بهداشت روانی در دوران همه گیری کرونا

خانم دکتر سعیده زنوزیان متخصص روانشناسی بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان هستند. ایشان در زمینه درمان شناختی رفتاری اختلالات اضطرابی و افسردگی تخصص دارند. ساعد نیوز در مصاحبه ای اختصاصی با دکتر زنوزیان به بررسی ابعاد مختلف ترس از کرونا و راه حل های درمانی و مکانیسم های دفاعی مرتبط با آن پرداخته است که نظر مخاطبان عزیز را به خواندن این مصاحبه دعوت می کنیم:

ساعد نیوز: چرا ما از کرونا می ترسیم؟

دکتر سعیده زنوزیان: اساساً کلیه ترس های انسان ریشه تکاملی دارند و از ابتدای تاریخ بشر این مسأله صادق بوده است. بشر در سیر تکاملی خودش با این ترس ها قرین بوده است. به عبارت دیگر، این ترس ها در ما نهادینه شده است. به طور مثال، ترس از حیوانات وحشی، ترس از پدیده های طبیعی مثل سیل، زلزله و رعد و برق. بنابراین، ترس و فوبیاها در ژنتیک نوع بشر ریشه دوانده است. این اظطراب های تکاملی در اصل پایه ی فوبیاهای امروزی ماست. این اولین نکته ای است که در بحث ترس به طور کلی، باید به آن توجه داشته باشیم. نکته دوم این است که اصولاً ما به عنوان انسان، از امور ناشناخته واهمه داریم. هر چیز را که به نهادش علم نداریم موضوع ترس می کنیم. شما مشاهده کرده اید که کودک از تاریکی از می ترسد. وقتی برق نیست کودک می ترسد و با وصل شدن مجدد برق و برقراری روشنایی، این ترس از بین می رود. نکته سوم که مهمتر از همه است، این است که اساساً انسان از امرنوظهور می ترسد و این ترس ریشه در این دارد که این امرنوظهور او را یک قدم به مرگ نزدیک می کند. این همان ترس اگزیستانسیال یا وجودی است. همه ما ذاتاً از مرگ هراس داریم و این هراس میتواند ابعاد وسواسی پیدا کند. البته خوشبختانه این هراس از مرگ، در بسیاری موارد حالت ناهشیار دارد و در زمان رخ دادن یک فقدان، این هراس از نو سر بر می آورد. در باب کرونا هم می توانیم هر سه مورد را مشاهده کنیم. هم این ترس و فوبیای ما از کرونا، ریشه ای ژنتیک دارد، هم ریشه شناختی و هم ریشه در اضطراب مرگ.

ساعد نیوز: آیا همه به یک اندازه از کرونا می ترسند یا این که این ترس، الگوهای مختلفی در افراد مختلف دارد؟

دکتر سعیده زنوزیان: برخی از انسان ها دچار ترس افراطی هستند. در اصطلاح می گویند این افراد دچار اضطراب سلامت Health Anxeity هستند. این گروه دائماً دلنگران سلامتی شان هستند و ممکن است که این ترس به اختلالات بیشتری دامن بزند. گروه دیگر، عکس این گروه عمل می کنند. آنها به طور کلی، بحث کرونا را رد می کنند و به اصطلاح عامیانه می خواهند بی خیال ماجرا شوند. این یک مکانیسم دفاعی ارگانیسم انسانی است که به آن مکانیسم دفاعی انکار می گویند. با انکار اصل ماجرا در پی حمایت از خودشان هستند. گروه دیگر که اکثریت را تشکیل می دهند، رویکرد میانی دارند و ترسی ملایم را دارند. مشکل آفرین ترین گروه همان گروه اول و دوم است. گروه اول، فضای رعب و وحشت را تشدید می کنند و گروه دوم نیز با رفتارهای خطرآلود خودشان می توانند باعث سرایت بیشتر این ویروس شوند.

