به گزارش سرویس گردشگری ساعد نیوز، شمس العماره یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی تهران است که به‌عنوان بخشی از کاخ زیبا و تاریخی گلستان، در قسمت شرقی این کاخ قرار دارد. جهت بازدید از نماد مدرن پایتخت در عصر قاجار، باید خود را به منطقه 12 و محدوده بازار تهران و سپس کاخ گلستان برسانید. برای این منظور بهتر است از وسایل نقلیه عمومی چون مترو و اتوبوس استفاده کنید. به یاد داشته باشید که تردد وسایل نقلیه در خیابان‌های منتهی به کاخ گلستان چون باب همایون، سبزه میدان، داور و صوراسرافیل که به سنگ‌فرش مزین شده‌اند، امکان‌پذیر نیست.
آدرس عمارت شمس العماره: تهران، خیابان 15 خرداد، ضلع شمالی میدان 15 خرداد (میدان ارگ)، کاخ گلستان
مسیر دسترسی به شمس العماره
اگر از مترو استفاده می‌کنید که بهترین و راحت‌ترین مسیر دسترسی به شمس العماره است؛ در ایستگاه مترو 15 خرداد واقع در خط یک متروی تهران، از قطار پیاده شوید و به‌سمت شرق بروید. با کمی پیاده‌روی بر سنگ‌فرش خیابان داور، به کاخ گلستان و عمارت باشکوه شمس العماره خواهید رسید.
چنانچه از اتوبوس‌های شهری استفاده می‌کنید نیز، خطوط اتوبوس‌های پایانه میدان امام خمینی و قورخانه شما را به این مسیر خواهند رساند.
تاریخچه شمس العماره
توجه و علاقه بسیار ناصرالدین شاه قاجار به ساختمان‌های بلند اروپایی و تزیینات و تجملات آن در ترکیب با سبک معماری اصیل و زیبای ایرانی، به ساخت اولین آسمان‌خراش تهران با ارتفاع تقریبی 35 متر منجر می‌شود. شاه قاجار تنها با دیدن تصاویر بناهای فرنگستان و پیش از سفر به اروپا، به ساخت بنایی مرتفع نظیر آن ساختمان‌ها در پایتخت خود تمایل پیدا کرد؛ هرچند ظاهرا وجود عمارت عالی قاپو در اصفهان نیز در تصمیم شاه بی‌تاثیر نبوده است. ازاین‌رو، به خزانه‌دار و رئیس ضرابخانه خود «دوستعلی‌خان نظام‌الدوله» که مسئولیت امور معماری دربار را نیز بر عهده داشت، ماموریت داد تا ساختمانی بلند برای تماشای شهر تهران و دورنمای اطراف آن بنا کند. «معیرالممالک» نیز با کمک اساتید ماهر آن زمان، طراحی نقشه را آغاز و با معماری «استاد علی محمد کاشی» و به سرمایه شخصی خود، ساخت شمس العماره را آغاز می‌کند.
قالی های نفیس دوران قاجار
کار ساخت عمارت شمس العماره که به «بنای خورشید» یا «کاخ شاهنشاه» نیز شهرت دارد در 1244 شمسی (1282 قمری) آغاز و بعد از دو سال در 1246 شمسی به پایان رسید. نقل است که کلیه هزینه‌های این بنای با عظمت و زیبا، از ساخت تا تجهیز آن با مبلمان و فرش و اثاثیه، به مبلغ 40 هزار تومان تمام شده و ناصرالدین شاه در تاریخ 1284 قمری، برج بلند موردعلاقه‌اش را افتتاح کرد. ساختمانی که در زمان خود، بلندترین بنای ساخته شده در تهران بود و قبل از ساخته شدن سر در باغ ملی، به‌عنوان نماد شهر تهران شناخته می‌شد.
