به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، موضوع غربالگری جنین چند وقتی است در مجلس مطرح شده است و برخی معتقد هستند که غربالگری جنین اجباری بوده است و باید این اجبار برداشته شود و برخی هم اعتقاد به حذف غربالگری دارند و در تلاش هستند که این روش تشخیصی یا حمایت های ملی و پوشش بیمه ای آن حذف شود، به همین دلیل برای بررسی بیشتر موضوع غربالگری جنین و پیامدهای حذف آن با مرضیه وحید دستجردی به عنوان تنها وزیر بهداشت زن در ایران که خود متخصص زنان و زایمان است، گفت وگو کردیم.
در ادامه شرح گفت و گوی با وزیر اسبق بهداشت را درباره غربالگری جنین بخوانید.
درباره غربالگری جنین و انجام آن در ایران بگویید. گفته می شود که در کشور های پیشرفته دنیا غربالگری برای زنان بالای ۳۵ سال انجام می شود، چرا در ایران برای زنان زیر ۳۵ سال هم انجام می شود؟
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: در حقیقت علم و پیشرفت آن غربالگری سلامت جنین را به خانم های باردار هدیه کرده و این امکان را در اختیار خانواده ها قرار داده است و از سال ها پیش هم بعضی از این امکانات تشخیصی برای سلامتی جنین در اختیار بود، ولی مثل امروز پیشرفته و مرحله به مرحله و دارای دستورالعمل های مشخص نبود.
غربالگری سلامت جنین در همه دنیا انجام می شود و در کشور های پیشرفته به همه خانم های باردار پیشنهاد می شود و بعضی از خانم های باردار و خانواده ها از آن استقبال می کنند و برخی از آن استقبال نمی کنند، در ایران هم غربالگری به صورت مدرن و جدید به صورت پیشنهاد توسط متخصصین زنان و حتی ممکن است توسط ماما ها به خانم های باردار پیشنهاد شود.
آنچه که ما پزشکان انجام می دهیم به دلیل تعهد حرفه ای و حاصل علمی است که به دست آورده ایم، علم پزشکی توصیه می کند که به همه زنان باردار غربالگری را توصیه کنید، زیرا ۷۰ تا ۷۵ درصد ناهنجاری های ژنتیکی در زنان زیر ۳۵ سال است میزان باروری در زنان زیر ۳۵ سال بیشتر است و ما به پزشکان به دلیل تعهد حرفه ای باید غربالگری ژنتیک را به مادران باردار توصیه کنیم و هیچ دستورالعملی پزشکان را مجبور به این توصیه نمی کند.
به عنوان فردی که سابقه وزارت بهداشت را دارید و متخصص زنان هستید شفاف برایمان بگویید که آیا وزارت بهداشت توصیه غربالگری جنین را برای پزشکان اجباری کرده است؟ گفته می شود که برخی پزشکان به دلیل این اجبار به توصیه پای میز محاکمه و دادگاه کشیده شده اند.
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: من به عنوان پزشکی که ۳۰ سال در ایران فعالیت می کند و چهار سال دوران رزیدنتی خود را گذرانده ام هرگز ندیده ام که دستورالعملی پزشکان را موظف کند که غربالگری را انجام دهند و چنین بخشنامه ای نداشته ایم و نداریم و پزشکان بر اساس تعهد حرفه ای غربالگری ژنتیک را به خانم باردار توصیه می کنند و در صورت موافقت مادر باردار غربالگری ژنتیک تجویز می شود، اما اگر مادر باردار مخالف کرد در پرونده بیمار درج می شود که او راضی به غربالگری نبود تا اگر اتفاقی افتاد و فرزندی با ناهنجاری متولد شد و همسر یا خانواده بیمار به پزشک مراجعه کردند به توانیم اعلام کنیم که مادر باردار با انجام غربالگری موافقت نکرده است.
بیماران ما برای انتخاب پزشک آزاد هستند به عنوان مثال من بیماران بسیاری را دارم که مراجعه می کنند و می گویند به دلیل آنکه پزشک من حاضر نبود اقدامات لازم را تجویز کند به شما مراجعه کرده ام مادران ما اکنون آگاهی کافی دارند و با اطلاع پزشک خود را انتخاب می کنند و در صورتی که پزشک نظر بیمار را جلب نکند بیمار به آسانی می تواند پزشک خود را تغییر دهد و وقتی این ظرفیت وجود دارد که بیمار با تغییر پزشک به نتیجه مورد نظر خود دست پیدا کند دیگر نیازی به شکایت نیست.
