معرفی شهر زیبای گراش

گراش شهری است در جنوب استان فارس که در فاصلهٔ ۳۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و ۲۷۰ کیلومتری شمال غربی بندرعباس قرار دارد. این شهر مرکز شهرستان گراش است. جمعیت گراش بنابر آخرین سرشماری سراسری، ۳۴٬۴۶۹ تن (شامل ۱۰٬۲۰۷ خانوار) گزارش شده است. که از این لحاظ پانزدهمین شهر استان فارس و دویست و چهل و سومین شهر ایران به شمار می رود.گراش در ارتفاع ۹۱۴ متری از سطح دریدر منطقهٔ ناودیسی زاگرس واقع شده است. این شهر در دشت گراش از شمال و جنوب به وسیلهٔ کوه های سرخ و کوه های سیاه محصور شده است. بلندترین قلهٔ مشرف به شهر، بُنِ مُرُک نام دارد که یکی از قله های کوه سیاه در جنوب غربی شهر است. آب و هوای گراش گرم و خشک است و در سال ۲۰۱۸ میلادی، میانگین دمای طول روز آن بین ۱۷ تا ۲۶ درجهٔ سلسیوس متغیر بوده استبنای اولیهٔ شهر گراش حول قلعهٔ همایون دژ شکل گرفته است که در بالای کوه کلات قرار دارد. این قلعه به صورت متناوب مرکز حکومتی نیمه خودمختار بوده که با نام حکام لارستان و بنادر شناخته می شده اند. کوه کلات امروزه در مرکز شهر قرار گرفته و به نماد شهر تبدیل شده است.مردم گراش اچمی بوده و زبان رایج ایشان نیز اَچُمی است. شهر گراش با دارا بودن ۱۵ اثر تاریخی از دوره های مختلف که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اند، یکی از شهرهای تاریخی جنوب استان فارس محسوب می شود.برکهٔ کَل که بزرگترین آب انبار ایران لقب گرفته است، یکی از آثار تاریخی شناخته شدهٔ این شهر است.در ریشه شناسی نام گراش دکتر محمودرضا دستغیب بهشتی در تشابه با نام چند شهر دیگر «گراش» را به معنی «جای خوب» می داند. گِ به معنی خوب و «راش» مانند «راز» و «ریز» در اسامی برخی شهرها نشانه مکان است. پیش از این چهار نظر دیگر درمورد معنای کلمه گراش مطرح شده بود. نظریات مطرح شده در مورد ریشه نام گراش بیشتر معطوف به گمانه زنی بر اساس ویژگی های محلی بوده استبر اساس یکی از این دیدگاه ها، گَراش هم ریشهٔ «خَراش» و «غَراش» است که به معنی پراکنده و پریشان ثبت شده است و به پراکندگی آبادی های گذشته در منطقهٔ کنونی شهر اشاره دارد.دیدگاه دوم، گراش را از ریشهٔ «گِرِشَه» می داند. بافت زمین شناسی کوه های منطقه از جمله کوه کلات، تشکیل شده از سنگ ها و خاک های رسی مارن است. این خاک ها را در زبان اچمی گرشه می نامند و گروهی آن را ریشهٔ نام گذاری شهر گراش می دانند.دیگر دیدگاهی که در این رابطه مطرح شده است، نام شهر را برگرفته از واژهٔ «گَبراش» به معنی سرزمین گبرنشین بیان می کند. گبر در زبان فارسی نو به معنی غیرمسلمان و زرتشتی است. این دیدگاه معتقد است که زرتشتیانی که در این منطقه ساکن بوده اند، پس از فتح فارس توسط اعراب مسلمان، به مناطق دیگر از جمله هندوستان مهاجرت کرده اند.نام گبراش در سال های اخیر، بعد از بازخوانی تاریخ ایران و افزایش توجهات به تاریخ باستان و آیین زرتشتی، به صورت یک گمانه ی عامیانه مطرح شده است. چهارمین و آخرین دیدگاه، واژهٔ «گِرا» را ریشهٔ نام گراش معرفی می کند. گرا در گویش گراشی به معنی روشنایی و شعله ور بودن است. این نظریه از آن جهت مطرح شده است که به علت موقعیت جغرافیایی و عوارض طبیعی اطراف گراش، کوه کلات در تمام طول روز دارای تابش مستقیم نور خورشید است و این نور به مناطق مختلف شهر انعکاس پیدا می کند.

