معرفی عمارت مسعودیه تهران

عمارت مسعودیه یک ساختمان تاریخی مربوط به دوره قاجار است که در تهران، میدان بهارستان قرار دارد. این بنا در زمینی به وسعت ۱۵۶۰۰ متر مربع و اعیانی حدود ۹۰۰۰ متر مربع احداث شده است. این اثر در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۹۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. باغ عمارت مسعودیه با دستور مسعود میرزا حاکم اصفهان، ملقب به ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه ساخته شده است. در واقع نام این عمارت نیز برگرفته از نام مسعود میرزا به "مسعودیه" شهرت یافته است.

معماری عمارت مسعودیه

بر اساس مستندات باقی مانده، این باغ دارای دو قسمت بیرونی و اندرونی می شد كه در حال حاضر از قسمت اندرونی آن اثری باقی نمانده است. قسمت بیرونی مجموعه فعلی، باغ عمارت مسعودیه را تشكیل می دهد. در این باغ در حال حاضر هفت عمارت وجود دارد كه به وسیله حیاط هایی به یكدیگر متصل شده اند.

در حیاط اصلی از سردر باغ، یک محور كالسكه رو شروع می شود و تا حیاط مقابل دیوان خانه امتداد دارد. باغ به وسیله ستون های آجری و نرده های چوبی به دو قسمت غربی و شرقی تفكیک شده بود كه اكنون نرده ها برچیده شده اند. حیاط مقابل دیوان خانه دارای یک حوض مدور است كه در دوره قاجار به شعاع حدود دو متر گرداگرد آن با آجر فرش شده بود و جهت گذاشتن گل به طور شعاعی از آن استفاده می كردند.

سبک معماری قاجار

از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان حکومت سلسله قاجار، بر اثر مسافرت های ناصرالدین شاه و جانشینان او و همچنین اعزام عده ای از محصلین ایرانی به اروپا و تحت تاثیر قرار گرفتن هیئت حاکمه و نخبگان جامعه، سبکی در معماری آغاز شد که التقاطی از معماری بومی و معماری غربی است. هنر معماری این زمان با مقایسه با دوره صفویه، به خصوص در مورد ساختمان و توده بسیار ضعیف شمرده می شود. تنها در زمان حکومت طولانی ناصرالدین شاه قاجار به دلیل نفوذ هنر غربی، هنر معماری همچنین صنایع ظریف مانند گچ بری، آیینه کاری و کاشی کاری رونق یافت. ارتباط بیشتر ایران با غرب، معماران ایرانی را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماری ایران را با روشن بینی و توجه خاصی با عوامل معماری غرب درآمیزند و آثاری خلق کنند که از نظر هنری دلپسند باشد.

معماری قاجار اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشید و نوآوری هایی از نظر فضا به وجود آورد. با این همه قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشت. جایگاه و مرتبه معماری قاجار در تاریخ معماری گذشته ایران (قبل از دوره نوین) می تواند محل بحث و تامل باشد. اگر آثار معماری را از زاویه فضایی ارزیابی کنیم و به خلاقیت های فضایی در معماری توجه کنیم، معماری دوره قاجار ارزش پیدا می کند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری های دوره های قبل از خود چون زندیه و صفویه قرار می گیرد؛ چراکه در معماری این دوره خلاقیت هایی فضایی افزایش می یابد. تنوع فضاها بیشتر می شود و فضاهای نوینی خلق می شوند. فضاها به گشایش و سبکی بیشتری می رسند و الگوهای قدیمی معماری ایران در جهت گسترش فضا تکامل می یابند. به طور خلاصه، اگر تکامل معماری را گشایش، شفافیت و سبکی فضاها بدانیم، معماری این دوره به عنوان مرحله تکامل معماری قدیم ایران مطرح می شود.

معماری سردر پیاده

ساختمان سردر پیاده که قدیمی ترین بنای مجموعه مسعودیه به شمار می رود، علی رغم الحلقات متعدد در دوره های بعدی، هنوز ویژگی های بنای اولیه، استخوان بندی معماری آن را تشکیل می دهد. این بنا از الگوی کلاسیک عمارت های ورودی دوران اول قاجار پیروی می کند. این الگو یک پلان سه قسمتی است؛ به این معنی که سه فضای متوالی رو به معبر ورودی دارد که درب ورودی و تاکید اصلی معماری روی فضای مرکزی است.

سیرکولاسیون طبیعی چنین فضایی، ورودی از مرکز و خروج از طرفین، از سوی مقابل است. در دو سوی فضای مرکزی دو اتاق با تقسیم سه تایی قرار داشت که عملکردهای مجموعه ورودی از جمله نگهبانی یا حتی پذیرایی محدود را عهده دار می شد. این فضاها در کنار فضای پرتزیین مرکزی چنان معماری باشکوهی را ارائه می کنند که می توانستند برای برخی ملاقات های مهم خارج از محیط داخلی مجموعه کارکرد داشته باشد.

