گفت‌وگو با نرگس آبيار درباره زنان و مطالبات آنها به بهانه اكران فيلم « ابلق»
به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ساعدنیوز به نقل از روزنامه اعتماد، نگرشي كه در فرهنگ ايراني نسبت به زنان وجود دارد، نگرشي دوگانه است. «زن» در فرهنگ ما از يك طرف واجد شأن «والا» توصيف مي شود و از سوي ديگر در ميزانسني سنتي با او به عنوان موجودي فرومايه تر از «مرد» در موضع ضعف برخورد مي شود؛ اين تلقي از زن به سبب همان باورهاي سنتي محض، محروميت هايي را هم براي زنان در جهان جديد به همراه دارد و سبب ناديده انگاشتن بسياري از حقوق آنها مي شود. نگرشي كه انگار معتقد است در نهايت اين خود زنان هستند كه حتي اگر حق با آنها باشد، بايد سكوت و مدارا پيشه كنند؛ سكوتي كه گاهي مي تواند هزينه هاي گزافي براي شان داشته باشد و كشنده باشد. رنج و دشواري سكوت و تحمل در برابر دردهاي زنانه به خاطر تابوهاي رايج، درونمايه «ابلق»، آخرين ساخته نرگس آبيار است. فيلمي كه اين روزها در سينماهاي كشور نمايش داده مي شود. «ابلق» روايتي است از رنج و مصيبتي زنانه در اين سرزمين. فيلم، روايتگر دردهاي زناني است كه به اقتضاي شرايط جامعه تن به سكوت مي دهند و از اعتراض به اجحافي كه در حق شان مي شود، خودداري مي كنند. زناني محكوم به سكوت در برابر خشونت، بي احترامي، تبعيض، سختي كار و تعرض. از اين منظر بايد «ابلق» را روايتي دانست از شرايط غامض و بغرنج نبودن «زورآباد»؛ جايي كه اگر مرد نتواند بر خود غلبه كند، زن بايد به جاي او پرده نشين شود و محكوم به خاموشي و تمكين. اين فيلم از درد «نگفتن» مي گويد. از تجربه آزاري كه در سكوتي ويرانگر و كشنده، ابعاد دراماتيك به خود مي گيرد. قصه زني كه در حاشيه شهر و در بافت فقيرنشين آن زندگي مي كند و شوهر خواهرش نگاه آلوده اي به او دارد. به مناسبت اكران «ابلق» با نرگس آبيار، كارگردان فيلم گفت وگو كرديم. گفت وگويي كه با مسائل زنان و مطالبات شان در شرايط اين روزهاي جامعه همراه است.
اين روزها بحث بازيابي استعداد و توان زنان در جامعه ايراني به عنوان خواسته هاي زنان فرياد زده مي شود. شما نسبت به اين دو گزاره كه «حق زنان در جامعه ايراني ناديده گرفته مي شود» و «جامعه ايراني، جامعه اي مردسالار است» چه تحليلي داريد؟ اصلا اين پيش فرض ها را مي پذيريد؟
هويت اجتماعي و فرهنگي ما محصول يك روز و دو روز يا چند سال اخير نيست. محصول هزاران سال است. اگر ويژگي خاصي در اين جامعه وجود دارد بايد در چشم انداز تاريخ چند هزار ساله مورد بررسي قرار بگيرد و نكته مهم تر اينكه هر دوره تاريخي اقتضا و ضرورت هاي خودش را دارد. شايد يك امر مقبولي در يك دوره، در دوره ديگر مورد پذيرش نباشد. اما مهم ترين قدرتي كه جامعه ايراني را در تمام اين قرن ها زنده نگه داشته، قدرت انعطاف و تغييرش بوده است. اينكه امروز جامعه ايران، هويتي مردسالارانه دارد، حرف درستي است اما اين به اين معنا نيست كه امكان تغيير و تحول در اين هويت وجود نداشته باشد. نبايد صرفا به وضعيت امروز نگاه كرد بلكه بايد توانايي ها و امكان هاي پنهان اين وضعيت را هم در نظر بگيريم. اگر با اين نگرش به شرايط زنان در ايران نگاه كنيم، مطمئنا توانايي هاي بسياري را مي بينيم كه در حال بروز دادن خودشان هستند. حركت زن هاي ايران امروز را بايد يك حركت تاريخي دانست و اگر در همان چشم اندازي تاريخي به شرايط زنان ايراني نگاه كنيم، يك حركت پيش رونده و رو به جلو خواهيم ديد.