تاریخچه شهر گراش

تپهٔ گال یکی از آثار به جا مانده از پیشاتاریخ در گراش است که در قسمت جنوب غربی شهر قرار دارد. در واقع تپهٔ گال را می توان یکی از مراکز جمعیتی گذشتهٔ گراش دانست. کارشناسان باستان شناسی دیرینگی این تپه را چهارهزار سال تخمین زده اند.کشف برخی از اشیای سنگی، خشتی و سفالی در محوطهٔ این تپه، نشان از قدمت بالای آن دارد. به طوری که ساکنان اولیهٔ این محوطه را زرتشتیان عنوان کرده اند. تپه های دیگری نیز در امتداد تپهٔ گال وجود دارند که هنوز مورد کاوش های باستان شناسانه قرار نگرفته اند.در کتاب های درةالتواریخ نوشتهٔ شیخ علی ستاری و نیز منتخب التواریخ نوشتهٔ حبیب الله انصاری اشکنانی، چگونگی شکل گیری و تلاش برای استحکامات قلعهٔ همایون دژ توسط فرهاد پسر سیامک آمده است. فرهاد در سدهٔ اول پیش از میلاد، یعنی هم زمان با حکومت بلاش پسر پیروز از پادشاهان اشکانی، به حکومت لارستان می رسد.^[کشف قبرستانی وسیع حاوی گورخمره های گراشی در کاوش های باستان شناسی منطقهٔ مغ بریمی میناب، یکی دیگر از نشانه های تاریخی گراش در دورهٔ اشکانیان است. گراشی به خمره های سفالین و نخودی رنگی گفته می شود که برای تدفین مرده ها به صورت جنینی، از گراش به سواحل خلیج فارس منتقل می شده است این آثار، نشان دهندهٔ رونق سفالگری گراش در دوران اشکانیان است. وجود آثاری مانند سد ساروجی تنگ آب، موید رونق کشاورزی گراش در دورهٔ ساسانیان می باشد. این سد که در تنگه ای در جنوب غربی شهر گراش قرار دارد، با جوی های کوچکی به دشت گراش متصل می شده و آب مورد نیاز برای کشاورزی آن مناطق را تأمین می کرده است. همچنین آثاری مانند چاه زیت و برکهٔ کده بان (که متأسفانه تخریب شده است) رونق کشاورزی در مناطق دیگر گراش را نیز تأیید می کنند.ساخت وسازهایی از جنس سنگ و ملات گچ در تپهٔ باستانی گال، که بر روی سازه های خشتی پیشاتاریخ بنا شده است و بنا به گزارش کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، مربوط به دورهٔ ساسانی می باشد، بیانگر بخشی دیگر از حیات تاریخی گراش در آن دوران است.اتفاقات تاریخی گراش نیز همچون سایر نقاط ایران، در سده های نخستین پس از ورود اسلام به روشنی مشخص نیست. نخستین منابع تاریخی مکتوب که نام گراش در آن ها ذکر شده است، مربوط به سدهٔ سوم هجری قمری می باشند؛ جایی که همراهی سپاهی از گراش با لشکریان جهانگیریه در مقابل لشکریان عمادالدوله دیلمی که برای فتح فارس عازم شده بودند، ذکر شده است.در سدهٔ چهارم هجری قمری، فرستادگان شاه زندو برای فتح قلعهٔ همایون دژ و دعوت زرتشتیان منطقه به اسلام، راهی گراش شدند و موفق به تسخیر آن گردیدند. در واقع در سده های پس از اسلام، نقش اصلی در وقایع تاریخی گراش را قلعهٔ همایون دژ بازی می کند و محور بیشتر اتفاقات مرتبط با گراش است.با این حال از قرن سوم تا هفتم هجری، نامی از گراش در گزارش های تاریخی دیده نمی شود. در قرن هفتم و در خلال لشکرکشی ابوبکر بن سعد زنگی به سمت سواحل جنوبی ایران، قلعهٔ همایون دژ مدتی محاصره شده و پس از ناتوانی در فتح قلعه، صلح می کنند. این گزارش و نیز ذکر نام گراش تحت عنوان جریس در کتاب تاریخ وصاف، نشان از آبادانی و تسخیرناپذیری قلعهٔ آن در آن دوران است.اما یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخ گراش، ظهور شیخ دانیال در این شهر و سفر او به خنج است.شیخ دانیال با پایه گذاری سلسهٔ مشایخ دانیالی در خنج تأثیر زیادی بر سرنوشت لارستان و بنادر و جزایر خلیج فارس می گذارد. گراش نیز به عنوان زادگاه وی، محل استقرار مشایخ و بزرگان صوفیهی دانیالی می گردد.خانقاه شیخ دانیال در قرن هفتم به قدری مشهور بوده که یکی از چهار رکن دراویش جنوب ایران محسوب می شده است؛به گونه ای که مریدان او در دربار هرمز از احترام والایی برخوردار بوده اند.با روی کار آمدن دولت صفویه و تقویت قلعه های نظامی منطقه، نقش قلعهٔ گراش از ابتدای سدهٔ دهم هجری قمری تا پایان دوران قاجاریه به صورت چشمگیری اهمیت پیدا کرد؛ به طوری که در این ۴۰۰ سال، نام تمامی حاکمان گراش در کتاب های تاریخی به صورت مشروح ذکر شده است.پس از تسخیر لار توسط الله وردی خان، وی حاکم گراش را برکنار کرده و پسرش را به حکومت برمی گزیند. ساخت مساجد جامع و آخوند، مرمت سد تنگ آب، احداث کاروانسراهای متعدد و فعالیت های پرورش وصادرات شتر و اسب به هندوستان از جمله مهم ترین مضامین رونق تجاری و بازرگانی گراش، همزمان با حکومت صفویان است.

