در مورد آتشکده بهرام یزد چه می دانید؟

آتشکده یزد محل نگهداری آتش مقدس زرتشتی در شهر یزد و نیایشگاه زرتشتیان ساکن در این شهر است. قدمت این آتشکده به دوران پهلوی می رسد؛ هرچند آتشی كه در آن می سوزد، بيش از ۱۵۰۰ سال روشن مانده است. در واقع، آتش موجود در آتشکده زرتشتیان یزد، یکی از سه آتش باستانی و مقدس پیروان زرتشت از دوره ساسانیان بوده که همچنان روشن و شعله ور است.

آتشکده یزد یکی از نمادهای شهر یزد و بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی این شهر کهن و نمونه ای از همزیستی ادیان گوناگون در کنار یکدیگر محسوب می شود. این آتشکده در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و امکان بازدید از آن برای گردشگران وجود دارد.

معرفی آتشکده بهرام یزد

آتشکده نمونه ای از نیایشگاه زرتشتیان است که در آن آتش، جایگاه ویژه ای دارد و مهم ترین نیایش های دینی از جمله خواندن اوستا و گات ها در آن و در برابر آتش صورت می گیرد. آتشکده یزد یکی از این نیایشگاه ها است که ارزش بسیاری برای زرتشتیان دارد. این مکان با نام آتشکده وَرهُرام نیز شناخته می شود و آتش مقدس ورهرام در آن قرار دارد. مسئولان این بنای ارزشمند زرتشتی، وظیفه روشن نگه داشتن آتش آتشکده را به فردی مطمئن و مورد اعتماد واگذار کرده اند.

آتشکده بهرام یزد در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۷۸ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. گروهی از زرتشتیان با این موضوع چندان موافق نبودند؛ چراکه می گفتند ورود گردشگران به این مجموعه باعث سلب آرامش نیایشگران می شود و پاکیزگی این مکان از بین می رود که در دین زرتشتی از جایگاه والایی برخوردار است. در هر صورت به دلیل درخواست زیاد گردشگران برای بازدید از این مکان، بخشی از آن برای بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است و امروزه در زمره جاذبه های استان یزد قرار دارد. آتشکده یزد از نظر بار تاریخی و فرهنگی و همین طور از دید معماری، الهام بخش و زیبا است.

تاریخچه آتش آتشکده بهرام یزد

طبق نوشته ها و نقل قول های تاریخی به نظر می رسد در زمان حکومت پادشاهان ساسانی، سه آتشکده به دلیل قدمتشان از شکوه و اهمیت بالایی برخوردار بودند: آتشکده آذر گشنسب یا آذرگشسب در شهرستان تکاب در تخت سلیمان، آتشکده آذر برزین مهر در روستای فشتنق خراسان رضوی و آتشکده کاریان یا آتشکده آذرفرنبغ کاریان فارس در روستای کاریان از توابع جویم لارستان.آتش بهرام (ورهرام) یا آتشی که در آتشکده یزد نگهداری می شود، پیشینه ای نزدیک به ۱۵۰۰ سال دارد و آتش اصلی یکی از آتشکده های مهم دوران ساسانی یعنی آذرفرنبغ فارس است. متاسفانه مسئولان و محافظان این آتش در قرن دهم میلادی به دلیل حمله دشمنان به شهر یزد مجبور به انتقال آتش به آتشکده بزرگ شهر شدند؛ اما این آتشکده نیز تخریب شد و زرتشتیان را وادار به جابه جایی مجدد آتش مقدس خود کرد. آن ها در غاری که در کوه اِشکَفت یزدان (بین عقدا و پارس بانو) رفتند و آتش ورهرام را به مدت ۳۰ سال از گزند بیگانگان حفظ کردند.

