیمار از جراحی شدن در این نوع بیمارستان خوف دارد. خیلی وقت ها ما می بینیم که بیمار به یک بیمارستان دیگر منتقل می شود و حتی در مواردی بیمارستان خصوصی که هزینه های فراوانی را به بیمار تحمیل میکند. عمل های بیمارستان ما کم شده است؛ طبیعتاً پتانسیل بالایی در این بیمارستان چه به لحاظ نیروی انسانی و چه به لحاظ تجهیزات وجود دارد و این بیت المال باید صرف سلامتی مردم شود؛ خیلی وقت ها هم می بینیم بیمار تصمیم به عدم مراجعه می گیرد و جان خودش را به خطر می اندازد و طبیعتاً همه قادر به تأمین هزینه درمان در بیمارستان خصوصی هم نیستند. مسأله دیگر این است که وسایل و تجهیزات پزشکی موجود در بیمارستان به دلیل حجم مراجعات در این دوره بحرانی دچار استهلاک شده است و با توجه به این که این بیمارستان یک بیمارستان آموزشی است نیازمند مجهز شدن به تجهیزات جدید هست. متأسفانه ما در این زمینه با کمبودهایی مواجه هستیم. یکی از اتاق های عمل بیمارستان مخصوص بیماران کرونایی است؛ و پرسنل خدوم این بیمارستان جان بر کف و صادقانه به این بیماران خدمت رسانی می کنند. خوشبختانه هیچ قصوری از سوی نیروی انسانی بیمارستان در زمینه خدمت رسانی به بیماران وجود ندارد.

ساعد نیوز: طبیعتاً هر بحرانی باعث می شود که ما نقایص خودمان را بیشتر بشناسیم و به سمت رفع آنها حرکت کنیم. بفرمایید مشخصاً بحران کرونا چه نقایصی را در بخش تخصصی خودتان برجسته ساخت؟

دکتر بهمن نقی پور: بزرگترین نقصی که کرونا به اعتقاد من - البته به عنوان یک محقق و پژوهشگر نه در مقام نقد سیستمی - به ما نشان داد مشکل بهداشت در کشور است. سیستم وزارت بهداشت طوری طراحی شده است که بیشتر به دنبال درمان است تا بهداشت. در حالی که در کشورهای پیشرفته، روی بهداشت تأکید دارند تا درمان. حتی تجربه خود ما هم نشان داد وقتی مسائل بهداشتی رعایت شد، ما تلفات کمتری در کرونا داشتیم ولی وقتی آمار مرگ و میر بالا رفت این نشان از کمبودهایی در حوزه بهداشت داشت. ما باید این نقیصه را برطرف سازیم. به اعتقاد من، کرونا نشان داد که ما باید اولویت را به بهداشت بدهیم. سرمایه گذاری باید در این زمینه صورت بگیرد. این سرمایه گذاری مثل کشتی است که محصول زیادی در آینده خواهد داد و بسیار سودآور است. متأسفانه اکثراً به سرمایه گذاری در حوزه بهداشت به چشم هزینه نگاه می کنند. در حالی که این طور نیست. کشورهای پیشرفته در این حوزه خط و مشی ویژه ای دارند. این بحث توسط تحقیقات و پژوهش ها کاملاً ثابت شده است. نکته بعدی مربوط است به خستگی کادر درمان به دلیل نبود نیروی انسانی کافی. خیلی از نیروهای انسانی شاغل در حوزه درمان و بهداشت وضعیت استخدامی مشخصی ندارند. نیروهای شرکتی؛ قراردادی؛ خوب اینها دغدغه های مضاعفی است برای این قشر زحمت کش. واقعاً باید تصمیمات جدی در این حوزه گرفته شود. یعنی بحران کرونا نشان داد که باید نیروی انسانی در این حوزه به صورت جدی تأمین شود تا ما در آینده با مشکلات بزرگتری مواجه نشویم. حتی این عزیزان با وجود دغدغه هایی که گفتم صادقانه به فعالیت خودشان ادامه دادند و خوب اکنون وقت آن است که مسئولین با اقداماتی شایسته پاسخ زحمات این بزرگواران را بدهند.

دکتر عطا محمودپور : درس های پاندمی کرونا برای بخش های مراقبت ویژه ICU