اقلیم شهر گراش

شهر گراش در ۲۷ درجه و ۴۰ دقیقهٔ عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۸ دقیقهٔ طول شرقی نصف النهار گرینویچ قرار دارد. گراش در واقع یک نقطهٔ شهری به عنوان مرکز شهرستان گراش در استان فارس می باشد که از شمال، شرق و غرب به شهرستان لارستان، و از جنوب به شهرستان لامرد متصل است. بر اساس نقشهٔ توپوگرافی مقیاس ۵۰۰۰/۱، مساحت دشت گراش بالغ بر ۶۲۵ هکتار می باشد، که از این مقدار ۳۲۶ هکتار آن مساحت شهر و بقیه را نخلستان، اراضی دیم، مرتع و بایر تشکیل می دهد.ارتفاع شهر گراش از سطح آزاد دریا ۹۱۴ متر می باشد و در ناحیهٔ گرم و خشک ایران واقع است.گراش یک شهر گرمسیری است که در بیشتر روزهای سال با آب و هوای گرم و خشک مواجه است. بیشترین بارش این شهر در سال ۱۳۷۱ گزارش شده است که در این سال ۶۳۴/۱ میلی متر بارندگی رخ داده است. همچنین سال ۱۳۸۷ با ۲۴/۳۱ میلی متر بارش، خشک ترین سال در ۲۵ سال گذشته برای این شهر بوده است. میانگین بارندگی در ۲۵ سال گذشته برای گراش ۱۹۱/۲۱ میلی متر بوده است.میانگین دمای گراش در ۲۵ سال گذشته ۲۳/۶ درجه سلسیوس گزارش شده است. سال ۱۳۷۴ با دمای ۲۲/۵ درجه سلسیوس سردترین و سال ۱۳۹۱ با دمای ۲۴/۴ درجه سلسیوس گرم ترین سال های ربع قرن اخیر گراش بوده اند.

جمعیت شهر گراش

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳۴٬۴۶۹ نفر بوده است.

جاذبه های گردشگری شهر گراش

اگر با گراش آشنایی ندارید و یا این که برای نخستین بار نام این مکان را شنیده اید، در ادامه معروفترین و دیدنی ترین جاذبه های گردشگری گراش را به شما عزیزان معرفی می کنیم تا با دید بازتری به این دیار سفر کنید.