در جريان ناآرامي هاي اجتماعي و طرح مطالبات مربوط به زنان، وقتي سينماي ايران را ورق مي زنيم، تعداد كارگردان هاي زن يا اساسا سينماگران زن فعال را كه تاثير گذار در سينما ظاهر شوند، كم و بسيار محدود مي بينيم. شما اين كمبود را ناشي از چه چيزي مي بينيد؟ به آنها فرصت ظهور داده نمي شود يا اينكه سينما مقوله اي پيچيده با اقتضائات خود است؟
اگر با ديدي كلي تر در نظر بگيريم در تمام رشته هاي هنري محدوديت حضور زن قابل مشاهده است. در اينكه سينما مقوله پيچيده اي است شكي نيست. هم از منظر نظري و ايده پردازي و هم از منظر فيزيكي و جسماني؛ اما علت اصلي محدوديت حضور سينماگران زن صرفا اين موضوع نيست. نبايد اين موضوع را تنها به يك علت مشخص تقليل بدهيم. مجموعه اي از علت ها را بايد در نظر گرفت. شايد مهم ترين اين علت ها روايت و تصويري است كه در فرهنگ ما از زن ها وجود داشته كه همواره جايگاه زن را در پرده يا بهتر بگوييم پستوي خانه تعريف كرده است. علت ديگر، فضاي به شدت رقابتي سينماي ايران است. در اين فضاي رقابتي كه همواره درحال حذف است، حتي به خيلي از سينماگران مرد هم اجازه ورود داده نمي شود. شايد بتوان يك بعد ديگر اين محدوديت را نداشتن تمهيد و قوانين حمايتي از زنان دانست. ببينيد، اساسا تمام اساسنامه هاي سينمايي و ارتباطات فعالان عرصه سينما با نگاه مردانه شكل گرفته و حضور زنان در اين اتمسفر مردانه، كار راحتي نيست. علت هاي ديگري نيز در اين زمينه اثرگذار بوده اند؛ اما نكته مهم اين است كه بخشي از سينما كه بيشتر براي زنان جذاب و دوست داشتني ا ست، كارگرداني و فيلمسازي نيست، بلكه بازيگري است. اگر نگاهي به آمار آموزشگاه هاي سينمايي بيندازيد، مي بينيد كه زن ها خيلي بيشتر از مردها براي كلاس هاي بازيگري ثبت نام مي كنند و اين يعني اساسا تقاضا براي كارگرداني هم كم است.
نكته اي كه در مورد شخص شما به عنوان فيلمساز زن وجود دارد، اين است كه با همين چند فيلم سينمايي، خيلي خوب خود را در ميان كارگردان هاي مرد و همان مجموعه محدود زنان كارگردان بالا كشيديد و فيلم هاي شما در كشورهاي زيادي ديده و مطرح شد. اين به چه چيز بستگي داشت؟ البته مي دانم سال ها مشغول ساخت فيلم كوتاه و مستند بوديد و داستان هم مي نويسيد.
همين نكته اي كه اشاره كرديد و سال ها فعاليت در زمينه ادبيات و فيلم كوتاه و مستند، نكته مهمي است. اگر سينما را از منظر هنري در نظر بگيريم، مي بينيم وجه مشترك زيادي با ادبيات دارد كه مهم ترينش روايتگر بودن هر دو است. شما براي نوشتن يك داستان مرتب در حال ساختن تصاوير هستيد و ممكن است بارها آن تصوير را از نو بسازيد. حالا در بستر ادبيات، زبان شما واژه ها هستند و در سينما تصاوير. بحث هاي فني و تكنيكي سينما خيلي مهم هستند اما غيرقابل دسترسي نيستند. مهم تر از آن، بحث ايده و روايت است. سال ها فعاليت در عرصه ادبيات در اين زمينه براي من خيلي آموزنده بوده است.