معماری سردر پیاده که به احتمال قریب به یقین متعلق به دوره فتحعلی شاه قاجار است، با یک عقب نشستگی به صورت جلوخان، اولین مرتبه از سلسله مراتب ورودی را به بهترین نحو ارائه کرده است. روی محور ورودی یک عقب نشستگی کوچک تر و مسقف، محل استقرار درب نفیس چوبی با تزیینات معرق و منبت است. دو سکوی سنگی پیرنشین از اجزای جدا نشدنی ورودی ها در معماری ایرانی با تزیین سنگی درخور و یک مقرنس ۲۰ ردیف ورودی را به کمال می رسانند.

دو فضای سه قسمتی جانبی به صورت دو طاق نمای کوچک با مقرنسی بسیار ظریف و در و پنجره که قطعا دچار تغییراتی شده اند، خودنمایی می کند. دو فضای سکو مانند نیم هشت در حد فاصل فضای سه قسمتی و یک نیم کاربندی ۱۰ تایی با کاشی معقلی و قاب کشی هفت رنگ با نقش گره و کتیبه ای درخشان از کاشی هفت رنگ در میان دو نیم ستون به صورت مقرنس گچی سفید، ورودی را معرفی می کنند که تحسین هر بیننده ای را بر می انگیزد.

معماری محوطه باغ

مساحت اصلی باغ مسعودیه در ابتدا حدود چهل هزار متر مربع بود؛ اما تغییرات و تصرفات در طول زمان مساحت باغ را به حدود دو هکتار رسانده است. سردر کالسکه روی مجموعه تاریخی مسعودیه در نوع خود از جذاب­ ترین ابنیه­ مجموعه است؛ نه فقط به خاطر تزیینات زیبای آن، بلکه به خاطر راه حل هوشمندانه­ آن در تغییر زاویه­ محور باغ به نسبت خیابان.

با ورود به باغ آنچه خودنمایی می کند نمای اصلی دیوان خانه و حوض آب روبه روی آن است که به واسطه خیابانی سنگ فرش به طول حدود ۱۳۴ متر و رج درختان بلند کاج به ورودی متصل می شود. این درختان در گذشته چنار بوده اند. امروزه یک بنای آجری یک طبقه در سمت راست، دو بنای آجری سه طبقه در سمت چپ و یک بنای یک طبقه­ دیگر در همین سمت خودنمایی می کند. این در حالی است که در گذشته، یک نرده ­ چوبی با ستون­ های سنگی و چراغ ­هایی با پایه­ چدنی در میان رج درختان مرتفع چنار، منظر عمومی باغ را شکل می دادند. قابل تصور است که خانه ­های اندرونی در دو سو اگرچه قابل رویت بودند؛ اما از امنیت نسبی بصری داشتند.

محوری فرعی اما ضعیف، عمود به محور اصلی و در امتداد سردر پیاده وجود دارد که به نظر می رسد در امتداد محور مرکزی باغ نظامیه قرار داشته است. فضای قابل توجه دور اصلی حوض احتمالا جوابگوی حرکت کالسکه بوده است و ترکیب این فضای بزرگ با حجم قاطع دیوان خانه و حوضی به قطر ۲۰ متر نقطه عطف محوطه محسوب می شد؛ مخصوصا دیوار مجرد غربی با پنجره هایی که هر دو سوی آن فضای باز قرار داشت، این فضا را به فضایی منحصربه فرد در باغ سازی ایرانی تبدیل می کند. حیاط­ های پی درپی غربی که می توانست هر یک محوری فرعی را شکل دهد خود حرکتی نوآورانه در طراحی باغ ­ها بوده که به خوبی به عملکرد اندرونی و بیرونی پاسخ گفته است.

عمارت مسعودیه واقعا ارزش دیدن دارد؟

فقط از شما می خواهم چند عکس از این عمارت و قسمت های مختلف آن را در اینترنت ببینید. تماشای این عمارت حتی مجازی با گچ کاری، کاشی کاری، چوب های مزین شده به هنر معرق و منبت که در آن به کاررفته و باغ باصفایش حجت را بر شما تمام می کند که بله این عمارت را که از جاهای دیدنی تهران است، باید با حوصله و عشق دید. علاوه بر زیبایی های ظاهری عمارت مسعودیه که به چشمتان می آید، ساخت مهم ترین مکان های فرهنگی و رخ دادن حادثه های تاریخی دلیل محکمی است که شما را به دیدن این عمارت تشویق کند.

عمارت مسعودیه چه روزهایی را دیده است؟

ارزش تاریخی عمارت مسعودیه فقط برای این نیست که در زمان خیلی دور ساخته شده است. این عمارت در دوره هایی از زمان قاجار حادثه های بزرگ تاریخی را دیده که تنش را به لرزه درآورده اند.

مثلا در بعضی از کتاب های تاریخی آمده که در سال 1256 در قسمت غربی عمارت مسعودیه یک آتش سوزی وحشتناک اتفاق افتاد و بخش هایی از عمارت را دچار آسیب جدی کرد. غیر از این آتش سوزی، عمارت مسعودیه در جریان فعالیت های مشروطه خواهان هم کم آسیب ندیده است.مسعودمیرزا به خاطر اینکه حق سلطنت از او گرفته و به بردارش مظفر الدین شاه داده شد، دل خوشی از مظفرالدین شاه و فرزند بردارش محمد علی شاه نداشت.