تنگ آب گراش

طبیعت زیبای تنگ آب گراش تنگ آب گراش یکی از مناظر زیبای طبیعی، تاریخی و گردشگری است که در فاصله ۲ کیلومتری شهر گراش قرار دارد.

سد تنگ آب

سد تنگ آب که در تنگه ای به همین نام در جهت جنوب غربی گراش واقع در کوه سیاه در زیر قله ای به نام «بُنِ مُرُک» قرار دارد و مربوط به دوره ساسانیان است که در دوره صفویان بازسازی شده و سه پشت بند جهت جلوگیری از تخریب آن ساخته شده است. مصالح استفاده شده در سد و پشت بندهای آن سنگ و ساروج بوده و جوی آبی از همان جنس، جهت آبیاری مزارع، از کنار سد تا دشتی موسوم به دشت بَرا (دشت بالا) کشیده شده است که در مسیر این جوی تا دهانه های تنگه دو استخر ساروجی نیز احداث گردیده است. هم اکنون پشت این سد به طور کامل با رسوب پر شده و در روی آن درخت های کنار مشاهده می شود. این بنا از تابستان ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجموعه تاریخی هفت برکه

هفت برکه، مجموعه ای از هفت آب انبار در اندازه های مختلف است که در فاصلهٔ کمی نسبت به هم قرار دارند و در مسیر رودخانه فصلی بنام بزئرد (bezerd) در محلهٔ ناساگ واقع است. از این هفت آب انبار، پنج حلقهٔ آن دارای سقف گنبدی شکل و دو حلقهٔ دیگر بدون سقف است که بزرگترین و معروف ترین آن ها به برکهٔ حاج ابوالحسن مشهور است.هفت برکه گراش به ثبت ملی رسیده اند.

برکه کل (گنج البحر)

این بنای تاریخی و با شکوه یکی از عجیب ترین و به احتمال زیاد، بزرگترین آب انبار تاریخی ساخته شده در ایران است.قدمت این آب انبار به دوره ی قاجار و حدود ۲۰۰ سال پیش می رسد. این بنا که برای مصارف کشاورزی و آب آشامیدنی مردم ساخته شده، هنوز به عنوان منبع آب برای مصارف کشاورزی کاربرد دارد. قطر داخلی این برکه ۲۹ متر و عمق آن ۲۱ متر است. مخزن آن همانند اکثر آب انبارهای موجود در گراش، دایره ای شکل بوده و مصالح استفاده شده در آن از ساروج است.این آب انبار به عنوان یکی از نمادهای اصلی تاریخ گراش شناخته می شود. این آب انبار سقف دار طراحی شده است، اما در میان مردم دو روایت در این مورد وجود دارد. برخی می گویند که معماران موفق به ساختن سقفی برای آن نشده اند و عده ای معقتدند سقف این آب انبار در زمین لرزه سال ۱۳۳۹ منطقه لارستان به طور کامل فروریخته است.متاسفانه کتیبه یا نوشته ای درباره آن به دست نیامده است. سازنده این آب انبار حاج اسدالله از نیک اندیشان محلی و برادر فتحعلی خان حکام آن روزهای لارستان است. حاج اسدالله برکه ای دیگر و همچنین مصلای قدیمی گراش را نیز ساخته است.