شمس العماره با همه ویژگی‌های خاص و مجلل چون تعداد طبقات، ایوان‌های بلند، بادگیرهای مصفا و برج ساعتی که روزگاری نبض زمان پایتخت را در دست داشت، شباهت بسیاری به کاخ‌های غربی دارد. ساختمانی که با معماری تلفیقی خود، به‌نوعی اولین بنای مدرن در ایران محسوب شده و با معجزه هنر ایرانی، چشم‌ها را خیره می‌کند. این بنای زیبا و مجلل اهمیت ویژه‌ای نیز از جنبه تاریخی، هنری و گردشگری داشته و دارد.
یکی از قالی های زیبای متعلق به دوران قاجار
شمس العماره چگونه ساخته شد؟
دوران قاجار را آغاز عصر مدرنیته در ایران می‌دانند؛ دورانی که به‌دلیل تعامل با دول غربی، پیشرفت چشم‌گیری در هنر ایرانی به وجود آمد. در این میان عصر ناصری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تغییرات در فرم معماری سنتی ایران، روح تازه‌ای را در کالبد پایتخت ایران دمید. علاقه ناصرالدین شاه قاجار به خیابان‌ها و بناهای مرتفع اروپایی و اشتیاق او برای ساخت بناهایی مشابه در ایران، سبک معماری غرب را وارد هنر معماری ایرانی کرد. شمس العماره اولین تجربه متاثر از معماری تلفیقی است که بعدها سبکی نوین را با عنوان «سبک تهران» بنیان گذاشت. این عمارت مجلل در واقع رویای شاه قاجار بود که از بلندای آن به تماشای پایتخت خود بنشیند و در تشریفات درباری، مهمان‌های فرنگی را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد. او این آرزو را تحت عنوان امر ملوکانه به «معیرالممالک» ابلاغ و بعد از دو سال به آن دست پیدا کرد.
طراحی و ساخت شمس العماره که به گمان برخی از عالی قاپوی اصفهان الهام گرفته، زیر نظر و با سرمایه «دوستعلی خان نظام‌الدوله معیرالممالک»، خزانه‌دار و رئیس ضرابخانه ناصرالدین شاه انجام گرفت. معمار این کاخ زیبا و با عظمت نیز «استاد علی محمد کاشی» یکی از برترین اساتید معماری ایران بود که از اسلوب معماری غربی نیز به‌خوبی اطلاع داشت و بنای شمس العماره را با تاثیر از هر دو سبک به مرحله اجرا درآ‌ورد.
این بنای تاریخی باشکوه و منحصربه‌فرد، در پنج طبقه و 25 متر ارتفاع بدون احتساب عمارت کلاه فرنگی و 30 متر با احتساب آن، در کنار دیوار ارگ شهر احداث شد. در ساخت این عمارت قجری مدرن، ستون‌های فلزی به کار رفته و به همین جهت، از شمس العماره به‌عنوان اولین سازه فلزی ایران نیز یاد می‌شود. علاوه بر آن این ساختمان زیبا، محل تولد بسیاری از اولین‌های پایتخت است؛ عناوینی چون اولین نماد شهر، اولین برج بلند تهران، اولین ساعت عمومی شهر و اولین معماری تلفیقی، به یمن وجود شمس العماره ایجاد شد. اکنون بیش از 150 سال از عمر اولین آسمان‌خراش پایتخت می‌گذرد و همچنان با ابهت مثال زدنی خود، روایتگر بخش مهمی از هویت هنری تاریخی تهران است.
معماری شمس العماره
معماری شمس العماره به‌عنوان اولین برج بلند تهران و یکی از شاخص‌ترین بناهای کاخ گلستان، از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چراکه آغازگر معماری نوین و مدرن در ایران عصر قاجار بود. عمارت شمس العماره کاخ گلستان که در قسمت شرقی این مجموعه بنا شده، از هر دو حیث نمای بیرونی و تزیینات داخلی، بسیار جالب‌توجه، تماشایی و در ایران بینظیر است. طراحی این بنای زیبا به شکلی انجام گرفته که با دو برج بلند در طرفین ساختمان، در ظاهر نمایی قرینه دارد. نکته جالب‌توجه اینکه در ساخت اولین بنای مرتفع پایتخت، از مصالح سنتی چون آجر، کاهگل و ساروج و برای تقسیم طبقات و سوار کردن طبقات بالاتر در شمس العماره، از شیروانی استفاده کرده‌اند. به جهت سرپا نگه داشتن این ساختمان بلند نیز، از خرپا کمک گرفتند و سطحی مسطح روی آن گذاشته و طبقه بعدی را سوار کردند. چنانچه ذکر شد بنا پنج طبقه دارد و پله‌هایی به ارتفاع 40 تا 45 سانتی‌متر، راه ارتباطی طبقات شمس العماره است که رفت و آمد از این پله‌های مرتفع کار آسانی نیست.