ساعد نیوز: آیا برای مدیریت بهداشت روانی در دوران همه گیری کرونا می توان یک نسخه برای کل جامعه پیچید یا این که الگوهای شخصیتی و فردی متفاوت اجازه این کار را نمی دهند؟

دکتر سعیده زنوزیان: اصولاً تفاوت های فردی چیزی است که نمی توان آن را رد کرد. ولی رویکرد مدیریتی در حوزه بهداشت روانی باید تلفیقی از هر دو رویکرد اخیر باشد. ما در جامعه نیازمند یک الگوی کلی و جامع هستیم که کلیات مباحث بهداشت روانی را مطرح سازد، و هم نیازمند الگوهای فردی هستیم تا افرادی که دچار وسواس های شدید و اضطراب سلامتی هستند درمان شوند. این رویکرد فردی از طریق مراجعه به روانکاوان و روانشناسان قابل مدیریت است.

ساعد نیوز: تکلیف بیماری که از رفتن به نزد مشاور هم فوبیا دارد چیست؟ آیا یک فرمول کلی وجود دارد که دستگیر همه باشد؟

دکتر سعیده زنوزیان: تا جایی که من اطلاع دارم، چنین چیزی نمی تواند وجود داشته باشد. ما نمی توانیم پروتکل کلی برای درمان ترس از کرونا تعریف کنیم. اصولاً در این نوع موارد ما کمک گرفتن تخصصی را تجویز میکنیم. هم اکنون نیز بسیاری از روانشناسان و مشاوران به صورت آنلاین مشاوره می دهند و دیگر نیازی به حضور در مطب هم وجود ندارد.

ساعد نیوز: کسانی که به صورت افسارگسیخته و سرخود به مصرف دارو روی می آورند تکلیف شان چیست؟ به طور مثال قرص پروپرانولول این روزها خیلی طرفدار دارد؟

دکتر سعیده زنوزیان: کلاً در حوزه دارو، نظر متخصص محور است. یعنی شما باید دارویی را که یک متخصص تجویز می کند استفاده کنید. قرصی مثل پروپرانولول که اثر موضعی دارد، چندان جای نگرانی ندارد و بسیاری از دانشجویان هم برای حضور آرامتر در سر امتحان از آن استفاده می کنند ولی مشکل این نوع رفتارها این است که اصولاً وابستگی به دارو را تشدید می کند. انسان با تکیه بر این نوع داروها، توانمندی های وجود و فردی خودش را فراموش می کند. و این خطرناکتر از حتی تأثیر شیمیایی دارو بر بدن است. البته وابستگی به برخی داروها می تواند حتی عواقب سنگین تری را هم داشته باشد.

ساعد نیوز: ما به عنوان انسان به شدت به معاشرت و ارتباط علاقه داریم و انزوا در ما فوبیا ایجاد می کند، ولی حالا شاهد آن هستیم، که معاشرت هم به یک منشأ فوبیا تبدیل شده است، چگونه این تناقض را حل کنیم؟

دکتر سعیده زنوزیان: انزوایی که کرونا ایجاد کرده، به خودی خود نمی تواند ریشه فوبیا باشد بلکه این به نظر من تأثیر غیرمستقیم دارد. وقتی ما منزوی می شویم و از معاشرت بی بهره می مانیم، و این بی بهره ماندن از معاشرت باعث می شود ما احساس کنیم که حمایت اجتماعی را از دست داده ایم. به این ترتیب، روحیه mood ما افت می کند و این افت حال و روحیه زمینه را برای تشدید فوبیای ناشی از انزوا مهیا می کند. در حال حاضر، همه ما می دانیم که کرونا، ما را منزوی و محدود ساخته است. ما باید این واقعیت را بپذیریم. مشکل این است که ما معاشرت را فقط به دیدار معمول واقعی محدود کردیم. ما باید سبک زندگی جدیدی را دنبال کنیم. فضای مجازی بهترین وسیله در این ایام برای تقویت روابط اجتماعی است. ما می توانیم با یک تماس تلفنی هم یک حس خوب در خودمان ایجاد کنیم. این یک گام به سمت حال مثبت است که از انزوا و فوبیا پیشگیری می کند.

دکتر قاسم پورحسن: تأملاتی فلسفی درباره امکان تفکر فلسفی درباره کرونا