قلعه همایون دژ

قلعه گراش یا همایون دژ مربوط به دوران های تاریخی پس از اسلام است که در شهر گراش، بلندترین نقطه کوه مشرف به شهر واقع شده است.دژ تاریخی گراش واقع در شهرستان گراش، استان فارس که کلات هم نامیده می شود مربوط به عصر شاه زندو و پیش از آن است.امیر محی الدین از طرف سید عفیف الدین شاه زندو مامور فتح این قلعه شده با دلاوری بر آن چیرگی می یابد.این دژ تاریخی در ادوار مختلف مرکز حکومت بود و در این اواخر در درگیری نیروهای رضاشاه پهلوی با زادان خان گراشی بناهای آن به وسیله هواپیما بمباران شده و آثارش از بین می رود. این قلعه که در حال حاضر، فقط مخروبه های آن باقی است، بر روی تل بزرگی به ارتفاع ۱۰۷۰ متری، از سطح دریا، بنام «کلات» قرار دارد که شهر گرداگرد آن، توسعه یافته است.این قلعه نظامی، یکی از نقاط مهم منطقه بوده که ساخت آن، مربوط به دوره های مختلف تاریخی بوده است.علأالدوله در تاریخ لارستان می نویسد: این قطعه، دارای سه قلعه فوق هم بوده که قلعه اول محل سکونت مردم قریه گراش بوده و قلعه دوم، محل تفنگچیان و مستحفظین قلعه و قلعه سوم آن محل سکونت حاکم گراش و خانواده اش بوده است.این قلعه دارای آب انبار، مسجد، حمام، عمارت عالیه، مأمن و پناهگاه مردم لارستان بوده است. در سمت شمالی خانه ای بزرگ که به حاکم وقت تعلق داشته و به نارنج قلعه موسوم بوده با دو برج دیده بانی در قسمت شمالی و اطاقهای آینه کاری درقسمت شرقی بنا وجود داشته است.در سمت جنوبی بالای در ورودی، برجی بنام «برج بارگاه» نیز وجود داشته است.

حمام دهباشی

تنها حمام قدیمی به جای مانده در گراش است. همچنان که از نام آن پیداست توسط دهباشی کربلایی علیرضا گراشی در اوایل سلسله قاجاریه ساخته شده است. این حمام دارای زیربنای ۲۴۴ متر مربع می باشد و از آجر، آهک، سنگ و ساروج ساخته شده است و از سه بخش : سالن اصلی حمام، خزینه و رختکن تشکیل گردیده است و در قسمت شمالی این بنا چاهی به نام سیدعالی جهت تأمین آب آن در نظر گرفته شده است.در حال حاضر بخشی از این حمام آسیب جدی دیده است ولی شهرداری گراش با خرید زمین هایی که این حمام را احاطه کرده ند ، قصد مرمت و بازسازی این حمام جهت استفاده از آن ، با کاربری سفره خانه سنتی و گالری هنری دارد.دهباشی کربلایی علیرضا گراشی که پدر فتحعلی خان گراشی بیگلربیگی لارستان و بنادر و حاج اسداله بانی مجموعه ذهباشی معروف گراش می باشد، آب انبارهای زیادی را نیز در سطح شهر و کوه های اطراف گراش که به نام خود او موسوم هستند به یادگار گذاشته است.این بنا در سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

برکه حاج اسد الله

برکه حاج اسدالله، پس از برکه کل بزرگ ترین آب انبار تاریخی این شهر است. این آب انبار داری شش دهنه و سقف گنبدی عظیمی است که بر روی آن با مصالح سنگ، ملات گچ و اندود ساروج، گرفته شده است و سنگ پله های پاکنه (pakona) آن در بدنهٔ شرقی تا انتهای مخزن ادامه دارد.در بالای طاق یکی از سردرها سنگ لوحی نصب شده است که حاوی ابیاتی است که بانی آن سروده است. این بنا از تابستان ۱۳۸۰، از سوی میراث فرهنگی کشور در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سد گمپو فداغ

سد گمپو سدی تاریخی واقع در محمدزینا دهستان فداغ از توابع شهرستان گراش در جنوب استان فارس، یکی از نقاط دیدنی استان فارس در جنوب ایران است.این سد تاریخی در چند کیلومتری جنوب شرقی محمدزینا واقع شده و از آثار دوره ساسانیان است.مصالح ساختمان سد از سنگ و ساروج می باشد .ارتفاع تاج سد حدود25متر و عرض آن20متر و ضخامت سد6متر می باشد.قدمت ساخت این سد بر طبق آثار به جامانده و برسی های صورت گرفته به حدود800 سال قبل باز می گردد.و در جریان حمله افغان ها قسمتی از آن مورد تخریب واقع شده است.در پایین دشت سد چشمه ای واقع شده که آبش برای درمان بیماری پوستی و روماتیسم مفید است.این بنا در تاریخ 1378/1/9 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

