نیاسر از جمله شهرهای توابع شهرستان کاشان واقع در استان اصفهان است به گونهای که این شهر زیبا و سرسبز در 30 کیلومتری شمالغربی کاشان، 240 کیلومتری تهران و 260 کیلومتری اصفهان بوده و عوامل مختلفی از جمله قرارگیری در دامنه کوههای کرکس، وجود چشمه پرآب اسکندریه و قناتهای زیاد، هرساله گردشگران بسیاری را بهسوی این شهر روانه میکند.
غار رئیس در نیاسر در 50 کیلومتری غرب کاشان قرار دارد. این غار 950 متر طول و دارای عرض 60 متری است. دهانه غار 5/2 متر ارتفاع و 5/3 متر عرض دارد. در قسمت ورودی غار، یک تالار ساخته شده است. اگر به انتهای تالار نگاهی بیندازید، یک حفره مشاهده میکنید، این حفره همان، همان ورودی غار است.
غار رئیس در نیاسر سه طبقه است و دارای تونلها و کانالهای مختلفی است. همچنین این غار دارای اتاقها و دالانهایی است که در مجموع عرضی یک متری و طولی 2500 متری دارند. غار رئیس در نیاسر در مجموع بیست اتاق دارد که در کل 176 متر مربع مساحت دارند. بزرگترین اتاق در بین این همه اتاق دارای 28 متر طول و کوچکترین اتاق، دارای 1/8 متر طول دارد. یکی از کانالها، حلقهای مانند است و دیگری حالت افقی شکل دارد. بخش افقی غار، چهار ورودی و سه بخش با شیب ملایم دارد که یکی از آنها به باغی بسیار زیبا منتهی میشود. در مرکز این باغ نیز چند اتاق ساخته شده است. هفت اتاق هم به طور ماهرانهای به طبقات زیرین متصل شدهاند. بخش حلقهای غار نیز، دو ورودی دارد؛ این قسمت، بسیار زیبا است. تونلهایی در غار وجود دارد که امکان ارتباط با دیگر بخشهای غار را فراهم میکند؛ البته درون این تونلها، دو راهیها و سه راهیهایی نیز وجود دارد که فقط یکی از آنها به انتهای غار میرسد. یکی از تونلهای غار رئیس نیاسر، ارتفاع بسیار کمی دارد. بازدیدکنندگان فقط به صورت نشسته است که میتوانند از آن جا عبور کنند. اما بعد از عبور به قسمتی مستطیل شکل میرسید. عمق این قسمت شش متر است و انتهای آن به راهروی باریکی میرسد که در نهایت به خارج غار راه دارد. به طورکلی، این غار سه انتهای زیرزمینی، سطحی و عمقی دارد که هرکدام از آنها نیز معماری فوق العادهای دارند. خروجی غار رئیس نیاسر با دهانه غار موازی است و دارای اتاقهای بزرگ و تو در تو و راهروهای بسیار است. بخش بزرگی از این غار در گذر زمان و زلزله از بین رفته است؛ اما بخشی از آن را هنوز میتوانید مشاهده کنید. مسیرهای شیبدار متعددی در این غار وجود دارد که برای جلوگیری از وقوع سیل و آب گرفتگی ساخته شدهاند. در سر تا سر غار رئیس در نیاسر، دریچههایی برای تهویه هوا وجود دارد. سازندگان این غار، بخشهای کوچکی را به عنوان جای نشستن ساختهاند که شما به عنوان بازدید کننده میتوانید روی آنها بنشینید و استراحت کنید.
این غار، یکی از مرموزترین غارهای ایران است؛ زیرا هدف، و زمان دقیقی از ساخت آن در دست ما نیست. بسیاری از مورخها عقیده دارند، غار رئیس در زمان اشکانیان ساخته شده است. در عین حال، باستانشناسان با یافتن سفال و ظروف گلی از دوره ساسانی این ادعا را رد کرده و احتمال میدهند این غار در دوران ساسانی جایگاه خاصی داشته است. سکهها و ظروف سفالی، از دورههای پس از اسلام نیز در این غار کشف شده است. با این کشف، میتوان احتمال داد که غار رئیس در نیاسر، در دوره سلجوقیان و ایلخانان کاربرد نظامی داشته است. برخی از پژوهشگران باور دارند این غار با اهداف مذهبی ساخته شده است و احتمال میدهند کاربرد نظامی یا مسکونی نداشته است. غار رئیس نیاسر فقط 400 متر با آتشکده نیاسر فاصله دارد، و همین دلیلی محکم بر این ادعا است که مردم برای اهداف مذهبی به این غار مراجعه میکردهاند.