وزارت بهداشت ۲ حیطه کار دارد که یک حیطه سیستم شبکه بهداشت و درمان کشور است و یک سوم جمعیت کشور را پوشش می دهد و حیطه دوم بیمارستان ها، کلینیک ها و مطب های دولتی و خصوصی است که دو سوم جمعیت کشور را تحت پوشش قرار می دهد و دوستان مطرح می کردند که در سیستم شبکه بهداشتی انجام غربالگری جنین اجباری بود اما به نظر من اجباری نبوده است چرا که من دستورالعمل وزارت بهداشت را به طور کامل بررسی و مطالعه کردم و اجباری ندیدم البته ممکن است در نقطه ای از کشور تخلفی رخ داده باشد که این تخلف را می توانند به وزارت بهداشت گزارش کنند.
از چه زمانی موضوع سقط درمانی با غربالگری جنین در ایران مطرح شد وآیا این سقط ها موجب کاهش جمعیت می شود؟
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: مسئله ما فقط سقط درمانی نیست مسئله این است که امروز علم یک پیشنهادی برای سلامت جنین می دهد و حقق زنان و مادران باردار این مرز و بوم است که این پیشنهاد به آن ها داده شود و آن ها تصمیم بگیرند اگر خواستند این پیشنهاد را انجام دهند و هیچ اصرار و اجباری هم در این قضیه وجود ندارد زیرا غربالگری جنین یک کار علمی است و مادران و خانواده ها حق دارند در مورد سرنوشت جنین تصمیم گیری کنند.
قانون از سال ۱۳۸۴ مجوز سقط درمانی را داده است و این قانون به شورای نگهبان رفته و توسط فقها و حقوقدانان مورد تایید قرار گرفته است بنابراین قانون سقط درمانی قانون اسلامی و شرعی است و می خواهیم این حق از مادران این سرزمین و زنان ما صلب نشود، ما می خواهیم که افزایش جمعیت داشته باشیم، واقعاً چیزی که امروز نگران آن هستم کاهش نرخ رشد جمعیت است و نباید کاری بکنیم که افراد با نگرانی و اضطراب دست به باردار شدن بزنند بلکه باید زنان ما با اطمینان خاطر باردار شوند و مطمئن باشند که تمام دستگاه های دولتی، وزارت بهداشت مراقب سلامت مادر و جنین هستند.
آیا غربالگری جنین با افزایش رشد جمعیت مخالفتی دارد؟
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: به طور کلی در حدود ۲ تا ۲.۵ درصد بارداری ها ممکن است جنین ناهنجاری های بزرگ داشته باشد و و اگر ما یک میلیون و ۲۰۰ هزار تولد زنده در سال ۱۳۹۸ را در نظر بگیریم، ۲ تا ۲.۵ درصد(معادل ۲۰ تا ۳۰ هزار مورد) ممکن است ناهنجاری های بزرگ ژنتیکی یا ساختاری و فیزیکی داشته باشند از ۲۰ تا ۳۰ هزار نفری که ناهنجاری جنینی در مرحله نخست تشخیص داده شده است، سال گذشته ۱۲ هزار مورد برای انجام سقط درمانی به سازمان پزشکی قانونی مراجعه کردند و از این ۱۲ هزار مورد ۸۳۶۱ مورد سازمان پزشکی قانونی به علت اندیکاسیون های جنینی شامل ناهنجاری های ژنتیکی یا ناهنجاری های بزرگ ساختاری و فیزیکی با سقط موافقت کرده است و ۸۳۶۱ مورد سقط درمانی در یک میلیون و ۲۰۰ هزار تولد زنده سال ۱۳۹۸ حدود ۰.۶۴ درصد موارد را تشکیل می دهد و اصلا این تعدد سقط رقمی نیست که بخواهد ضد جمعیتی باشد.
ما نیاز داریم در کشور نرخ رشد جمعیت سالم افزایش داشته باشد و موضوعی که مقام معظم رهبری بر آن تاکید دارند افزایش جمعیت سالم کشور است و برای افزایش نرخ رشد ما باید از سقط غیر قانونی و سقط های جنایی جلوگیری کنیم، آمار و ارقام بسیاری درباره اینکه چند صد هزار سقط غیرقانونی انجام می شود، در کشور گزارش شده است البته ما دقیقا نمیدانیم این آمار چقدر است اما آن مواردی که سقط درمانی صورت می گیرد، قانون مجوز سقط را به دلیل ناهنجاری بزرگ صادر کرده است، در این موارد ناهنجاری با سونو گرافی و تست های غربالگری تشخیص نهایی با کاریوتایپ داده شده است و سازمان پزشکی قانونی مجوز سقط درمانی داده است و به همین دلیل این سقط ها ضد جمعیتی نیست.