بسياري از منتقدان و كارشناسان به نكته اي در ساختار فيلم هاي شما اشاره دارند و آن اين است كه مردانه - يعني با قدرت مردانه- فيلم مي سازيد. خصوصا به لحاظ تكنيكي. اين در حالي است كه روح جاري در فيلم هاي تان، بسيار زنانه است و در نهايت جهاني زنانه را پديد مي آوريد. خودتان چه نظري در اين باره داريد؟
من به جنسيت گرايي در فيلمسازي معتقد نيستم. اين تعبير چندان هم منصفانه نيست. شما صحنه هاي احساسي و اثرگذاري را در فيلم هاي من مي بينيد كه نمي توان آنها را مردانه دانست؛ يا حتي در فيلم «نفس» صحنه هايي را مي بينيد كه كاملا همرنگ دنياي كودكانه هستند. لحن و فضاي كارهاي من برآمده از موضوع و داستاني است كه روايت مي شود. در مورد فيلم شبي كه «ماه كامل شد» شما با موضوع افراط گرايي ديني روبرو هستيد؛ يعني چيزي كه اساسا خشونت را در دل خود دارد. پرداختن به داستاني در اين مورد بدون خشونت، ناقص خواهد بود. درمورد فيلم «ابلق» هم فضا و لحن فيلم برآمده از موضوع فيلم است. واقعيت اين است كه ما در دنياي خشني زندگي مي كنيم. واقعيتي كه در آن به سر مي بريم و زندگي مي كنيم، پر از خشونت است. من از همين واقعيت الهام مي گيرم و براي مردمي كه در همين واقعيت زندگي مي كنند، فيلم مي سازم. شايد در پرده سينما سياهي كمي سياه تر و سفيدي كمي سفيدتر به نظر بيايد اما اين به معني تغيير يا تحريف واقعيت نيست. به علاوه فكر مي كنم زن به عنوان انساني كه مي تواند مادر باشد و مسووليت مادر بودن را بپذيرد كه شايد بتوان گفت سخت ترين كار دنياست، مي تواند از عهده كارهاي بسيار دشوار هم برآيد. هيچ كدام از كارهاي دنيا سخت تر و دشوارتر از مادر بودن نيست.
مي خواهيم بيشتر درباره جهان فيلم هاي شما صحبت كنيم. سوالي كه اينجا دوست داشتم از شما بپرسم اين است كه چرا جهان فيلم هاي شما اينقدر دردناك است؟ شخصيت ها در موقعيت هاي بسيار رنج آوري قرار مي گيرند. اين موضوع البته در اكثر ساخته هاي شما جريان دارد. چرا؟
ببينيد، درام در دل بحران شكل مي گيرد و شرايط گل و بلبل به هيچ درامي ختم نمي شود. شما براي جواب اين سوال بايد وجه مشترك كارهاي من را در نظر بگيريد و آن زنان هستند.
اتفاقا منظور همان زنان هستند كه در قصه هاي شما بسيار رنج مي كشند.
ببينيد، اگر از همان منظر تاريخي به شرايط زنان امروز نگاه كنيد، مي بينيد كه شرايط دردناكي ا ست. فيلم هاي من تلاشي هستند براي نمايش زن ها در موضوعات مهم اجتماعي و فرهنگي. مساله اي مانند جنگ، سال هاست كه در كشور ما تمام شده اما از پرسپكتيو مادري كه همچنان منتظر فرزندش است، جنگ تمام ناشدني است. يا موضوع افراط گرايي ديني في نفسه موضوع دردناكي است اما وقتي از منظر نابودي عشق و خانواده به آن نگاه شود، تلخي بيشتري خواهد داشت. همين طور مساله جامعه مصلحت گرايي كه ترجيح مي دهد به جاي رودررويي با واقعيت آن را انكار كند. وقتي از منظر يك زن قرباني تجاوز روايت شود خيلي دردناك تر خواهد بود. درواقع اين دردي كه اشاره مي كنيد از خود موضوع فيلم و نقطه روايت فيلم كه زنان هستند، به وجود مي آيد. وقتي كه به تاريخ نگاه مي كنيم، مي بينيم كه هميشه چه ستمي بر زنان روا داشته اند. اغلب خود زنان هم در پذيرش چنين ستمي نقش داشته اند. همواره در طول تاريخ حقوق زنان ناديده گرفته شده و جامعه به عنوان جنس دوم با آنها مواجه شده است. تنها در صدسال اخير است كه بعضي جوامع متوجه شده اند كه زنان به عنوان نيمي از آمار جمعيت جامعه، حقي دارند. هنوز هم كه هنوز است، باز هم مي بينيم آن طوركه بايد به حقوق و خواست آنها توجهي