تپه باستانی گال

تپهٔ گال که در زبان محلی به آن بَئر گال گفته می شود، یکی از آثار دوران پیشاتاریخ در گراش است. به گزارش سازمان میراث فرهنگی، با توجه به کشف سازه هایی از خشت خام در اندازه های بزرگ و در عمق ۳ متری از سطح زمین و نیز ظروف سفالی و دست سازهای سنگی، قدمت تپهٔ گال و سکونت در اطراف آن، به چهار هزار سال می رسد.در امتداد تپهٔ گال، تپه های دیگری نیز قابل مشاهده هستند که در زبان محلی به آن ها جاشهر گفته می شود. با توجه به این که این جاشهرها هنوز مورد کاوش های کارشناسانه و مطالعات تخصصی قرار نگرفته اند، می توان به روشن شدن زوایای تاریکی از تاریخ کهن گراش و منطقهٔ جنوب فارس امیدوار بود.

برکه چارتاخ/چهارطاق

آب انباری است که به لحاظ داشتن چهار طاق در جلوی دهانه شرقی آن، با دیگر آب انبارهای گراش تفاوت دارد. این آب انبار در خارج از شهر، در نزدیکی صحرایی موسوم به باغ موسی واقع است که به علت از بین رفتن سنگ لوح، بانی این باغ و همچنین سال ساخت آن به طور دقیق مشخص نیست. این آب انبار (برکه حاج حسن)، به همت شخصی به نام حاج حسن (برادر حاج اسدالله، بانی آب انبارهای کشکول و کل) ساخته شده است .این آب انبار، دارای چهار دهنه شرقی، غربی، شمالی و جنوبی است و همچنین برخوردار از دو مجرای ورودی آب در کنار دهانه غربی و شمالی بوده که سنگ پله های آن در کنار دهانه شرقی ساخته شده است. طاقهای دهنه ها، سردرها و همچنین چهار طاقی که طاق های آن، رو به چهار جهت اصلی قرار دارد و طاق غربی آن، که همان دهانه آب انبار است، به شکل تیزه دار بوده و مصالح به کار رفته در طاق ها و همچنین دیوار بدنه (شاوره shavara) آب انبار، سنگ و ملات گچ و مصالح به کار رفته در مخزن و طاقهای مجراهای ورودی و خروجی که به شکل تویزه ساخته شده است، از سنگ و ملات ساروج تشکیل گردیده است.

خانه تاریخی استاد علیپور

خانه استاد علیپور در شهرستان گراش، بخش مرکزی، روستای ریاب در استان فارس واقع شده و مربوط به دوره قاجار است . این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و به گنجینه ی میراث فرهنگی گراش اضافه شده است .خانه علیپور، یادگار مرحوم استاد امیدعلی علیپور از معماران سنتی و شاخص گراش می باشد که توسط شورای اسلامی شهر گراش و با همکاری انجمن مردمی معرفی و حفظ آثار و بناهای تاریخی و فرهنگی گراش (ایکوموس) خریداری شده و به عنوان دوازدهمین اثر ثبت ملی میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان گراش، تبدیل به نخستین اقامتگاه گردشگری در جنوب استان فارس شود. این خانه منحصر به فرد را در جهت حفظ آثار میراث فرهنگی قرار داده و بعد از اینکه کار مرمت و آماده سازی این بنا به اتمام رسد به عنوان اقامتگاه گردشگری مسافران و توریست ها قرار می گیرد .

و در پایان...

گِراش شهری است در جنوب استان فارس که در فاصلهٔ ۳۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و ۲۷۰ کیلومتری شمال غربی بندرعباس قرار دارد. این شهر مرکز شهرستان گراش است. جمعیت گراش بنابر آخرین سرشماری سراسری، ۳۴٬۴۶۹ تن (شامل ۱۰٬۲۰۷ خانوار) گزارش شده است، که از این لحاظ پانزدهمین شهر استان فارس و دویست و چهل و سومین شهر ایران به شمار می رود. این شهر در دشت گراش از شمال و جنوب به وسیله کوه های سرخ و کوه های سیاه محصور شده است.امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید باساعد نیوز همراه باشید.

معرفی شهر زیبای اسفراین