گفته می شود که رانت های مالی و سود پشت پرده آزمایش های غربالگری وجود دارد، در این باره تحقیق و بررسی صورت گرفته است و آیا این موضوع را تایید می کنید؟
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: باید شما ببینید، ما کاری که برای غربالگری انجام می دهیم آیا بر اساس یک دستورالعمل یا برنامه است یا نه؟ باید توجه داشت، غربالگری سلامت جنین اقدامی نیست که هر کسی، هر طوری بخواهد و به هر شکلی تجویز کند و وزارت بهداشت در این زمینه دستورالعمل مشخص دارد و این دستورالعمل به کمک گروه پریناتولوژی و ژنتیک پزشکی تدوین شده است.
دستورالعمل غربالگری سلامت جنین مشخص کرده است که هر خانم باردار در هفته دوازدهم چه آزمایشی و سونوگرافی باید انجام دهد و در نزدیک به ۹۵ درصد موارد سلامت جنین تایید و بین ۵ تا ۶ درصد موارد سلامت جنین مشکوک یا با احتمال زیاد دارای ناهنجاری تشخیص داده می شود البته موارد مشکوک و پرخطر بدان معنا نیست که ناهنجاری صد درصد وجود دارد و بایستی آزمایش های تکمیلی انجام شود و این مسیر مرحله به مرحله و گام به گام غربالگری سلامت جنین در دستورالعمل تایید شده وزارت بهداشت مشخص شده است.
پزشکان نمی توانند خلاف دستورالعمل وزارت بهداشت عمل کنند و این دستورالعمل های مورد تایید وزارت بهداشت خودش جلوی رانت خواری و زد و بند ها رو می گیرد و اساس نظریه غربالگری، سلامت جنین و مادر است؛ فکر نکنید غربالگری فقط در مورد سلامتی جنین است و ما غربالگری سرطان پستان را هم داریم و در غربالگری سرطان پستان خانم ها سالیانه ماموگرافی و سونوگرافی انجام می دهند، همچنین غربالگری سرطان های روده را داریم و من فکر می کنم بیشتر این مواردی که راجع به رانت ها و زد و بند ها مطرح می شود توهمی بیش نیست و اگر هم موارد نادری وجود داشته باشد بایستی به نظر من حتماً به وزارت بهداشت ارجاع داده و پیشگیری شود.
برخی ها هزینه های بالای غربالگری جنین را علت حذف آن بیان می کنند، کمی برایمان درباره هزینه های غربالگری جنین بگویید؟
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: درباره اینکه گفته می شود هزینه هایی به خانواده تحمیل می شود، خدمت شما عرض کنم که این آزمایش ها و سونوگرافی هایی که ابتدا انجام می شود، تحت پوشش بیمه است و سونوگرافی NT و ناهنجاری همگی بر اساس دستورالعمل به خانم ها پیشنهاد می شود و اگرخانم ها تمایل داشته باشند برای آنهااین اقدامات انجام می شود و اگر دوست نداشته باشند برای آن ها تجویز و انجام نمی شود، اما این سونوگرافی ها تحت پوشش بیمه قرار دارند.
در حدود ۵.۲ دهم درصد موارد آزمایشات ابتدا جنین را مشکوک یا پرخطر تشخیص می دهد و در این صورت نیاز به آزمایش تکمیلی به نام سل فری دی ان ای (cell free fetal DNA= cffDNA) داریم که متاسفانه هنوز تحت پوشش بیمه قرار نگرفته است البته وزارت بهداشت در تلاش است تا این آزمایش ها تحت پوشش بیمه قرار بگیرد و هزینه این آزمایش بسته به آزمایشگاه کمی متفاوت است و سال گذشته حدود ۲ میلیون تومان بود اکنون آزمایشگاه ها حدود ۲ میلیون و ۹۰۰ تا ۳ میلیون و پانصد هزار تومان هزینه آن است.
برخی مدافعان حذف غربالگری ژنتیک درباره هزینه های تشخیص ناهنجاری های ژنتیکی نکاتی مطرح می کنند و در این باره مقایسه هزینه این آزمایش ها و هزینه نگهداری از کودکانی که با ناهنجاری ها متولد می شوند، کمک کننده است با هزینه کمتر از ۲۰۰ هزار تومن ۹۵ درصد موارد یا ۹۴.۸ درصد موارد سلامت جنین مشخص می شود وبرای آزمایش آمنیوسنتز ۹*۱۷ هزار تومان هزینه باید صرف کرد که با پوشش بیمه ای بسیار کم خواهد بود.