نمي شود. اين را مي توان از مقايسه تعداد مديران و روساي شركت ها و سازمان ها يا سياستمداران حس كرد. هميشه فكر مي كنم اگر زنان مي توانستند زمام امور و سياست را در اغلب موارد به عهده گيرند، جهان مي توانست بيشتر روي صلح را ببيند. ما در همه امور احتياج داريم روح زنانه حاكم شود؛ جهان ما احتياج دارد روح مادرانه اي بر آن غلبه كند. اين يك نياز اساسي است. متاسفانه رقابت هاي مردانه و غلبه آنها، باعث شده دست زنان در بسياري از امور كوتاه باشد و در عين حال به خواسته ها و نيازهاي آنان كمتر توجه شود. در كشور ما و كشورهاي اطراف ما نيز اين رويه شدت بيشتري دارد. به نيازهاي زنان كم توجهي مي شود و فضاي سياسي به شدت مردانه و نوعي لجاجت در امور باعث شده كه عملا بعضي خواسته هاي زنان ناديده گرفته شود. بايد در نظر بگيريم ما كشوري هستيم كه آدم ها با نظرات و نگاه و عقايد مختلف در آن زندگي مي كنند و بايد به نگاه و بينش مردم تا جايي كه به ضرر انسان ديگري نينجامد، احترام گذاشت و خواسته هاشان را محقق كرد.
ممكن است قصه فيلم «ابلق» تحت تاثير حوادث جنبش «مي تو» در جهان نوشته شده باشد؟ چون فيلم شما قبل از اين اتفاقات ساخته شد. يا شايد بهتر باشد پرسش را اين گونه مطرح كنيم كه چطور شد قصه فيلم «ابلق» را بعد از فيلم سخت و دشوار «شبي كه ماه كامل شد» انتخاب كرديد؟
فيلم «ابلق» سال ۹۸ ساخته شد. يعني قبل از فراگير شدن جنبش «مي تو» در ايران؛ ولي به خاطر شرايط كرونا اكرانش عقب افتاد. ببينيد، شكل گيري جنبشي مثل «مي تو» واكنشي بود به شرايط زنان در دنياي امروز. اين واكنش مي توانست به شكل هاي مختلفي خودش را بروز دهد و اولين تلاش زنان براي احقاق حقوق شان هم نبوده است؛ اما چون با مختصات و شرايط زندگي امروز همخواني بيشتري داشت، سريع فراگير شد؛ اما به اين معني نيست كه هر جنبش يا اثري مربوط به زنان را در چارچوب «مي تو» قرار بدهيم. از طرف ديگر مهم ترين سرمايه يك هنرمند حساسيت زيادش به شرايط اجتماعي است. هنرمند بايد بتواند با نشانه ها و سيگنال هايي كه از متن جامعه دريافت مي كند، اتفاقات را پيش بيني كند و اگر روند جنبش هاي حقوق زنان را در نظر بگيريم، مي بينيم امكان تحقق جنبشي مثل «مي تو» در اين برهه زماني خيلي محتمل بوده است. «ابلق» مثل باقي كارهاي من محوريت زنانه دارد. يكي از موضوعاتي كه در مورد زن ها مطرح است، بحث تعرض و عدم حمايت هاي قانوني و فرهنگي از زن هاي مورد تعرض قرار گرفته است. اين معضلي جديد نيست و جنبشي مثل «مي تو» فقط اين معضل را منسجم و سازماندهي كرد؛ ولي اگر شما روند جنبش هاي زنانه را در نظر بگيريد، مي بينيد ظهورش چندان دور از انتظار نبوده و هما ن طوركه گفتم، هنرمند كمي زودتر سيگنال ها و نشانه ها را دريافت مي كند. براي من مهم ترين وجهي كه در فيلم «ابلق» اهميت داشت و باعث شد آن را بسازم، سكوت زشت يك جامعه محلي در برابر حقيقت بود؛ اينكه مردم محل به خاطر منافع ناچيز خود، مي خواهند حقيقت انكار شود. زنِ قهرمان فيلم، شجاعت به خرج داده و ماجرا را فاش كرده اما مي بيند همه مردم، حتي كسي كه تصور مي كرد منصف است، به خاطر مصلحتي نفرت انگيز، مي خواهد او حقيقت را انكار كند. اين سكوت جامعه محلي در برابر ظلمي كه به زن رفته است، مساله مهم و چالش برانگيز فيلم است و براي من مهم بود كه مخاطب را به فكر وادارد. در حالي كه مي بينيم زن خودش را انكار مي كند و مي رود و به نظر مي رسد كه غائله ختم شده است؛ اما مي بينيم كه موش ها وقيح تر و پليدتر از قبل زير خانه هاي شان زندگي مي كنند و كمين كرده اند.