از طرفی زمان سلطنت محمد علی شاه، مشروطه خواهان علیه این شاه قیام می کنند. حرف آن ها این بود که چرا باید همه مسائل حتی آزادی های فردی هم در اختیار پادشاه کشور باشد.حالا که مشروطه خواهان مخالف مدل پادشاهی محمد علی شاه بودند، چه فرصتی بهتر از این برای مسعودمیرزا که با آن ها علیه محمد علی شاه دست به یکی کند. مسعودمیرزا برای همکاری هرچه بیشتر با مشروطه خواهان عمارت مسعودیه تهران را به عنوان پناهگاهی امن در اختیار مشروطه خواهان گذاشت.

در سال 1287 محمد علی شاه در حالی که با کالسکه خود از نزدیکی عمارت مسعودیه می گذشت، بمبی دست ساز زیر کالسکه اش منفجر شد. همین اتفاق محمد علی شاه را سر لج انداخت و بهانه ای شد تا مجلس را به توپ ببندد و نابود کند. بعد از اینکه مجلس به توپ بسته شد، محمد علی شاه که ماجرای بمب زیر کالسکه اش را فراموش نکرده بود، سراغ عمارت مسعودیه رفت و عمارت را به رگبار بست.

بخش های عمارت مسعودیه

عمارت های اصلی مجموعه تاریخی مسعودیه عبارت اند از:

• دیوانخانه
• سفره خانه و حوض خانه
• حیاط سید جوادی
• عمارت سید جوادی
• حیاط مشیری
• عمارت مشیری
• حیاط خلوت
• عمارت حیاط خلوت
• عمارت سردر (پیاده)
• عمارت سردر کالسکه رو
• باغ دیوانخانه
• عمارت دیوانخانه
• بنای یک طبقه با زیر زمین

در یکی از عمارت ها، کافه مسعودیه با فضای گرم و دوستانه اش قرار دارد. این کافه که متفاوت از بسیاری از کافه های شهر است، عرقیات و دمنوش هایش خوشمزه ای سرو می کند. اگر دوست دارید بیشتر در فضای دوره قاجاری قرار بگیرید، طبقه زیرین عمارت، عکاسخانه ای است که لباس های قاجاری تن شما می کند و عکس می گیرد. در عمارت دیگری نیز، سالن تماشاخانه است که تئاتر برگزار می شود. سایر ساختمان های مجموعه هم اکنون به گالری های فروش وسایل سنتی و زیورآلات دست ساز اختصاص داده شده است..

آدرس و مسیر دسترسی به عمارت مسعودیه

• عمارت مسعودیه تهران آدرس: تهران، خیابان جمهوری، نرسیده به بهارستان، خیابان ملت، تقاطع اکباتان، عمارت مسعودیه
• عمارت مسعودیه ساعت بازدید: ساعت بازدید از این عمارت همه روزه به جز شنبه ها از ساعت 10 صبح الی 19 عصر است.
• تلفن عمارت مسعودیه: 02133992012

برای رسیدن به عمارت مسعودیه که در قلب تهران قرار گرفته است، می توانید از تمامی وسایل حمل ونقل عمومی استفاده کنید. با این وجود مترو بهترین و راحت ترین راه دسترسی به این عمارت است و خودروی شخصی بدترین گزینه؛ چرا که میدان بهارستان جزو خیابان های شلوغ پایتخت است و رفتن با ماشین شخصی یعنی ماندن در ازدحام و ترافیک.

برای رسیدن به عمارت مسعودیه با مترو، می توانید خط 2 ایستگاه مترو را سوار شده و در ایستگاه ملت پیاده شوید و سپس به ضلع جنوب غربی آن بروید. در مسیرتان از خیابان اکباتان گذر کنید تا به عمارت مسعودیه برسید. ممکن است این راه کمی طولانی باشد، اما قدم زدن در میان خیابان ها و کوچه های زیبای بهارستان می تواند تجربه بسیار جذابی باشد.

ایستگاه مترو بهارستان، یکی دیگر از نزدیک ترین ایستگاه های مترو به عمارت مسعودیه است. بعد از پیاده شدن از مترو باید به خیابان اکباتان در ضلع جنوب غربی میدان بروید. درب عمارت مسعودیه در این خیابان قرار دارد.

گزینه بعدی برای رسیدن به عمارت مسعودیه، استفاده از اتوبوس است؛ شما می توانید با استفاده از اتوبوس های بی آرتی پایانه جنوب - تجریش خود را به جمهوری رسانده و سپس با سوار شدن در اتوبوس های میدان بهارستان میدان جمهوری به این عمارت برسید.

از آن جایی که عمارت مسعودیه در محله ای قدیمی واقع شده است، اطراف آن پر از جاذبه های تاریخی و دیدنی بسیاری مانند باغ نگارستان تهران، باغ امین السطان تهران، خانه موزه استاد ابوالحسن صبا و موزه هنرهای ملی ایران است که تماشای آن ها خالی از لطف نیست.

آشنایی با عمارت عین الدوله ی تهران