باید دانست که برای نگهداری یک کودک با ناهنجاری های بزرگ در ایران حداقل بین ۳۴ تا ۵۱ میلیون تومان در سال باید هزینه کرد و در نتیجه هزینه غربالگری با هزینه نگهداری از کودک دارای ناهنجاری قابل قیاس نیست و مواردی که دوستان مطرح می کنند علمی، منطقی، اقتصادی نیست و شما فکر کنید که یک کودک با ناهنجاری متولد می شود و خانواده باید سالیان سال متحمل هزینه شوند در حالی که حمایت جدی دولتی ندارند و هزینه های کلانی به خانواده ها تحمیل می شود.
گفته می شود که ژنوم ایرانیان برای انجام آزمایش های غربالگری به خارج از کشور ارسال می شود، آیا این موضوع درست است؟
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: برخلاف آن مطالبی که منتشر شده است این آزمایش در آزمایشگاه های کشور انجام می شود و به هیچ وجه ژنوم ایرانیان به خارج از کشور نمی رود و آزمایشگاه ها حتی درخواست داشتند تا نمایندگان محترم مجلس تشریف ببرند و از آزمایشگاه ها بازدید و از نحوه انجام آزمایش های غربالگری جنین اطمینان حاصل کنند.
یکی از موضوعاتی که مطرح شده است، خطای در انجام آمینوسنتز و سقط جنین های سالم در طول انجام این آزمایش است، چه تعداد از جنین ها در فرآیند انجام آمینوسنتز در ایران سقط می شوند و میانگین دنیا در این زمینه چقدر است؟
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: چیزی حدود شاید نیم درصد بارداری ها آزمایش cell free fetal DNA مثبت بوده و آزمایش تکمیلی تری به نام آمینوسنتز نیاز است انجام و کاریوتایپ جنین از نظر ناهنجاری ژنتیکی مشخص شود و این آزمایش تحت پوشش بیمه قرار دارد و هزینه بسیار کمی هم دارد و هزینه آن حدود ۹K=۹*۱۷۰۰۰ تومان است و با پوشش بیمه ای این هزینه بسیار کم خواهد شد.
بر خلاف موضوعاتی که مطرح می شود تعداد سقط جنین های سالم در آمینوسنتز اصلا بالا نیست، میزان سقط در آمنیوسنتز در دنیا یک در هزار مورد است و ما در ایران دو تا کار تحقیقاتی گسترده انجام دادیم و این تحقیقات نشان داد تعداد سقط ها در آمینوسنتز حدود یک در ۵۰۰ مورد است و بنابراین مطالبی که درباره سقط جنین های سالم در آمینوسنتز مطرح می شود، اصلا صحت ندارد و علمی نیست و مقالات بین المللی و تجربیات گروه پریتانولوژی هم موید این موضوع است.
برخی افزایش سقط های غیر قانونی را پیامد حذف غربالگری جنین می دانند، در این باره توضیح دهید.
دستجردی وزیر اسبق بهداشت: به نظر من برعکس اگر که یک خانم بداند که وقتی باردار شود می تواند با یک تست ارزان قیمت ۱۰۰ درصد از سلامت جنین خود اطمینان حاصل کند و در ۹۵.۵ درصد موارد هم جنین سالم است، در این صورت با فراغ بال باردار خواهد شد، پس غربالگری به دلیل اطمینان خاطر به خانم ها موجب افزایش جمعیت هم خواهد شد.
اگر غربالگری برداشته یا برای انجام آن محدودیت ایجاد شود و خانم های باردار اطمینان لازم را از سلامت جنین خود حاصل نکنند ممکن است حتی در مواردی بارداری نشوند یا پس از بارداری دست به اقدامات غیر قانونی یا زیرزمینی بزنند که گناه است، حتی در مواردی ممکن است خانم های باردار برای انجام آزمایشات به کشور های همسایه مراجعه کنند و در این صورت راهی برای تجارت خارجی ها و برخی ها باز خواهد شد، زیرا فرهنگ خانواده های ایرانی این است که فرزند سالم می خواهند.
در واقع ممنوعیت و محدودیت غربالگری سلامت جنین می تواند یک اقدام ضد جمعیتی باشد و خطر افزایش سقط های زیرزمینی را به دنبال دارد؛ بنابراین من فکر می کنم که در مورد این قضیه صحبت کردن صحیح نیست.
در غربالگری اول و دوم جنین چه چیزهایی بررسی می شود؟