فيلم «ابلق» نگاهي جامعه شناختي به موضوع تجاوز و تعرض در جامعه ايران دارد و شما در مقام فيلمساز سعي مي كنيد اين موضوع را در قالب دراماتيك به مخاطب ارايه دهيد. چقدر سعي كرديد در روايت فيلم از ديد يك خانم، منطقي باشيد و به عنوان يك راوي احساسات را كنار بگذاريد؟ چون وقتي وارد اين وادي مي شويم منطق يك چيز حكم مي كند و احساسات چيز ديگر.
فيلمساز هيچ وقت نبايد به خودش اجازه دهد از چارچوب درام و داستان عدول كند، چون خروج از عرصه درام، سقوط به شعارزدگي است و مخاطب را سرخورده خواهد كرد. نبايد به هيچ وجه مخاطب را دست كم گرفت. به عنوان فيلمنامه نويس مي توانم بگويم مرحله اي هست كه شما احساس را بايد تبديل به درام كنيد. اين تبديل زماني پيش مي آيد كه شما نگاهي عميق تر و دقيق تر به سوژه احساس داشته باشيد و عناصر دراماتيك پنهان شده در آن سوژه را پيدا كنيد. بخش زيادي از اين تغيير احساس به درام به واسطه پژوهش به دست مي آيد و هرچقدر پژوهش عميق تر و دقيق تري داشته باشيد، نتيجه اين تغيير بهتر خواهد بود. بعد از اين تغيير و تبديل احساس به درام شما با صحنه هايي روبرو مي شويد كه هركدام به شكلي تجلي بخش همان احساس هستند و نكته مهم اينكه اين احساس را در صحنه هاي بسياري تكثير كرده ايد. پس درواقع فرار از احساس وجود ندارد بلكه راه بيان متفاوتي براي آن احساس در نظر مي گيريد.
پرسشي كه با ديدن فيلم ذهن را به خود مشغول مي كند، اين است كه چرا حاشيه شهر را براي روايت اين معضل انتخاب كرديد؟ در حالي كه موضوع در طبقات مختلف جامعه هم قابل رديابي است.
انتخاب چنين لوكيشني چند دليل ضروري داشت. اول اينكه داستان فيلم مي طلبيد شخصيت ها در كنار هم و در يك همزيستي فشرده حضور داشته باشند. ما در فيلم همزمان چند خط داستاني را مي بينيم كه انتخاب چنين لوكيشني كمك مي كرد اين خط ها در كنار هم و همزمان روايت شوند. دليل ديگر اينكه قرابت بيشتري بين فضاي چنين لوكيشني با مفاهيم فيلم وجود دارد. در يك محيط آپارتماني يا لوكيشني كه از تمكن مالي بيشتري برخوردار باشد، شكل ديگري از مفاهيمي مانند خيانت، تجاوز، گرفتاري مالي و اساسا جبر سنت در مسائل ناموسي و طرح مساله غيرت در اين فضا و در بين اين آدم ها اهميت پيدا مي كند. كمتر در فضاي مدرن آپارتماني و بين طبقه متوسط يا بالا... را مي بينيد كه با داستان «ابلق» همخواني ندارد. نكته ديگر آنكه به رغم محيط محدود لوكيشن، چنين فضايي امكان بيشتري براي خلاقيت هاي زيبايي شناسي در اختيار فيلمساز مي گذارد. مثلا شما در يك صحنه همزمان هم راحله هم جلال و هم شهلا را مي بينيد و از نوع نگاه آنها به همديگر بخشي از اطلاعات ضروري داستان هم به مخاطب منتقل مي شود. امكان خلق چنين صحنه اي در لوكيشني ديگر ممكن نيست و نكته مهم ديگر اينكه چنين لوكيشني همزمان هم بعد واقع گرايي فيلم را تقويت مي كند، هم بعد نمادين و سمبليك آن را. به طور خلاصه بگويم اساسا شكل گيري چنين داستاني به شدت به چنين لوكيشني وابسته است و اگر قرار بود لوكيشن ديگري انتخاب شود، مطمئنا بايد به تناسب لوكيشن جديد فيلمنامه هم تغيير مي كرد و شايد بخشي از آن به كل حذف مي شد.