تزیینات داخلی شمس العماره نیز با گچبریها، آینه‌کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌هایی دیدنی، متنوع و منحصربه‌فرد، از زیباترین اصول معماری ایرانی پیروی کرده و امروزه شهرتی جهانی دارد. ایوان و تالار شاه‌نشین با آینه‌کاری ممتاز و چشم‌نواز در طبقه اول شمس العماره قرار گرفته و اتاق‌های گوشواره که محل پذیرایی از مهمانان بیشتر بود، در دو طرف شاه‌نشین واقع شده‌اند. کف شاه‌نشین هم چون نمای این بنای زیبا، با کاشی‌کاری هفت‌رنگ به سبک قاجاری مزین شده و تصاویری از طبیعت اروپا و معماری غربی را به سبک ایرانی به نمایش می‌گذارد. شاه‌نشین ایوان بزرگی رو به حیاط دارد و شاه قاجار برای مراسم و تشریفات از آن استفاده می‌کرد.
در طبقات بالاتر اتاق‌های نشیمن و راهروهایی به چشم می‌خورد که کاربری موقت داشتند و برای تفریح یا صرف عصرانه مورد استفاده قرار می‌گرفت. در این طبقات دو اتاق در کنار هم وجود دارد که یکی محل تردد بود و پله‌های دسترسی به طبقات در آن قرار دارد و اتاق دیگر با در و پنجره‌ها به ایوان و پشت‌بام میرسد. طبقه آخر ساختمان را به عمارت کلاه‌فرنگی اختصاص داده‌اند که برخلاف سایر طبقات، با حفاظ‌های چوبی محکم ایمن شده و همان تزیینات فاخر و هنرمندانه و ظریف با گچبریها، آینه‌کاری‌ها، نقاشی‌های برجسته و کاشی‌کاری‌های هفت رنگ چشم را خیره می‌کند. می‌گویند شاه و زنان حرم‌سرا در بلندای کلاه فرنگی به تماشای شهر تهران می‌نشستند.
عکس قدیمی شمس العماره
شمس‌العماره که برای مرمت حدود 6 ماه تعطیل بود، اکنون با نمایشگاهی از فرش‌های کمتر دیده شدۀ کاخ گلستان، برای بازدید عموم بازگشایی شد.قدمت این فرش‌ها به گفته مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، به دوره قاجار برمی‌گردد که حوزه بافت آنها ملایر، کاشان، کرمان، فراهان، بیجار، مشهد، یزد، جوشقان و بختیاری است که برخی از آنها آثاری کم‌تکرار و حتی بینظیر از حوزۀ بافندگی دُرُخش در جنوب خراسان هستند.از جمله آثار شاخص این مجموعه رونمایی شده، دو قالی بزرگ متعلق به تالارهای آینه بوده است که البته به دلیل اندازه آن، فقط عکس آن در این مجموعه به نمایش گذاشته شده است. تورج ژوله ـ پژوهشگر فرش ـ در پژوهش روی این فرش‌ها متوجه می‌شود، یکی از این دو فرش‌ها به مساحت تقریبی 50 مترمربع در تالاری واقع در عمارتی مفروش بوده که آن عمارت به دستور ناصرالدین شاه تخریب شده، اما قالی آن تالار هم‌اکنون از نفایس محفوظ در کاخ گلستان است. این قالی در جوشقان و درسال 1268 قمری به دستورحاجب‌الدوله بافته شده است.