به نظر می رسد پس از آن مجبور به انتقال مجدد آتش ورهرام شدند و به مدت دو قرن دیگر برای جلوگیری از تجاوز بیگانگان در روستاهای محل زندگی زرتشتیان یزد مورد حفاظت و پاسداری قرار گرفت. در سال ۷۵۰ هجری قمری، روستایی به نام ترک آباد در نزدیکی اردکان ساخته شد و اکثر زرتشتیان یزد به ویژه موبدان به آن منطقه نقل مکان کردند. آتش مقدس نیز به ترک آباد منتقل شده و به مدت ۳۰۰ سال در روستای ترک آباد نگهداری می شد. متاسفانه جامعه زرتشتیان ترک آباد به مرور زمان از یکدیگر گسیخته شد و آتش مقدس بار دیگر به شریف آباد منتقل و در سال ۱۱۸۹ هجری قمری مجددا به یزد بازگردانده شد. زرتشتیان مجبور شدند آتش مقدس را در محله دستوران یزد (کوی موبدان) در خانه کوچکی به صورت مخفیانه نگهداری کنند.

این مسئله ادامه داشت تا اینکه رضاشاه دستور احداث آتشکده یزد را صادر کرد. سرانجام زرتشتیان توانستند عبادتگاهی در شان و منزلت خود داشته باشند. آتش مذکور در ظرفی بزرگ از جنس برنز درون محفظه ای شیشه ای و مرتفع تر از سطح زمین در اتاقی بزرگ و تقریبا دور از نور خورشید نگهداری می شود.

یک نفر مسئولیت روشن نگه داشتن آتش را بر عهده دارد که با عنوان «هیربد» شناخته می شود. وی روزانه در چند نوبت با افزودن قطعه ای چوب خشک و مقاوم تر از سایر چوب ها همچون چوب بادام و زردآلو، این آتش را حفظ می کند. خاکستر حاصل از سوخت فاقد ارزش است و به هنگام نیاز تخلیه می شود. بازدیدکننده ها می توانند این آتش را از پشت شیشه ببینند؛ چراکه نفس های آدمی نباید با آتش پاک تماس پیدا کند.

جایگاه آتش و آتشکده در فرهنگ زرتشتیان

بر پایه باور زرتشتیان، آتش نمادی از «اشا» یا «اردیبهشت» به عنوان یکی از فرشتگان یا یکی از ویژگی های خداوند (اهورامزدا) است. «اشا» نماینده نظم و هنجار در جامعه و جهان است و نماد مادی آن، آتش است.
اما ریشه وجود آتشکده ها، به پیش از پیدایش دین زرتشتی بازمی گردد. آتش نقش مهمی در شهرنشینی و تمدن داشته و از دوران کوچگردی تا زمان انقلاب کشاورزی، به انسان ها برای صنعت، پزشکی و تامین روشنایی کمک بسیاری می کرده است. آتشکده محلی بوده است که اهالی یک شهر یا روستا، یک آتش را در آنجا روشن نگه می داشته اند تا هر زمان به آن نیاز داشتند، به آن دسترسی داشته باشند. پس از پیدایش دین زرتشتی در ایران، آتشکده ها، جایگاهی مذهبی پیدا کردند و محل گردهمایی دینی پیروان این دین شدند.

مراحل ساخت آتشکده بهرام یزد

داستان های تاریخ نشانمان داده اند که همیشه بزرگترین کارها به دست آدم های بزرگ و بلندهمت انجام شده است. روایت ساخت آتشکده بهرام یزد هم حکایت از این اصل همیشگی دارد. زرتشتی معتقدی با نام «همابائی» در آبان سال 1313 در دوره پهلوی اول تصمیم به ساخت این آتشکده باشکوه گرفت. برای این کار با برادران امانت که آن ها هم تبار زرتشتی داشتند، همراه شد و آنان نیز با اهدای یک قطعه زمین به وسعت 6881 متر در بنای آتشکده زرتشتیان یزد شریک شدند. این زمین درواقع یک زمین موروثی بود که برادران امانت، آن را به عنوان یادمانی از پدرشان «اردشیر مهربان رستم امانت» وقف کردند.