اما نكته مهم تر؛ با توجه به اينكه به عنوان يك خانم از محدوديت ها و رنج هايي كه خانم ها از اين دست مشكلات دارند اطلاع داريد، در مقام مصلح اجتماعي برنيامديد و قضاوتي نكرديد. چرا؟ چون بعضي ها نظرشان اين بود كه پايان بندي فيلم ضدزن است. نظر شما چيست؟
من فيلمساز هستم؛ نمي گويم دغدغه اي براي اصلاح جامعه ندارم اما وظيفه اصلي من ساختن فيلم است. اصلاح جامعه وظيفه افراد و نهادهاي ديگر است. من در بهترين حالت مي توانم در فيلمم طرح مساله كنم و يك ناهنجاري اجتماعي را به تصوير بكشم. اينكه راه حل اين ناهنجاري چيست كار من نيست و اين اصلا از حيطه سينماي داستاني خارج است. براي آنكه يك ناهنجاري در جامعه برطرف شود ابتدا بايد نسبت به آن خودآگاه بشويم و بتوانيم بيان درستي از آن و علل وقوع آن داشته باشيم. ابزار سينما تا همين جا كاركرد دارد و بعد از اين پژوهشگران و تصميم گيرندگان بايد وارد شوند تا آن ناهنجاري برطرف شود. اما اتهام ضدزن بودن پايان بندي فيلم به نظرم كمي بي انصافي است. مي شد پايان هاي متفاوتي براي فيلم در نظر گرفت و هركدام مي توانست معناي متفاوتي به فيلم بدهد اما وقتي هدف فيلم نشان دادن جايگزين مصلحتي نفرت انگيز به جاي شنيدن حقيقت توسط مردم يك جامعه كوچك به خاطر منافع كوتاه مدت و در نهايت ظلم به زنان و سكوت اجباري آنان است، بايد همين پايان بندي را برايش قرار مي داديم. اگر شما كليت فيلم را در نظر بگيريد، مي بينيد كه نه تنها هيچ اثري از ضدزن بودن در آن نيست بلكه تمام تلاش فيلم نشان دادن پايمال شدن حقوق زنان است و انتخاب چنين پاياني برآمده از ضرورتي است كه مفهوم فيلم و ساختار روايي آن ايجاد مي كند. هر مخاطبي براساس تجربه و نگاه خود مي تواند نظر متفاوتي در مورد فيلم داشته باشد اما نكته مهم اين است كه كليت فيلم در نظر گرفته شود و نه صرفا يك بخشي از آن.
با اينكه در «ابلق» نسبت به فيلم هاي قبل يك تفاوت اساسي در انتخاب بازيگران - يعني انتخاب بهرام رادان- لحاظ شده ولي تعدادي از بازيگران هم پيش تر با شما همكاري داشته اند. از هوتن شكيبا تا الناز شاكردوست، گلاره عباسي و...
طبيعتا كار كردن با بازيگراني كه قبلا تجربه همكاري با آنها را داشته ام، براي من راحت تر است و كمتر مرا دچار چالش مي كند. چون هر چه باشد، مراحلي را در كنار هم پشت سر گذاشته ايم و زبان همديگر را بهتر مي فهميم. همكاري با بهرام رادان، براي من تجربه خوبي بود. بازيگر باهوشي هستند و در كارشان خيلي راحت و روان عمل كردند و دقيقا آن ميزان بازي را كه مي خواستم در مورد كاركتر جلال ايفا كردند؛ بدون اينكه بازي شان اغراق آميز باشد.
شنيده بوديم كه فيلم «ابلق» تا مرز توقيف پيش رفته. گويا بحث موش ها مطرح بوده. در اين باره تمايل داريد توضيح بدهيد؟
همان طوركه در سوال قبل توضيح دادم، در نظر گرفتن يك بخش از فيلم و قضاوت براساس همان يك بخش، نه تنها مي تواند حرف فيلم را ناقص كند بلكه حتي معنايي مخالف را به ذهن متبادر كند. بحث هايي هم كه در مورد توقيف فيلم بود، ناشي از همين نگاه جزيي نگر بود. هر فيلمي مجموعه اي است درهم تنيده از نمادها و نشانه ها كه به يكديگر معنا مي دهند و ممكن است هركدام جداجدا معناي ديگري داشته باشند. ممكن است برداشتي اشتباه از فيلم براي بعضي به وجود بيايد كه كليت فيلم را در نظر نگرفته اند و بر سكانسي از فيلم تكيه كرده اند. فيلم «ابلق» در مورد زني است كه مجبور مي شود حق خود را در برابر يك جامعه مصلحت طلب كه پنهان كردن حقيقت و شنيدن دروغ را به رودرويي با حقيقت ترجيح مي دهد، رها كند و در برابر ظلمي كه به او رفته سكوت كند. درواقع اصرار به حذف سكانس آخر، مصداقي از همان مصلحت طلبي و سكوت طلبي است كه در فيلم نمايش داده ايم. اگر من اين سكانس را حذف مي كردم، درواقع حرف خودم در فيلم «ابلق» را زير پا مي گذاشتم و از نظر وجداني با خودم روبرو بودم. نكته مهم آن است كه چنين اتفاق هايي مرتب در سينما تكرار مي شوند. ممكن است همين لحظه فيلمي ديگر درگير اصلاحاتي نابجا و غيرمنطقي باشد و اين ماجرايي است كه همواره گريبانگير سينما بوده و متاسفانه در يكسال اخير خيلي بيشتر. ريشه چنين اتفاقاتي آن است كه افرادي خارج از سينما و بدون داشتن شناخت كافي از سينما براي سينما تصميم گيري مي كنند و نتيجه اين تصميمات اشتباه فقط و فقط تحميل هزينه هاي مادي و معنوي به سينما و سينماگران و ايجاد شكاف بيشتر بين هنرمندان و سياستگذاران است.
ارتباط مخاطبان با فيلم چگونه بود؟
طبق آمار و جدول فروش، شكر خدا استقبال مخاطبان خوب بوده و گزارش هايي هم كه از سالن ها مي آيد، نشان مي دهد كه نظر اكثر مخاطبان به فيلم مثبت بوده.
و سوال آخر؛ وقتي در مقام يك خانم - و به طور مشخص يك خانم محجبه- به ماجراهاي اخير جامعه نگاه مي كنيد، چه نظري درباره اين تحول خواهي داريد؟ به هر حال اين روزها خانم هايي كه پوشش شان كامل هم هست، انتقادهايي در ارتباط با نقض حقوق شهروندي زنان از جمله در زمينه پوشش د ارند. نظر شما در اين باره چيست؟
شما را ارجاع مي دهم به پيام اخلاقي فيلم «ابلق»؛ پيام فيلم اين است كه بايد قبل از آنكه دير بشود، حرف هاي همديگر را بشنويم. كاراكتر علي در ابتداي فيلم اين قدرت شنيدن را ندارد؛ حتي مي بينيم كه گوشش مشكل دارد اما وقتي فاجعه رخ مي دهد تازه متوجه حرف هاي همسرش مي شود. اما ديگر دير شده است. اگر بخواهيم مشكلات امروز جامعه در مورد زنان را در نظر بگيريم، همين موضوع نشنيدن مهم ترين بخش آن است. صداهاي اعتراض زيادي در اين مورد بلند شده اما متاسفانه گوش شنوايي در اين مورد نبوده و نيست. برخورد قهري با اين موضوع نه تنها مشكلي را حل نمي كند بلكه واكنش تند جامعه را هم در پي خواهد داشت. بايد صداي مردم را شنيد.
فيلم «ابلق» سال ۹۸ساخته شد. يعني قبل از فراگير شدن جنبش «مي تو» در ايران؛ ولي به خاطر شرايط كرونا اكرانش عقب افتاد. ببينيد، شكل گيري جنبشي مثل «مي تو» واكنشي بود به شرايط زنان در دنياي امروز. اين واكنش مي توانست به شكل هاي مختلفي خودش را بروز دهد و اولين تلاش زنان براي احقاق حقوق شان هم نبوده است؛ اما چون با مختصات و شرايط زندگي امروز همخواني بيشتري داشت، سريع فراگير شد؛ اما به اين معني نيست كه هر جنبش يا اثري مربوط به زنان را در چارچوب «مي تو» قرار دهيم.