همابائی برای ساخت آتشکده بهرام یزد به واقع مصمم بود. این را می توان از روی سفرهای مکرر وی به هند برای دعوت از انجمن پارسیان هند درک کرد. او برای جذب سرمایه و حمایت زرتشتیان ایرانی مقیم هند، 5 بار به هند سفر کرد؛ که چهار بار از این سفرها با کشتی بخار و در اقیانوس پهناور هند و یک بار آن با کاروان پیاده و با مرکبی از شترها از مسیر بلوچستان به سمت پاکستان انجام شد. سرانجام این سفرها به نتیجه رسید و همابائی این زرتشتی باهمت توانست مهندسان زبده ایرانی را برای نقشه کشی این بنا دور هم جمع کند. برادران امانت بر اجرای این بنا مدیریت و نظارت داشتند.

معماری آتشکده بهرام یزد

معماری ساده و به دوراز تجمّل آتشکده بهرام یزد نشان از یکرنگی و صفای آیین زرتشت دارد و از معماری آتشکده های ایرانی های هند الهام گرفته است. همچنین احداث این ساختمان زیبا در شهر یزد باعث شده تا آمیزه هایی از معماری معاصر یزد و بناهای تاریخی شهرهای کویری ایران را در خود داشته باشد. دورتادور محوطه آتشکده یزد از درختان سبز و سرپوشیده پر شده است؛ درنتیجه ساختمان آتشکده و بخش های مختلف آن در مرکز مجموعه قرار گرفته است. جالب است بدانید برای ورود به محوطه آتشکده باید از ۸ پله بالا روید و در ارتفاع 21 متری از سطح زمین به آتشکده داخل شوید. عدد ۸ در میان زرتشتیان عددی مقدس است که از آن در بنای ستون ها و سرای آتشکده های مختلف خود در شهرهای یزد و کاشان استفاده کرده اند.

حوضی آبی رنگ و دایره شکل روبه روی ساختمان آتشکده طراحی شده است که نمادی از همراهی همیشگی آب و آتش است. گردشگران و مردم بازدیدکننده به پیروی از آیین زرتشت، سکه های خود را به آب این حوض تقدیم می کنند تا برایشان مایه برکت و روشنی باشد. از دیگر شاخصه های معماری آتشکده بهرام یزد، وجود نگاره فروهر در بالای ستون ها و وسط پیشانی این عمارت است. نگاره ای که با کاشی های رنگارنگ تزیین شده و عظمت و زیبایی خاص به آن می بخشد. طراحی و ساخت نگاره فروهر و ستون های سنگی آتشکده به دست هنرمندان اصفهانی انجام شده است. تعجبی ندارد که این بنا چشم هر بیننده ای را مسحور خود می کند!در ادامه نقاشی های قدیمی زرتشت، نقاشی خط هایی چشم نواز از کتاب اوستا و تزیینات مخصوص نیایشگاه، فضای داخلی آتشکده بهرام یزد را آراسته اند.

بخش های آتشکده بهرام یزد

• تالار ورجاوند : جمشید امانت یکی از برادران امانت که در عملیات ساخت و تجهیز آتشکده یزد مشارکت داشت، تالار و آب انباری به یاد همسر خود در محوطه آتشکده ساخت. حوالی سال 1381 بود که این آب انبار رو به ویرانی رفت. مهندس پرویز ورجاوند مسئولیت مرمت و بازسازی این آب نما را برعهده گرفت و توانست کار مرمت آن را به شیوه معماری سنتی ایران در سال 1387 به پایان برساند. این مهندس توانمند نیز سنت زیبا و دیرینه اهدای بنا به عزیزان خود را ادامه داد و به یاد پدر خود «دکتر فریدون ورجاوند»، نام این تالار تازه ساخت را «تالار ورجاوند» گذاشت. این تالار هم اکنون نمایشگاهی از تصاویر مراسم مذهبی نمازخوانی پیروان زرتشت، رسم سدره پوشی زرتشتیان، ماکت های انسانی پوشیده شده از لباس های آیینی و کتاب های نفیس اوستا است.
• آب انبار آتشکده یزد: آب انبار آتشکده یزد در زیرزمین تالار ورجاوند واقع است. ورودی این آب انبار نمایشگاهی از تصاویر برپایی رسوم زرتشتی در جای جای ایران است. پس از گذر از این نمایشگاه به محل آب انبار نزدیک می شوید که برای ورود به آن باید از چند پله پایین بروید. ما باید خوش شانس باشیم که نمای روباز آب انبار قدیمی این آتشکده را می بینیم؛ چراکه سال های پیش محوطه این آب انبار با دیواری بسته شده و تنها نشانه آب انبار وجود شیر آبی روی این دیوار بوده است.

آداب ورود به آتشکده بهرام یزد

همان طور که در ابتدای صحبت از تاریخچه آتشکده زرتشتیان یزد گفتیم، این بنا با مخالفت هایی برای ثبت شدن در فهرست آثار ملی روبه رو شد. امکان داشت بازشدن پای گردشگران به این نیایشگاه، سروصدا و رفت وآمد آنان، سکون عبادتگاه و آرامش زرتشتیانی را که برای ادای نیایش خود به این آتشکده آمده بودند را دچار مشکل کند؛ اما شوق و تلاش مردم باعث شد تا مجوز ورود مسافران و امکان بازدید عمومی آتشکده بهرام یزد فراهم شود. آدابی که هنگام ورود به آتشکده باید در نظر داشته باشید این است که قداست آتشکده بهرام یزد را مثل قداست مسجد برای ما مسلمانان بدانید. آقایان و بانوان گردشگر برای حضور در این مکان مقدس باید پاکیزه باشند و بانوان در ایام قاعدگی خود از حضور در این فضا بپرهیزند.

بهترین زمان بازدید از آتشکده بهرام یزد

مناسب ترین زمان برای بازدید از آتشکده زرتشیان یزد، روزهای پایانی تعطیلات تابستانی یا نوروز است. جمعیت استقبال کنندگان این عمارت کم نظیر در روزهای تعطیل به اوج خود می رسد و حتی صف های طولانی از گردشگران را دور خود جمع می کند. بهتر است برای بازدید از آتشکده بهرام یزد، فصل زمستان یا پاییز و آخرین روزهای تعطیلات را انتخاب کنید.

برای بازدید از این مجموعه تاریخی در فصل بهار و تابستان از ساعت 8 صبح تا 11:45 ظهر و در نوبت عصر از 17:00 تا 19:45 حضور پیدا کنید. همچنین در فصل پاییز و زمستان، بازدید از ساعت 16 تا 19 آزاد است. برای بازدید از آتشکده یزد در روزهای پنج شنبه برنامه متفاوتی وجود دارد. بازدید در پنج شنبه ها از ساعت 7:30 تا 21 برقرار است.آتشکده بهرام یزد هنوز سایت یا نشانی صفحه اجتماعی برای خود ندارد. شما می توانید همه روزه با یکی از شماره های زیر تماس بگیرید و از ساعات حضور در این مکان دیدنی مطلع شوید.

شماره تماس: 03536288386 – 03536244185

مسیر دسترسی به آتشکده بهرام یزد

برای رسیدن به آتشکده بهرام به سمت بلوار شهید منتظر قائم شهر یزد حرکت کنید و بعد از آن به خیابان آیت الله کاشانی وارد شوید. در سمت چپ مسیر خود نمای ورودی آتشکده را خواهید دید.

آتشکده بهرام یزد یادگاری از پیروان باایمان آیین زرتشت است که تا پای جان برای حفظ آتش مقدس ورهرام تلاش کردند. آشنایی با این مکان مذهبی حتی برای مسلمانان شگفت انگیز و مفید است. حتماً شما هم خاطراتی از سفر خود به یزد و آشنایی با آیین زتشت دارید. ما در ساعد نیوز منتظر شنیدن تجربه های شیرین و خواندنی شما هستیم.

آشنایی با موزه مارکار یزد