اينكه امروز جامعه ايران، هويتي مردسالارانه دارد، حرف درستي است اما معنايش اين نيست كه امكان تغيير و تحول در اين هويت وجود نداشته باشد. نبايد صرفا به وضعيت امروز نگاه كرد بلكه بايد توانايي ها و امكان هاي پنهان اين وضعيت را هم در نظر بگيريم. اگر با اين نگرش به شرايط زنان در ايران نگاه كنيم، مطمئنا توانايي هاي بسياري را مي بينيم كه در حال بروز دادن خودشان هستند. حركت زن هاي ايران امروز را بايد يك حركت تاريخي دانست و اگر در همان چشم انداز تاريخي به شرايط زنان ايراني نگاه كنيم، يك حركت پيش رونده و رو به جلو خواهيم ديد.
پيام فيلم «ابلق» اين است كه قبل از آن كه دير بشود، بايد حرف هاي همديگر را بشنويم. كاراكتر علي در ابتداي فيلم اين قدرت شنيدن را ندارد؛ حتي مي بينيم كه گوشش مشكل دارد اما وقتي فاجعه رخ مي دهد تازه متوجه حرف هاي همسرش مي شود اما ديگر دير شده است. اگر بخواهيم مشكلات امروز جامعه در مورد زنان را در نظر بگيريم، همين موضوع نشنيدن مهم ترين بخش آن است. صداهاي اعتراض زيادي در اين مورد بلند شده اما متاسفانه گوش شنوايي در اين مورد نبوده و نيست. برخورد قهري با اين موضوع نه تنها مشكلي را حل نمي كند بلكه واكنش تند جامعه را هم در پي خواهد داشت.
فيلم «ابلق» سال ۹۸ساخته شد. يعني قبل از فراگير شدن جنبش «مي تو» در ايران؛ ولي به خاطر شرايط كرونا اكرانش عقب افتاد. ببينيد، شكل گيري جنبشي مثل «مي تو» واكنشي بود به شرايط زنان در دنياي امروز. اين واكنش مي توانست به شكل هاي مختلفي خودش را بروز دهد و اولين تلاش زنان براي احقاق حقوق شان هم نبوده است؛ اما چون با مختصات و شرايط زندگي امروز همخواني بيشتري داشت، سريع فراگير شد؛ اما به اين معني نيست كه هر جنبش يا اثري مربوط به زنان را در چارچوب «مي تو» قرار دهيم.
اينكه امروز جامعه ايران، هويتي مردسالارانه دارد، حرف درستي است اما معنايش اين نيست كه امكان تغيير و تحول در اين هويت وجود نداشته باشد. نبايد صرفا به وضعيت امروز نگاه كرد بلكه بايد توانايي ها و امكان هاي پنهان اين وضعيت را هم در نظر بگيريم. اگر با اين نگرش به شرايط زنان در ايران نگاه كنيم، مطمئنا توانايي هاي بسياري را مي بينيم كه در حال بروز دادن خودشان هستند. حركت زن هاي ايران امروز را بايد يك حركت تاريخي دانست و اگر در همان چشم انداز تاريخي به شرايط زنان ايراني نگاه كنيم، يك حركت پيش رونده و رو به جلو خواهيم ديد.
پيام فيلم «ابلق» اين است كه قبل از آن كه دير بشود، بايد حرف هاي همديگر را بشنويم. كاراكتر علي در ابتداي فيلم اين قدرت شنيدن را ندارد؛ حتي مي بينيم كه گوشش مشكل دارد اما وقتي فاجعه رخ مي دهد تازه متوجه حرف هاي همسرش مي شود اما ديگر دير شده است. اگر بخواهيم مشكلات امروز جامعه در مورد زنان را در نظر بگيريم، همين موضوع نشنيدن مهم ترين بخش آن است. صداهاي اعتراض زيادي در اين مورد بلند شده اما متاسفانه گوش شنوايي در اين مورد نبوده و نيست. برخورد قهري با اين موضوع نه تنها مشكلي را حل نمي كند بلكه واكنش تند جامعه را هم در پي خواهد داشت.